نسبت کلامی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نسبت کلامی به نسبت میان موضوع و محمول در
قضیه لفظی اطلاق می‌شود و این بحث در
اصول فقه کاربرد دارد.
نسبت کلامی یا
نسبت لفظی ، نسبتی است که در قضیه ملفوظه(حاکی) وجود دارد؛ به بیان دیگر، رابطه میان دو لفظ مستقل در
کلام را نسبت کلامی می‌گویند.
هر قضیه سه مرحله دارد:
۱. مرحله
لفظ ، که از آن به
قضیه ملفوظه یا حاکیه تعبیر می‌شود؛ در این مرحله، همان
الفاظ قضیه مورد نظر است.
۲. مرحله معنا، که عبارت است از معنای قضیه ملفوظ، و صورت معنایی است که از راه الفاظ در
ذهن مستمع و مخاطب وارد می‌شود و از آن به قضیه معقوله تعبیر می‌شود.
۳. مرحله واقعیت؛ یعنی واقعیتی که این قضیه از آن حکایت می‌کند، و حقیقتی که این لفظ به واسطه قضیه معقوله به مخاطب القا می‌کند و آن را
قضیه واقعیه یا قضیه محکیه گویند. بنابراین، در قضیه «زید له القیام» واقعیت زید و قیام و ربط میان آن‌ها را قضیه واقعیه یا محکیه، و الفاظ «زید»، «قیام» و «له» را که از دو طرف نسبت و ارتباط میان آن‌ها حکایت می‌کند، قضیه ملفوظه یا حاکیه، و معنای زید و قیام و ربط میان آن‌ها را در ذهن،
قضیه معقوله می‌نامند.
مشهور علمای
اصول معتقدند در هر سه مرحله، قضیه از سه جزء تشکیل شده است:
موضوع ،
محمول ، نسبت؛ زیرا اگر قضیه محکیه سه جزء داشته باشد،
امکان ندارد قضیه لفظیه دارای دو جزء باشد و اگر قضیه لفظیه از سه جزء تشکیل شده باشد، ممکن نیست قضیه معقوله دو جزء داشته باشد. برای مثال،
جمله «زید قائم» سه جزء دارد:زید؛ قائم؛
هیئت جمله خبری ، که بر نسبت
دلالت می‌کند. بنابراین، نسبت کلامی یا لفظی، به نسبتی گفته می‌شود که در قضیه لفظی میان موضوع و محمول وجود دارد و به کمک حرف و یا
هیئت به آن دلالت می‌شود.
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۸۲۷، برگرفته از مقاله «نسبت کلامی».
