عَلیٰ (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَلیٰ (به فتح عین و لام) یکی از مفردات به کار رفته در
قرآن کریم که
حرف جرّ است و در معانی مختلفی به کار رفته است، از آن جمله: استعلاء خواه حقيقى باشد، و خواه معنوى، و همچنین ظرفيت، و بمعنى ملازمت و
مواظبت، و نيز معنى عهده و مسؤليت، و همچنین بمعنى ضرر است.
عَلیٰ:
حرف جرّ است،
اهل لغت براى آن ۹ معنى گفته‌اند از جمله:
استعلاء خواه حقيقى باشد، مثل:
(وَ عَلَى الْفُلْكِ تُحْمَلُونَ) (و بر آنها و بر كشتي‌ها سوار مى‌شويد.)
و خواه معنوى، مثل:
(تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ).
(ما بعضى از آن پيامبران را بر بعضى ديگر برترى بخشيديم)
و همچنین
ظرفیت، مثل:
(وَ دَخَلَ الْمَدِينَةَ عَلى حِينِ غَفْلَةٍ مِنْ أَهْلِها).
(او به هنگامى كه اهل
شهر در غفلت بودند وارد
شهر شد)
بايد دانست كه آن گاهى بمعنى ملازمت و
مواظبت است، مثل:
(يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنْفُسَكُمْ) «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! مراقب خود باشيد. (يعنى «الزموا انفسكم»،
مواظب خودتان باشيد.)»
و نيز معنى عهده و
مسؤلیت ميدهد، مثل:
(فَإِنَّما عَلَيْهِ ما حُمِّلَ وَ عَلَيْكُمْ ما حُمِّلْتُمْ) (پيامبر مسئول تكاليف خويش است و شما مسئول تكاليف خود)
همچنین بمعنى
ضرر كه گويند: اين بر عليه توست نه بر له تو.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "عَلَی"، ج۵، ص۴۰.
