علائم ظهور
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
رخدادهایی را که در آستانه
ظهور امام غایب (علیه‌السلام) در
جهان پیش می‌آیند، علائم ظهور می‌گویند.
علامات، جمع
علامت به معنی
نشانه است
و نشانه، چیزی است که در بلندی نصب می‌شود تا گمشدگان به وسیله آن
راه را پیدا کنند.
هر وقت بحث از
امام زمان (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف) و دوره
آخر الزمان مطرح می‌شود به ناچار بحث از
ظهور آن حضرت و حکومت جهانی وی و به
قدرت رسیدن مستضعفین
و از بین رفتن
کفار و
مشرکان مطرح می‌شود. اما انسان‌هایی که امام زمان خود را درک نکرده و نمی‌شناسند چگونه می‌توانند آن حضرت را در موقع ظهور شناسایی کنند؟ این از سوالاتی بوده است که از صدر اسلام مطرح بوده و حتی
پیامبر اسلام و
ائمه اطهار (علیهم‌السلام) نیز از همان ابتدا بر این بحث اهتمام داشته و همه آن یزرگواران علامات و نشانه‌هایی را برای ظهور آقا امام زمان مطرح کرده‌اند و انسان‌ها با وجود این نشانه‌ها امام زمان خود را شناخته و مشمول
حدیث «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة الجاهلیة؛
هر کس بمیرد و امام زمانش را نشناخته باشد به مرگ جاهلی از دار
دنیا رفته است» نشوند.
البته آشنایی با علائم ظهور تنها برای
دوران ظهور و شناخت خود
امام زمان (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف) نیست؟؛ بلکه برای زمان قبل از ظهور نیز بسیار کارآیی دارد؛ زیرا یکی از مسائل مهمی که از دوران ائمه اطهار (علیهم‌السلام)، مردم با آن مواجه بودند مسئله
مهدیان دروغین بوده است که برخی از آن‌ها حتی منجر به پیدایش فرقه‌هایی شده است که سال‌های سال است که به انحرافات خود ادامه می‌دهند. حال اگر مردم نسبت به علائم آگاه بودند
فریب این افراد دغل‌کار را نمی‌خوردند و در دنیا بدبختی و در
آخرت عذاب الهی را برای خود نمی‌خریدند.
نشانه‌های ظهور، غیر از
شرایط ظهور هستند. مهم‌ترین تفاوت‌های آن‌ها عبارت‌اند از:
الف. ظهور به شرایط خود، ارتباطی علّی و منطقی و بستگی حقیقی و واقعی دارد؛ بدین معنا که تنها هنگامی تحقق می‌پذیرد که شرایط آن فراهم آید. علائم ظهور چنین نیستند و امکان ظهور بدون آن‌ها نیز فراهم است. البته برخی علائم همانند
قتل نفس زکیه پیش از
ظهور تحقق می‌یابند و در تحقق شرایط مؤثّرند؛ ولی این به معنای آن نیست که شرط ظهور
امام غایب هستند.
ب. هنگام ظهور، همه شرایط موجودند؛ اما نشانه‌ها چنین نیستند؛ زیرا گاه نشانه‌ای پدیدار می‌شود و سپس از میان می‌رود و نشانه‌ای دیگر نمودار می‌گردد.
ما در بحث علائم دو نوع تقسیم‌بندی داریم:
در تقسیم‌بندی اول علائم به دو دسته
علائم حتمی و
غیر حتمی تقسیم می‌شود.
بنابر
روایات بزرگان
معصوم (علیهم‌السلام)، نشانه‌های
ظهور، بر دو دسته‌اند:
علائم حتمی آن است که حتما باید واقع شود و تعداد آن‌ها مشخص است و زمان وقوع هر کدام نیز مشخص است و زمان آن سال ظهور است.
و مراد نشانه‌هایی است که بی‌گمان پیش از ظهور تحقق می‌یابند و بر هیچ
شرط و قیدی معلق نیستند؛ اما تحقق نشانه‌های غیر حتمی معلق به شرط‌هایی است.
درباره شمار این نشانه‌ها، ظاهر
روایات مختلف است. برخی روایات، شمار آن‌ها را پنج و برخی دیگر ده دانسته‌اند.
مهم‌ترین این نشانه‌ها عبارت‌اند از:
روایتی از
امام صادق (علیه‌السلام) نقل است که به این دو دسته نشانه تصریح دارد و از جمله،
خروج سفیانی را از نشانه‌های حتمی می‌شمارد.
از
امام علی بن الحسین (علیهم‌السلام) پرسیدم که آیا زمانی که
سفیانی نیامده
حضرت قائم قیام خواهد نمود؟ فرمودند:
قیام حضرت از ناحیه خدا حتمی است و امر سفیانی نیز از ناحیه
خدا حتمی است و تا زمانی که سفیانی نیاید حضرت قیام نخواهد نمود.
بنابر ظاهر روایات،
سفیانی مردی است از نسل
ابوسفیان که از جایی در
شام قدیم خروج می‌کند و بسیاری از
مسلمانان را می‌فریبد و بخش وسیعی از سرزمین اسلامی را
تصرف می‌کند.
در
کوفه و
نجف به
قتل عام شیعیان می‌پردازد و برای یافتن و کشتن آنان
جایزه می‌گذارد. سخن روایات درباره مدت
حکومت سفیانی مختلف است و از هفت تا نه
ماه را یاد کرده‌اند.
علامه مجلسی احتمال داده است که علت این اختلاف،
تقیه یا
بداء باشد.
برخی معتقدند که «سفیانی» نام فرد مشخصی نیست؛ بلکه کسی است که در آستانه
ظهور،
خروج می‌کند و در صفات اخلاقی و عملی او همانند ابوسفیان است.
از روایاتی دیگر برمی‌آید که سفیانی، یک تن نیست؛ بلکه مراد، دو نفر است. یکی از این دو تن در منطقه
زوراء قیام می‌کند که بنابر روایات همان
بغداد است و به
قتل می‌رسد و فرد دیگر در
شام خروج می‌کند.
«روی حذلم بن بشیر قال قلت لعلی بن الحسین صف لی خروج المهدی و عرفنی دلائله و علاماته فقال یکون قبل خروجه خروج رجل یقال له عوف السلمی بارض الجزیرة و یکون ماواه تکریت و قتله بمسجد دمشق ثم یکون خروج شعیب بن صالح من سمرقند ثم یخرج السفیانی الملعون من الوادی الیابس و هو من ولد عتبة بن ابی سفیان فاذا ظهر السفیانی اختفی المهدی ثم یخرج بعد ذلک».
وی که از معاندین است به قصد مقابله با
حضرت مهدی (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف) برمی‌خیزد و در سرزمینی به نام "بیداء" (در یمن یا مابین
مکه و
مدینه ) ـ به امر
خدا ـ با لشکریانش به
زمین فرو خواهند رفت.
امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند:
سه کس در یک سال و در یک روز قیام می‌کنند،
خراسانی و سفیانی و
یمانی و در بین این سه
پرچم بهترین پرچم‌ها از یمانی است: زیرا پرچمی است که به
حق دعوت می‌کند.
اخبرنا محمد بن همام قال حدثنا جعفر بن محمد بن مالک الفزاری قال حدثنی عبدالله بن خالد التمیمی قال حدثنی بعض اصحابنا عن محمد بن ابی عمیر عن ابی ایوب الخزاز عن عمر بن حنظلة عن ابی‌عبدالله (علیه‌السلام) انه قال للقائم خمس علامات ظهور السفیانی و الیمانی و الصیحة من السماء و قتل النفس الزکیة و الخسف بالبیداء.
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: «علامات ظهور قائم ما پنج چیز است: ظهور
سفیانی و یمانی،
صیحه آسمانی، کشته شدن
نفس زکیه و فرو بردن سرزمین بیداء (گروهی از انسان‌ها)».
«سیف بن عمیرة عن بکر بن محمد عن ابی‌عبدالله (علیه‌السلام) قال: " خروج الثلاثة السفیانی و الخراسانی و الیمانی فی سنة واحدة فی شهر واحد فی یوم واحد و لیس فیها رایة اهدی من رایة الیمانی لانه یدعو الی الحق"».
امام باقر (علیه‌السلام) در ضمن یک
حدیث طولانی می‌فرماید: «خروج سفیانی و یمانی و خراسانی در یک سال و یک ماه و یک روز واقع خواهد شد، با نظام و ترتیبی همچون نظام یک رشته که به بند کشیده شده، هر یک از پی دیگری...، در میان پرچم‌ها، راه‌نماتر از پرچم یمانی نیست، که آن پرچم
هدایت است؛ زیرا
دعوت به صاحب شما می‌کند، و هنگامی که یمانی خروج نماید، خرید و فروش سلاح، برای مردم و هر مسلمانی ممنوع است، و چون یمانی خروج کرد، به سوی او بشتاب، که همانا پرچم او پرچم
هدایت است و هیچ مسلمانی را روا نباشد که با آن پرچم مقابله نماید؛ پس هر کس چنین کند، از اهل
آتش خواهد بود؛ زیرا او به سوی
حق و
راه مستقیم فرا می‌خواند».
بنابراین با توجه به روایات
معصومان (علیهم‌السلام)، حرکت یمانی، سمبلی از یک قیام بر حق در مقابل
انحراف و گمراهی موجود در دوران
غیبت خواهد بود.
ندایی است آسمانی که نام
حضرت مهدی (علیه‌السلام) را به گوش همه مردم
جهان می‌رساند. این ندای بلند از
جبرئیل (علیه‌السلام) است و در
شب ۲۳
رمضان به گوش می‌رسد و همه مردم
زمین آن را به
زبان خود می‌شنوند.
امام باقر (علیه‌السلام) فرمودند:
صدایی از
آسمان شنیده می‌شود که
حق با او (
امیرالمؤمنین) و پیروان اوست. در این هنگام
قائم ما خروج خواهد کرد.
در این باره که «
نفس زکیه» کیست،
روایات گفته‌اند، سیّدی است پاکدل که میان
رکن و
مقام در
مکه معظمه به
شهادت می‌رسد. شهادت او از نشانه‌های حتمی
ظهور است.
بنابر یک
روایت، پانزده روز پس از شهادت نفس زکیه، امام زمان (علیه‌السلام) ظهور می‌کند.
در روایتی دیگر آمده است که نفس زکیه
سفیر امام زمان (علیه‌السلام) به سوی مردم مکه است.
بنابر پاره‌ای روایات، او از
نسل امام حسن (علیه‌السلام) و بنابر برخی دیگر، از نسل
امام حسین (علیه‌السلام) است. هنگام خروج سفیانی به
مدینه می‌رود و مردم را به اتحاد و یگانگی فرا می‌خواند و چون لشکریان سفیانی به مدینه می‌رسند، به مکه می‌رود و به
دعوت مردمِ آنجا می‌پردازد. سرانجام در ماه
ذی‌الحجه پس از
مراسم حج او را در پیش
خانه خدا و
حرم امن، در برابر
چشم مردم می‌کشند.
پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمودند:
مهدی ظهور نمی‌کند تا اینکه
نفس زکیه کشته شود. زمینیان و آسمانیان خشمگین می‌شوند در آن هنگام است که مهدی می‌آید و مردم او را همچون در میان گرفتن عروس در
شب زفاف در میان خود می‌گیرند. پس او
زمین را پر از
قسط و
عدل می‌کند و زمین گیاهانش را می‌رویاند (
کنایه از فراوانی
نعمت) و آسمان بارانش را فرو می‌فرستد.
امام باقر (علیه‌السلام) فرمودند:
زمانی که سپاه
سفیانی به سرزمین
بیداء برای
استراحت توقف می‌کنند یک
منادی از آسمان ندا می‌دهد که ای بیداء! این
طایفه را فرو ببر. پس زمین تمام آن‌ها را فرو می‌برد و هیچ کس از آن‌ها باقی نمی‌ماند مگر سه نفر که...
خروج دجال را برخی روایات از علائم ظهور دانسته‌اند و برخی دیگر از
علائم قیامت (اشراط السّاعة) از آن رو که
قیام جهانی حضرت مهدی (علیه‌السلام) از مقدمات قیامت است، برخی نشانه‌های آن را - مانند خروج دجّال - نشانه برپایی
قیامت نیز دانسته‌اند.
درباره ماجرای دجّال
احادیث فراوانی از
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نقل کرده‌اند که بسیاری از آن‌ها از طریق
اهل سنت روایت گشته‌اند. از این احادیث، برخی
جعلی و ساختگی‌اند و نمی‌توان بدان‌ها
اعتماد کرد.
«دجّال» به معنای
انسان فریب‌کاری است که
حق را می‌پوشاند و
باطل را به جامه حق درمی‌آورد.
بنابر ظاهر
روایات،
دجّال، مردی ستمگر و فریب‌کار است که در آستانه ظهور، قیام می‌کند و بسیاری از مردم را می‌فریبد. روایات، اوصاف شگفتی بدو نسبت داده و از آن‌چه می‌کند و سرانجام او سخن گفته‌اند. برخی معتقدند که «دجّال» نام شخص معیّنی نیست. در پاره‌ای
روایات آمده است که دجّال‌های فراوانی خواهند آمد و تا خروج دجّالی، که از نشانه‌های ظهور است، هفتاد دجّال خروج می‌کنند.
بیش‌تر روایاتی که از دجّال سخن گفته‌اند، قابل اعتماد نیستند.
برخی معاصران نیز دجّال را
کنایه از
کفر جهانی و سیطره
فرهنگ مادی بر
جهان دانسته‌اند.
خراسانی، یکی از علائم
ظهور امام زمان (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف)، خروج پرچم‌های سیاه از سوی خراسان است.
امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) فرمودند: «منتظر فرج باشید از سه چیز. گفته شد: یا امیرالمؤمنین! آن‌ها چیست؟ فرمود: ... و پرچم‌های سیاه از خراسان».
امام محمدباقر (علیه‌السلام) در حدیثی فرموده است: «پرچم‌های سیاهی از خراسان بیرون آمده و در
کوفه فرود می‌آیند، وقتی مهدی (علیه‌السلام) ظاهر گردید، برای بیعت گرفتن به سوی آن می‌فرستد».
این روایت دلالت دارد بر اینکه خروج پرچم‌های سیاه، نزدیک ظهور حضرت خواهد بود.
هم‌چنین نقل شده است که خراسانی از نسل
امام حسین (علیه‌السلام) می‌باشد.
در روایات آمده است که
شعیب بن صالح فردی است که از سمرقند خروج می‌کند:
محمد بن همام عن الفزاری عن علی بن عاصم عن البزنطی عن ابی‌الحسن الرضا (علیه‌السلام): «انه قال قبل هذا الامر السفیانی و الیمانی و المروانی و شعیب بن صالح فکیف یقول هذا هذا (بیان ای کیف یقول هذا الذی خرج انی القائم یعنی محمد بن ابراهیم او غیره)»
وی فرد صالحی است که او و یارانش اشتیاق زیادی به
جهاد در راه خدا دارند:
ما یکون عند ظهوره (علیه‌السلام) بروایة المفضل بن عمر، در ضمن حدیثی طولانی: «... لکانی انظر الیهم علی البراذین الشهب بایدیهم الحراب یتعاوون شوقا الی الحرب کما تتعاوی الذئاب امیرهم رجل من بنی تمیم یقال له شعیب بن صالح فیقبل الحسین (علیه‌السلام) فیهم وجهه کدائرة القمر یروع الناس جمالا فیبقی علی اثر الظلمة فیاخذ سیفه الصغیر و الکبیر و العظیم و الوضیع ثم...)؛
«... اذا حان وقت خروجه اقتلع من غمده فناداه السیف اخرج یا ولی الله فلا یحل لک ان تقعد عن اعداء الله یخرج و جبرئیل عن یمینه و میکائیل عن یساره و شعیب بن صالح علی مقدمته ان الله انزل علی اثنتی عشرة صحیفة باثنی عشر خاتما اسم کل امام علی خاتمه و صفته فی صحیفته...».
در هنگام ظهور
حضرت مهدی (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف) در پیشاپیش سپاهیان و یاران آن حضرت حرکت می‌کند و از پیش‌آهنگان و فدائیان آن حضرت است:
«اذا حان وقت خروجه اقتلع من غمده فناداه السیف اخرج یا ولی الله فلا یحل لک ان تقعد عن اعداء الله فیخرج و جبرئیل عن یمینه و میکائیل عن شماله و شعیب بن صالح علی مقدمته ان‌شاء‌الله تعالی ان‌الله‌تعالی.»
اما هیچ نامی از
زرقاوی در روایات ما نیامده است؛ نه به عنوان یکی از علائم ظهور یا به هر عنوان دیگر.
نکته مهمی که در این‌جا باید مورد توجه و
تذکر قرار گیرد، این است که با توجه به اینکه ویژگی‌ها و علامات این اشخاص به طور دقیق و کامل در روایات بیان نشده است، تطبیق این اسامی و عناوین بر افراد خارجی کار ساده‌ای نیست و نمی‌توان به مجرد اینکه فرد صالحی در یمن
قیام کرد و اقداماتی در مبارزه با
کفر و
ظلم انجام داد، گفت این همان یمانی مورد نظر
روایات است؛ هم‌چنین خراسانی یا سفیانی یا شعیب بن صالح و ... .
و آن‌چه افراد را به اشتباه می‌اندازد، همین است که عده‌ای خیلی زود این اسامی و عناوین را بر اشخاص یا جریاناتی که پیرامونشان هستند، تطبیق می‌کنند و بعد از مدتی که خطایشان روشن می‌شود، سرخورده می‌شوند.
علائمی عام و همگانی است که
وقت معینی ندارد و ممکن است اتفاق بیفتد یا براساس
حکمت خداوند انجام نشود. این علائم غیر حتمی بسیارند که در
روایات ذکر شده است که ان شاء الله در مقاله‌ای جداگانه به آن‌ها خواهیم پرداخت.
برخی نشانه‌های غیر حتمی عبارت‌اند از:
گرفتن ماه و
خورشید در ماه
رمضان؛
ظهور آتشی در
آسمان؛
زلزله بزرگ در
شام؛
جنگ‌های پی در پی و
مرگ بسیاری از مردم
جهان؛
ظهور و گسترش
علم و دانش در
قم؛
بالا گرفتن
ظلم و
فساد در جهان.
در این تقسیم‌بندی، علائم ظهور به شش قسم تقسیم می‌شود.
۱.
علائم حتمیه: که البته خواه ناخواه باید انجام شود. مانند
خروج سفیانی و...
۲.
علائم معلقه: این علائم مشروط و معلق است به
اراده و
مشیت خداوند و اگر اراده خدا تعلق گیرد واقع شده و الا واقع نخواهد شد و یا بر اثر دعاها و طاعات مردم رفع می‌گردد.
۳.
علائم واقعه: به علاماتی گفته می‌شود که تاکنون واقع شده و
زمان آن‌ها گذشته است.
۴.
علائم غیر واقعه: علاماتی که هنوز واقع نشده است و
امید می‌رود که بعدها واقع گردد.
۵.
علامات خاصه: به علائمی گفته می‌شود که مختص به وجود پر برکت خود
حضرت صاحب الامر بوده و کسی در این علامات با آن حضرت شریک نمی‌باشد.
۶.
علامات عامه: به علاماتی گفته می‌شود که برای همه مردم ظاهر خواهد شد و اختصاص به حضرت ندارد.
برخی از این فوائد عبارت‌اند از:
۱. این نشانه‌ها جنبه تشریفاتی دارند و
خداوند متعال مَقدم آن حضرت را با این نشانه‌ها گرامی می‌دارد، و بیانگر
عظمت آن حضرت و اهمیت اهداف بلند اویند.
۲.
اعلام خطر به دشمنان
اسلام و ایجاد
رعب و
وحشت در دل آنان.
۳.
مژده و
بشارت برای منتظران آن حضرت، تا هم موجب آرامش خاطر آنان گردد و هم خود را برای خدمت به آن حضرت آماده سازند و
قلب‌هایشان قوت گیرد.
پژوهشکده تحقیقات اسلامی، انتشارات زمزم هدایت، فرهنگ شیعه، ص۳۴۱، مقاله «علائم ظهور امام زمان (علیه‌السلام)». سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «علائم ظهور»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۱. پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «علایم ظهور حضرت مهدی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۲۰.
