شرائط روزه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خودداری (
امساک) از
مفطرات در
روز به قصد
تقرب به
خدا را روزه گویند. روزه دارای شرایطیست که به شرایط صحت و شرایط وجوب تقسیم می‌شود. عنوان
صوم در
فقه بابی مستقل است که در آن به تفصیل از
احکام روزه سخن رفته است.
روزه دارای دو نوع شرایط است:
شرایط صحت و
شرایط وجوب.
بنابر این، روزه از
کافر صحیح نیست.
بنابر این، روزه از غیر
مؤمن صحیح نیست. براین مطلب
ادعای اجماع شده است؛ لیکن برخی،
ایمان را
شرط قبول عمل عبادی و ترتّب
ثواب بر آن دانسته‌اند، نه
شرط صحت عمل.
امام خمینی بعد از شرط دانستن ایمان در
صحت روزه می‌نویسد: «فلا یصحّ من غیر المؤمن و لو فی جزء من النهار، فلو ارتدّ فی الاثناء ثمّ عاد لم یصحّ؛ و ان کان الصوم معیّناً و جدّد النیّة قبل الزوال.»
پس روزه از
غیر مؤمن صحیح نیست گرچه در قسمتی از روز ایمان نداشته باشد. پس اگر در بین روز،
مرتدّ شود و دوباره به
اسلام برگردد، روزه او صحیح نیست؛ حتی اگر روزه معیّنی باشد و قبل از ظهر تجدید
نیّت کند؛ و
روایات زیادی بر اعتبار ایمان علاوه بر اسلام، در صحت روزه دلالت دارد.
بنابر این، روزه از
دیوانه صحیح نیست؛ همچنین از هر فاقد عقلی، مانند
مست، بنابر قول مشهور و
بیهوش. برخی گفته‌اند: اگر شخص قبل از بیهوشی نیّت روزه داشته، روزه‌اش صحیح است.
امام خمینی در
تحریرالوسیله می‌فرماید: «و الاحوط لمن افاق من السُّکر - مع سبق نیّة الصوم - الاتمام ثمّ القضاء، و لمن افاق من الاغماء مع سبقها الاتمام، و الا فالقضاء.»
و برای کسی که از مستی به هوش آید، اگر قبلاً نیّت روزه داشته
احتیاط (واجب) آن است که روزه آن روز را تمام کند و قضایش را هم بگیرد و برای کسی که از بیهوشی به هوش آمده و قبلاً هم نیّت روزه داشته احتیاط (واجب) آن است که آن را تمام کند و اگر نیّت روزه نداشته،
قضا کند.
بعضی شخص مست و بیهوش را به شخص خوابیده ملحق کرده‌اند نه به دیوانه؛ از این رو،
صحت روزه آنان را در صورت داشتن نیّت روزه قبل از بروز حالت مستی و بیهوشی بعید ندانسته‌اند.
باقی ماندن بر جنابت یا
حدث حیض یا
نفاس تا
صبح موجب عدم صحت روزه می‌شود.
عروض حیض
ونفاس حتی یک لحظه قبل از
مغرب موجب
بطلان روزه است. زیرا از شرایط صحت روزه «خالی بودن از
حیض و
نفاس است»
سفری که موجب
قصر نماز می‌شود، در صورت
علم روزه دار به
حکم (بطلان روزه در
سفر) موجب بطلان روزه واجب نیز می‌شود، مگر در سه مورد:
اوّل؛ سه روز روزه
بدل از
قربانی در
حج تمتّع با
ناتوانی از قربانی.
دوم؛ بنابر مشهور، هیجده روز روزه بدلِ
شتری که به جهت کفّاره بر کسی که به عمد قبل از غروب آفتاب از
عرفات کوچ کرده، واجب شده است.
سوم؛ بنابر قول مشهور، روزه نذری که در
سفر بودن یا در
سفر و
حضر بودن، هردو در آن شرط شده باشد.
در شرط بودن عدم
سفر در
روزه مستحب اختلاف است. قول منسوب به اکثر
فقها،
کراهت (به معنای کم بودن ثواب) آن است، جز روزه سه روز (چهارشنبه، پنج شنبه و جمعه) در
مدینه جهت برآمدن
حاجت که به اتفاق، جایز بلکه
مستحب است.
روزه‌ای که انسان یقین به
زیان داشتن و یا
خوف آن را دارد، صحیح نیست.
روزه شخص خوابیده حتی در تمام
روز صحیح است، به شرط آنکه شب آن روز نیّت
روزه کرده باشد.
روزه کودک ممیز صحیح است و بر ولیّ او مستحب است
کودک را جهت
تمرین به روزه گرفتن به مقدار توان او، امر کند؛ لیکن در اینکه مبدأ آن شش سالگی، هفت سالگی و یا نه سالگی کودک می‌باشد، اختلاف است.
بنابر قول مشهور، در روزه مستحب، علاوه بر
شرایط یاد شده، عدم اشتغال
ذمّه شخص به روزه واجب شرط صحّت آن است.
بالغ و
عاقل بودن؛ بیهوش، بیمار و
مسافر نبودن و نیز پاکی از حیض و
نفاس، شرایط وجوب روزه‌اند.
بین اتمام
نماز و روزه و قصر نماز و افطار روزه تلازم وجود دارد. بنابر این، در مواردی که نماز قصر است، روزه نیز صحیح نیست، چنان که گذشت؛ لیکن مواردی از این قاعده
استثنا شده است، مانند
مکانهای چهارگانه (
مکه،
مدینه،
کوفه و
کربلا) که
مسافر در آنها بین
قصر و
اتمام نماز
مخیّر است، اما روزه‌اش صحیح نیست. و نیز اگر
مسافر در
ماه رمضان بعد از
زوال از
وطن یا محلّ اقامت خود اقدام به
سفر کند، بنابر قول بسیاری از فقها واجب است بر روزه خود باقی بماند، لیکن نمازش قصر است.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۱۷۲-۱۷۴. •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
