محکم (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محكم: (مِنْهُ آياتٌ مُّحْكَمَاتٌ) «محكم» در اصل از
«احكام» به معناى ممنوع ساختن، گرفته شده است و به همين دليل، به موجودات پايدار و استوار،
«محكم» مى‌گويند؛ زيرا عوامل انحرافى را مى‌زدايند.
و نيز سخنان روشن و قاطع كه هر گونه احتمال خلاف را از خود دور مى‌سازد
محكم مى‌گويند: ( «
راغب» در «
مفردات» مى‌گويد:
حكم (و
حكمه) در اصل به معناى منع است).
و ظاهر اين است كه
«محكم» در
سوره محمّد به همان معناى مستحكم و استوار و قاطع و خالى از هر گونه ابهام است كه گاه در مقابل آن، «متشابه» قرار مى‌گيرد، و البته آيات جهاد، چون معمولًا از قاطعيت فوق العاده‌اى برخوردار است تناسب بيشترى با مفهوم اين واژه دارد، اما منحصر به آن نيست.
ترجمه و تفاسیر آیات مرتبط با
محکم:
(هُوَ الَّذِيَ أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَ أُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ في قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاء الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاء تَأْوِيلِهِ وَ مَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَ مَا يَذَّكَّرُ إِلاَّ أُوْلُواْ الألْبَابِ) (او كسى است كه اين
کتاب آسمانی را بر تو نازل كرد؛ كه بخشى از آن،
آیات «
محكم» (صريح و روشن) است؛ كه اساس اين كتاب مى‌باشد؛ و پيچيدگى آيات ديگر، را بر طرف مى‌كند. و بخشى ديگر، «متشابه» و پيچيده است. امّا آنها كه در قلوبشان انحراف است، به دنبال آيات متشابه‌اند، تا فتنه‌انگيزى كنند و مردم را گمراه سازند؛ و تفسير نادرستى براى آن مى‌طلبند؛ در حالى كه تفسير آنها را، جز
خدا و راسخان در علم، نمى‌دانند. آنها كه به دنبال درک اسرار آيات قرآنند مى‌گويند: «ما به آن ايمان آورديم؛ تمامى آن از جانب
پروردگار ماست.» و جز خردمندان، متذكّر نمى‌شوند و اين حقيقت را درک نمى‌كنند.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: ماده حا- كاف- ميم ماده‌اى است كه در همه مشتقاتش اين معنا خوابيده كه مثلا فلان چيز كه
محكم است، به اين جهت
محكم است كه فساد در آن رخنه نمى‌كند، و چيزى آن را پاره پاره نساخته و كار آن را مختل نمى‌سازد، و همچنين
احكام، و
تحكيم، و
حكم- به معناى داورى- و نيز
حكمت،- به معناى معرفت تام و علم جازم و نافع- و همچنين
حكمت بضم حا- به معناى افسار اسب- كه در همه اين مشتقات معنايى از نفوذناپذيرى و
محكم بودن ساختمان، خوابيده، بعضى از دانشمندان گفته‌اند كه: ماده مورد بحث، دلالت دارد بر دو چيز: نفوذناپذيرى و منعى كه توأم با اصلاح باشد.
در آيه مورد بحث، منظور از
احكام محكمات، صراحت و اتقان اين آيات است، و مى‌خواهد بفرمايد آيات
محكم مانند آيات متشابه هيچ تشابهى در آنها نيست، و خواننده بدون ترديد و اشتباه به معنايش پى مى‌برد، نه اينكه العياذ باللَّه معنايش اين باشد كه بعضى از آيات
قرآن معنادار است، و بعضى ديگر سست و بى‌معنا است.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در
مجمع البیان:
)
(وَ يَقُولُ الَّذِينَ آمَنُوا لَوْلَا نُزِّلَتْ سُورَةٌ فَإِذَا أُنزِلَتْ سُورَةٌ مُّحْكَمَةٌ وَ ذُكِرَ فِيهَا الْقِتَالُ رَأَيْتَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ يَنظُرُونَ إِلَيْكَ نَظَرَ الْمَغْشِيِّ عَلَيْهِ مِنَ الْمَوْتِ فَأَوْلَى لَهُمْ) (كسانى كه ايمان آورده‌اند مى‌گويند: «چرا
سوره‌اى نازل نمى‌شود كه در آن فرمان جهاد باشد)؟!» امّا هنگامى كه
سوره‌ای محكم و روشنى نازل مى‌گردد و در آن سخنى از جنگ است،
منافقان بيماردل را مى‌بينى كه همچون كسى كه در آستانه
مرگ قرار گرفته به تو نگاه مى‌كنند؛ پس چه بهتر كه آنها بميرند!)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه لولا به معناى كلمه هلا- چرا است، مى‌پرسند: چرا
سوره‌اى نازل نشد و به اين وسيله اظهار رغبت مى‌كنند به اينكه
سوره‌اى جديد نازل شود و تكاليفى جديد بياورد، تا امتثالش كنند. و مراد از
سوره محكمه سوره‌اى است كه بيانش روشن و بدون تشابه باشد. و مراد از اينكه فرمود: در آن قتال ذكر شود ، اين است كه در آن به قتال امر شود.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، بر گرفته از مقاله «محکم»، ص۵۱۰.
