قراضه طبیعیات (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«قراضه طبیعیات» کتابی است
فارسی در طبیعیات که آنرا منسوب به ابن سینا می دانند ؛ البته انتسابش به
شیخ الرئیس محرز نمی‌باشد.
زمان تالیف کتاب، اواخر
قرن پنجم یا اوایل قرن ششم هجری تخمین زده شده است. قراضه طبیعیات را می‌توان کتابی دانست که از گزند حوادث
روزگار مصون مانده و تا به امروز دست نخورده به دست ما رسیده است. نام کتاب برگرفته از متن است که نشان می‌دهد مؤلف خود این نام را برای کتاب خود انتخاب نموده است. قراضه، به معنی ریزه بوده که در
عربی و
فارسی به همین معنا و مشابه‌های آن به کار می‌رود. این کلمه در عنوان کتاب‌های مختلفی به کار رفته است که از آن جمله می‌توان به «قراضة المذهب فی نقد شعر العرب» اشاره کرد. کتاب حاضر به فرمان امیری نوشته شده که نامش در متن کتاب موجود نمی‌باشد. در تتمه
اصول الحکمة ، این رساله، به
ابو سعید محمد غانمی نسبت داده شده است.کتاب، طبق آنچه مؤلف خود بیان کرده در چهار فصل می‌باشد: فصل اول در مسائل حیوانی است و شانزده باب دارد، فصل دوم در مسائل نباتی است و هشت باب دارد، فصل سوم در مسائل معدنی است و دارای ده باب می‌باشد و فصل چهارم در مسائل نوادر بوده و شانزده باب دارد که مجموعا پنجاه باب می‌گردد. مؤلف، در کتاب خود از آثار دانشمندان بسیاری همچون حکمای مشاء یونانی و
ابو ریحان بیرونی به طور خاص بهره برده است، ولی طبق آنچه خود معترف است، اشاره‌ای به هیچ کدام از آنها نکرده است. بعضی عبارات و مطالب کتاب نیز در ابواب مختلف تکرار شده است.
مؤلف، در مقدمه پس از
ستایش آفریدگار و
درود فرستادن بر
پیغمبر و
اهل بیت و یاران او، از
اراده امیری سخن گفته که طالب جمع آوری همه علوم در نزد خود بوده است و مؤلف به امتثال امر او اقدام نموده است.
۱. مؤلف بعد از اشاره‌ای به فصول کتاب، وارد فصل اول کتاب که در مسائل حیوانی است می‌گردد. او نخست عناوین شانزده باب این فصل را که هر یک سؤالاتی هستند در باره مسائل حیوانی، مطرح می‌کند که از اهم آنها می‌توان به علت راست قامت بودن
انسان ، علت احمق نامیدن افراد خیلی بلند قامت، علت اینکه برخی از
حیوانات می‌توانند
گوش خود را بجنبانند، علت گردن نداشتن
فیل و
خوک ، علت ضعف دید
مورچه در مقابل قوت زیاد
حس بویایی ، علت
دندان پیشین زیرین نداشتن بعضی حیوانات و علت روییدن
موی بیشتر و
درشت تر بر قسمت جلوی بدن انسان. مؤلف، بعد از عنوان کردن این شانزده سؤال، به پاسخ آنها می‌پردازد؛ برای نمونه علت راست قامتی انسان را صاحب فکر بودن وی دانسته و می‌گوید: فکر کردن با راستی و ثبات هم آهنگ تر می‌باشد...
۲. در فصل دوم که هشت باب دارد، مطالبی مانند علت دو نیم شدن بعضی از
حبوبات ، دلیل سردی
کافور با وجود تلخیش با اینکه همه ی تلخ‌ها گرمند و علت زود
بخار شدن
سرکه و... مطرح شده است؛ برای نمونه وی علت اینکه وقتی سرکه روی زمین ریخته می‌شود زود محو می‌گردد را این می‌داند که سرکه لطیف است و غواص و به محض ریخته شدن، به سرعت در منافذ زمین فرو رفته و اثری از آن باقی نمی‌ماند.
۳. در فصل سوم که دارای ده باب است، سفید شدن
یاقوت سرخ هنگام مواجهه با
آتش ، زود گرم شدن
آب در ظروف آهنی نسبت به
ظروف مسی و... آن مطرح شده است؛ مثلا وی، سفید شدن یاقوت در آتش را از خواص آتش می‌داند که تبییض اشیا با آتش صورت می‌گیرد.
۴. در آخرین و چهارمین فصل که به قول مؤلف اندر مسائل نوادر است، شانزده مسئله مطرح گردیده که ما به نمونه‌هایی از آنها اشاره می‌نماییم: چرا در
شب وقتی به لباسی که تازه شسته شده یا به پشت
گربه دست مالیده شود، از آن
جرقه برمی آید؟ چرا وقتی از پشت بلور گرد به اشیا نگاه می‌کنیم، وارونه دیده می‌شود. چرا سیاه کردن اشیای سفید زودتر از سفید کردن سیاه انجام می‌گردد؟ چرا در
صحرا انعکاس صدا نیست ولی در
کوه هست؟ چه مقدار از
کشتی وارد آب می‌گردد؟ چرا روشنایی
ماه خالص تر و سفیدتر از روشنایی
خورشید است؟ سبب
رعد و
برق و بارانی که از
ابر پدید می‌آید چیست؟ و...
در انتهای کتاب، پاره‌ای توضیحات در مورد مسائل گوناگون توسط محقق کتاب ذکر شده است. فهرست‌های پایانی کتاب عبارتند از: فهرست مسائل کتاب، فهرست نام‌های تاریخی، فهرست نام‌های جغرافیایی و جاها، فهرست نام‌های مؤلفات، فهرست واژه‌ها و اصطلاحات، فهرست جدول تصحیحات و اضافات، فهرست مندرجات کتاب و فهرست
انتشارات انجمن آثار ملی .
نرم افزار حکیم بوعلی سینا، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
