مغالطه در صورت قیاس

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

مغالطه در صورت قیاس، به‌معنای مغالطه ناشی از عدم رعایت شروط انتاج قیاس به حسب صورت است.

---

مغالطات قیاسی، در یک تقسیم کلان، به دو دسته منقسم می‌شوند:
۱. مغالطه در صورت قیاس،
۲. مغالطه در ماده قیاس.

۱.۱ - قسم اول

مغالطه در صورت قیاس، یعنی صورت قیاس، به دلایلی، مثل عدم تکرار حد وسط، استفاده از ضروب غیر منتج، مطلوب نیست ولی توهم می‌شود که منتج است. "مغالطه وضع ما لیس بعلّة علة" و "مغالطه مصادره بر مطلوب" از این قبیل است.

۱.۲ - قسم دوم

مغالطه در ماده قیاس، یعنی مقدمه کاذبی به دلیل شباهت آن به مقدمه صادق، در قیاس آمده، و منشا مغالطه شود. این شباهت می‌تواند از حیث معنا یا از جهت لفظ باشد. مغالطه به سبب مشابهت از جهت معنا دارای مصادیقی مثل: "مغالطه ایهام الانعکاس"، "مغالطه اخذ ما بالذّات مکان ما بالعرض"، "مغالطه اخذ اللّاحق مکان الملحوق "، "مغالطه اخذ ما بالقوّة مکان ما بالفعل" و "مغالطه اغفال توابع الحمل" است. و مغالطه به سبب مشابهت از جهت لفظ، یا مربوط به بساطت لفظ است یا ترکیب لفظ. مشابهت مربوط به بساطت، یا در جوهر لفظ است، مثل "مغالطه اشتراک لفظ". و یا در شکل و هیئت لفظ، مثل لفظ قابل که چون بر وزن فاعل است توهم می‌شود که قابل، فاعل و انجام دهنده فعل است. مشابهت مربوط به ترکیب، گاهی از نفس ترکیب است مثل: "ضربُ زیدٍ" که احتمال ضارب یا مضروب بودنِ زید وجود دارد. و گاهی به ملاحظه ترکیب و تفصیل است. "مغالطه ترکیب مفصّل" و "مغالطه تفصیل مرکب" از این قبیل است.

---

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة.
• قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، شرح المطالع یا لوامع الاسرارفی شرح مطالع الانوار.
• سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة.

---