• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

سید شرف‌الدین پانی‌پتی بوعلی‌قلندر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


بوعلی قلندر، شرف الدین پانی پتی، از عارفان و شاعران شبه قاره در قرن هفتم و هشتم می‌باشد.

فهرست مندرجات

۱ - القاب بوعلی
۲ - نسب بوعلی
۳ - پدر بوعلی
۴ - مهاجرت پدر بوعلی به هند
۵ - مادر پدر بوعلی
۶ - ولادت بوعلی
۷ - زادگاه بوعلی
۸ - سکونت بوعلی در کرنال
۹ - مهاجرت به دهلی برای تحصیل و تدریس
۱۰ - گرایش به قلندری
۱۱ - اساتید بوعلی در قونیه
۱۲ - بوعلی و تبلیغ اسلام در پانی پت
۱۳ - وفات و مدفن بوعلی
۱۴ - اختلاف درباره سلسله طریقت بوعلی
       ۱۴.۱ - پیرو قطب الدین بختیار اوشی کاکی
       ۱۴.۲ - پیرو شیخ نظام الدین اولیا بداؤنی
       ۱۴.۳ - مشایخ سلسله چشتیه
       ۱۴.۴ - پیرو ابونجیب ضیاءالدین سهروردی
       ۱۴.۵ - عدم تعلق سلسله خاصی
       ۱۴.۶ - سلسله اویسی
۱۵ - ارتباط بوعلی با صوفیان عصر خود
۱۶ - شاعر بودن بوعلی
۱۷ - تخلص بوعلی در اشعارش
۱۸ - تالیفات منظوم بوعلی
۱۹ - ارادت پادشاهان هند به بوعلی
۲۰ - فهرست منابع
۲۱ - پانویس
۲۲ - منبع

قلندر لقب او بوده است،
[۱] محمد علی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۳، ص۲۰۰، تهران ۱۳۶۹ ش.
او را قطب ابدال نیز دانسته‌اند.

سلسله نسبش با چند واسطه به ابوحنیفه نعمان بن ثابت کوفی (متوفی ۱۵۰) می‌رسد.
[۲] الله دیابن عبدالرحمان چشتی عثمانی، سیر الاقطاب، ج۱، ص۱۹۰، لکهنو ۱۳۳۱/۱۹۱۳.


برخی، به اشتباه، پدر وی را شیخ فخرالدّین عراقی صاحب لمعات دانسته‌اند، در حالی که پدر او سالار فخرالدین عراقی است.

سالار فخرالدین از موطن خود در نواحی کرمان به هند مهاجرت کرد و در شهر پانی پت اقامت گزید.

مادر او نیز، بی بی حافظ جمال، خواهر شاه محمد کرمانی از اسلاف شاه نعمت الله ولی، بوده است.
[۳] احمد علی خیرآبادی، قصر عارفان، ج۱، ص۱۷۱ـ۱۷۲، چاپ محمد باقر، لاهور ۱۹۶۵.
[۴] احمد علی خیرآبادی، قصر عارفان، ج۱، ص۱۷۵ـ۱۷۶، چاپ محمد باقر، لاهور ۱۹۶۵.
[۵] غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، ج۱، ص۱۱۴، ج۱، کانپور.


بوعلی قلندر در سال ۶۰۲ یا ۶۰۵ ولادت یافت.
[۶] احمد علی خیرآبادی، قصر عارفان، ج۱، ص۱۷۶، چاپ محمد باقر، لاهور ۱۹۶۵.
[۷] شرف الدین بوعلی قلندر، دیوان سیدشرف الدین بوعلی قلندر، مقدمه میرطاهر، ص۵، چاپ میرطاهر، تهران ۱۳۶۰ش.


درباره این‌که زادگاه او پانی پت بوده یا نه اختلاف هست.
[۸] احمد علی خیرآبادی، قصر عارفان، ج۱، ص۱۷۶، چاپ محمد باقر، لاهور ۱۹۶۵.
[۹] میر حسین دوست سنبهلی، تذکره حسینی، ج۱، ص۱۶۲، لکهنو ۱۸۷۵.


وی گاه در پانی پت، گاه در کَرنال سکونت داشته است.
[۱۰] رضا قلی بن محمد هادی هدایت، تذکره ریاض العارفین، ص۹۷، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۵.


بعد از گذراندن تحصیلات مقدماتی در پانی پت، برای ادامه تحصیل به دهلی رفت و در همان‌جا نیز به تدریس و ارشاد دینی مشغول شد.
[۱۱] امین احمد رازی، هفت اقلیم، ج۱، ص۳۵۲، چاپ جواد فاضل، تهران.
[۱۲] الله دیابن عبدالرحمان چشتی عثمانی، سیر الاقطاب، ج۱، ص۱۹۰، لکهنو ۱۳۳۱/۱۹۱۳.
[۱۳] احمد علی خیرآبادی، قصر عارفان، ج۱، ص۱۷۷، چاپ محمد باقر، لاهور ۱۹۶۵.


بعدها، بر اثر جذبه‌های معنوی، از اشتغال به درس و بحث چشم پوشید، کتاب‌ها را در آب انداخت و قلندری پیشه کرد، به ممالک مختلف سفر کرد و از عرفا و بزرگان مختلف کسب فیض نمود.

گفته‌اند مدتی در قونیه از محضر شمس تبریزی و مولوی استفاده کرد و از آنان خرقه گرفت.
[۱۴] رضا قلی بن محمد هادی هدایت، تذکره ریاض العارفین، ص۹۷، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۵.
[۱۵] شرف الدین بوعلی قلندر، مثنوی معروف به گل و بلبل، مقدمه تفهیمی، ص۲۱، چاپ ساجدالله تفهیمی، لاهور ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۱۶] عبدالحق بن سیف الدین محدث دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۱۲۴، دهلی ۱۲۸۴.
[۱۷] عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۲، ص۴، حیدرآباد دکن ۱۳۸۲ـ۱۴۱۰/۱۹۶۲ـ۱۹۸۹.


سپس بوعلی به پانی پت رفت و به ارشاد خلق و تبلیغ اسلام پرداخت.
در نتیجه مساعی او بسیاری از کافران و مشرکان به دین اسلام مشرف شدند.
[۱۸] الله دیابن عبدالرحمان چشتی عثمانی، سیر الاقطاب، ج۱، ص۱۹۰، لکهنو ۱۳۳۱/۱۹۱۳.
[۱۹] احمد علی خیرآبادی، قصر عارفان، ج۱، ص۱۷۹، چاپ محمد باقر، لاهور ۱۹۶۵.
[۲۰] شرف الدین بوعلی قلندر، مثنوی معروف به گل و بلبل، مقدمه تفهیمی، ص۲۱، چاپ ساجدالله تفهیمی، لاهور ۱۳۹۹/۱۹۷۹.


بوعلی قلندر اواخر عمر را بیش‌تر در حالت سُکر و استغراق گذراند و در رمضان سال ۷۲۳یا۷۲۴ وفات یافت و در کرنال دفن شد، اما بعدها جسد او را به پانی پت انتقال دادند، ازینرو هر دو جا زیارتگاه مردم است.
[۲۱] امین احمد رازی، هفت اقلیم، ج۱، ص۳۵۲، چاپ جواد فاضل، تهران.
[۲۲] الله دیابن عبدالرحمان چشتی عثمانی، سیر الاقطاب، ج۱، ص۱۹۱، لکهنو ۱۳۳۱/۱۹۱۳.
[۲۳] عبدالحق بن سیف الدین محدث دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۱۲۵، دهلی ۱۲۸۴.
[۲۴] عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۲، ص۳، حیدرآباد دکن ۱۳۸۲ـ۱۴۱۰/۱۹۶۲ـ۱۹۸۹.


درباره سلسله طریقت بوعلی قلندر گزارش‌های متفاوتی هست؛

۱۴.۱ - پیرو قطب الدین بختیار اوشی کاکی

بعضی وی را با چند واسطه، پیرو قطب الدین بختیار اوشی کاکی (متوفی ۶۳۴)،می‌دانند

۱۴.۲ - پیرو شیخ نظام الدین اولیا بداؤنی

و برخی پیرو شیخ نظام الدین اولیا بداؤنی (متوفی ۷۲۵) دانسته‌اند.

۱۴.۳ - مشایخ سلسله چشتیه

بنابراین گزارش‌ها او از مشایخ سلسله چشتیه است، و شاخه‌ای از سلسله چشتیه به نام قلندر شاهی را به او نسبت می‌دهند.
[۲۵] غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، ج۱، ص۳۲۶، ج۱، کانپور.
[۲۶] غلامعلی آریا، طریقه چشتیّه در هند و پاکستان، ج۱، ص۱۸۵، تهران ۱۳۶۵ش.
[۲۷] الله دیابن عبدالرحمان چشتی عثمانی، سیر الاقطاب، ج۱، ص۱۹۱، لکهنو ۱۳۳۱/۱۹۱۳.
[۲۸] رضا قلی بن محمد هادی هدایت، تذکره ریاض العارفین، ص۹۷، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۵.


۱۴.۴ - پیرو ابونجیب ضیاءالدین سهروردی

به روایتی دیگر، از طریق شمس تبریزی، مرید شیخ قطب الدین ابهری (متوفی ۵۷۷)، جانشین ابونجیب ضیاءالدین سهروردی، بوده است.
[۲۹] عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۲، ص۳، حیدرآباد دکن ۱۳۸۲ـ۱۴۱۰/۱۹۶۲ـ۱۹۸۹.


۱۴.۵ - عدم تعلق سلسله خاصی

اما صحت هیچ‌کدام از این اقوال به اثبات نرسیده و وی گویا به سلسله خاصی تعلق نداشته است.
[۳۰] عبدالحق بن سیف الدین محدث دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۱۲۴، دهلی ۱۲۸۴.
[۳۱] اردو دائرة معارف اسلامیه، لاهور ۱۳۸۴ـ۱۴۱۰/۱۹۶۴ـ۱۹۸۹، ذیل «ابوعلی (بوعلی) قلندر» (از نورالحسن).


۱۴.۶ - سلسله اویسی

همچنین او به طریق اویسی از رسول اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم و حضرت علی علیه‌السلام کسب فیض کرده است.
[۳۲] شرف الدین بوعلی قلندر، مثنوی معروف به گل و بلبل، مقدمه تفهیمی، ص۲۰، چاپ ساجدالله تفهیمی، لاهور ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۳۳] احمد علی خیرآبادی، قصر عارفان، ج۱، ص۱۸۰، چاپ محمد باقر، لاهور ۱۹۶۵.


به گزارش برخی تذکره نویسان و مورخان، بوعلی قلندر با برخی صوفیه آن دوره، مانند لعل شهباز قلندر، ضیاءالدین سنامی، شمس الدین ترک پانی پتی و شیخ جلال الدین کبیرالاولیا پانی پتی مصاحبت و ملاقات کرده است.

وی با امیر خسرو دهلوی نیز اشعاری رد و بدل می‌کرد.
[۳۴] شرف الدین بوعلی قلندر، مثنوی معروف به گل و بلبل، مقدمه تفهیمی، ص۲۵، چاپ ساجدالله تفهیمی، لاهور ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۳۵] عبدالحق بن سیف الدین محدث دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۱۲۵، دهلی ۱۲۸۴.
[۳۶] الله دیابن عبدالرحمان چشتی عثمانی، سیر الاقطاب، ج۱، ص۱۸۹، لکهنو ۱۳۳۱/۱۹۱۳.
[۳۷] الله دیابن عبدالرحمان چشتی عثمانی، سیر الاقطاب، ج۱، ص۱۹۱، لکهنو ۱۳۳۱/۱۹۱۳.
[۳۸] احمد علی هاشمی سندیلوی، تذکره مخزن الغرائب، ج۲، ص۷۶۱ـ ۷۶۲، چاپ محمد باقر، لاهور ۱۹۶۸ـ۱۹۷۰.


علامه محمد اقبال لاهوری در آثار خود مخصوصاً مثنویات اسرارخودی و رموز بی خودی بارها از بوعلی قلندر و مقام روحانی او یاد کرده و از اشعار وی بهره جسته است.
[۳۹] غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، ج۱، ص۲۸ـ ۲۹، ج۱، کانپور.
[۴۰] غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، ج۱، ص۱۴۳، ج۱، کانپور.
[۴۱] شرف الدین بوعلی قلندر، مثنوی معروف به گل و بلبل، مقدمه تفهیمی، ص۵۶ ـ۵۵، چاپ ساجدالله تفهیمی، لاهور ۱۳۹۹/۱۹۷۹.

بوعلی قلندر در نظم و نثر پارسی استاد بود.
او در شبه قاره هند، اولین شاعری است که در نعت پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم شعر گفته است.
[۴۲] سعید نفیسی، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری، ج۱، ص۱۹۷، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۴۳] آن ماری شیمل، ابعاد عرفانی اسلام، ج۱، ص۵۵۳ ـ ۵۵۴، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران ۱۳۷۴ ش.


در اشعارش «شرف»، «بوعلی» و «قلندر» تخلص می‌کرد.
[۴۴] محمد محسن آقا بزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۹، قسم ۲، ص۵۱۶، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۴۵] شرف الدین بوعلی قلندر، دیوان سیدشرف الدین بوعلی قلندر، ص۱۱، چاپ میرطاهر، تهران ۱۳۶۰ش.
[۴۶] شرف الدین بوعلی قلندر، دیوان سیدشرف الدین بوعلی قلندر، ص۲۳، چاپ میرطاهر، تهران ۱۳۶۰ش
.

مهمترین تألیفات منظوم او به این قرار است: دیوان، مجموعه قصاید، غزلیات و رباعیات به فارسی که به زبان اردو و پنجابی نیز ترجمه و چاپ شده، و حبیب الله مظهر نظامی و شیخ عطا محمد نظامی شرحی به عنوان مفتاح الغیب بر آن نوشته‌اند
[۴۷] احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۷، ص۳۸۷، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش.
[۴۸] احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۹، ص۲۱۳۶ـ۲۱۳۷، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش.
سه مثنوی به فارسی که آن‌ها را شبیه مثنوی مولوی و به همان وزن سروده
[۴۹] سعید نفیسی، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری، ج۱، ص۱۹۷، تهران ۱۳۶۳ ش.
و گاه ابیاتی از آن و همچنین از مثنوی منطق الطیر عطار را تضمین کرده است.
[۵۰] شرف الدین بوعلی قلندر، مثنوی معروف به گل و بلبل، ج۱، ص۸۲ ـ ۸۸، چاپ ساجدالله تفهیمی، لاهور ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۵۱] شرف الدین بوعلی قلندر، مثنوی معروف به گل و بلبل، ج۱، ص۱۰۴، چاپ ساجدالله تفهیمی، لاهور ۱۳۹۹/۱۹۷۹.

مجموعه اشعار فارسی او با نام کلام قلندری در حیدرآباد دکن چاپ شده، و مثنوی سوم این مجموعه با نام گل و بلبل به تصحیح، تحشیه و مقدمه ساجدالله تفهیمی و همچنین در گنجینه عرفان
[۵۲] احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۷، ص۳۸۴ـ۳۸۵، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش.
به چاپ رسیده است.
[۵۳] دائره المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ذیل «ابوعلی قلندر پانی پتی»، تهران ۱۳۶۷ ش، ذیل «ابوعلی قلندر پانی پتی» (از عارف نوشاهی).

چند دوبیتی به زبان هندی نیز از او در دست است.
[۵۴] احمد علی خیرآبادی، قصر عارفان، ج۱، ص۱۸۱، چاپ محمد باقر، لاهور ۱۹۶۵.

بوعلی قلندر تألیفاتی منثور نیز درباره تصوف دارد، از جمله مکتوبات، به فارسی، مجموعه ۱۱۲ نامه به یکی از مریدانش به نام اختیارالدین، درباره حقایق توحید و ترک دنیا، طلب آخرت، محبت مولی و اختیار توکل و تفرید
[۵۵] ساجدالله تفهیمی، «نثر متصوفانه فارسی در شبه قاره»، ج۱، ص۹۵، وحید، ش ۲۶۰ـ۲۶۱ (مرداد۱۳۵۸).
[۵۶] محمد قدرت الله گوپاموی، کتاب تذکرة نتایج الافکار، ج۱، ص۳۵۸ـ۳۵۹، بمبئی ۱۳۳۶ ش.
[۵۷] عبدالحق بن سیف الدین محدث دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۱۲۵، دهلی ۱۲۸۴.
[۵۸] سعید نفیسی، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری، ج۱، ص۱۹۷، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۵۹] ابعاد عرفانی اسلام، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران ۱۳۷۴ ش.
و چند نوشته دیگر که تنها نام آن‌ها در منابع آمده است.
[۶۰] عبدالحق بن سیف الدین محدث دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۱۲۵، دهلی ۱۲۸۴.
[۶۱] شرف الدین بوعلی قلندر، مثنوی معروف به گل و بلبل، مقدمه تفهیمی، ص۲۶، چاپ ساجدالله تفهیمی، لاهور ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۶۲] احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۷، ص۳۸۴، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش.


برخی از پادشاهان سلسله‌های مملوکیه، خلجیه و تَغلَقیه ( تُغُلقیه ) هند نزد وی حضور یافته به او اظهار ارادت می‌کردند.
[۶۳] شمس سراج عفیف، تاریخ فیروز شاهی، ج۱، ص۲۸، چاپ ولایت حسین، کلکته ۱۸۹۰.
[۶۴] غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، ج۱، ص۳۲۷، ج۱، کانپور.
[۶۵] احمد علی هاشمی سندیلوی، تذکره مخزن الغرائب، ج۲، ص۷۶۰ـ۷۶۳، چاپ محمد باقر، لاهور ۱۹۶۸ـ۱۹۷۰.


(۱) غلامعلی آریا، طریقه چشتیّه در هند و پاکستان، تهران ۱۳۶۵ش.
(۲) محمد محسن آقا بزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۳) اردو دائرة معارف اسلامیه، لاهور ۱۳۸۴ـ۱۴۱۰/۱۹۶۴ـ۱۹۸۹، ذیل «ابوعلی (بوعلی) قلندر» (از نورالحسن).
(۴)محمد اقبال لاهوری، نوای شاعر فردا، یا، اسرار خودی و رموز بی خودی، چاپ محمد حسین مشایخ فریدنی، تهران ۱۳۷۰ش.
(۵) امین احمد رازی، هفت اقلیم، چاپ جواد فاضل، تهران.
(۶) شرف الدین بوعلی قلندر، دیوان سیدشرف الدین بوعلی قلندر، چاپ میرطاهر، تهران ۱۳۶۰ش.
(۷) شرف الدین بوعلی قلندر، مثنوی معروف به گل و بلبل، چاپ ساجدالله تفهیمی، لاهور ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
(۸) ساجدالله تفهیمی، «نثر متصوفانه فارسی در شبه قاره»، وحید، ش ۲۶۰ـ۲۶۱ (مرداد۱۳۵۸).
(۹) الله دیابن عبدالرحمان چشتی عثمانی، سیر الاقطاب، لکهنو ۱۳۳۱/۱۹۱۳.
(۱۰) عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، حیدرآباد دکن ۱۳۸۲ـ۱۴۱۰/۱۹۶۲ـ۱۹۸۹.
(۱۱) احمد علی خیرآبادی، قصر عارفان، چاپ محمد باقر، لاهور ۱۹۶۵.
(۱۲) دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران ۱۳۶۷ ش، ذیل «ابوعلی قلندر پانی پتی» (از عارف نوشاهی).
(۱۳) شمس سراج عفیف، تاریخ فیروز شاهی، چاپ ولایت حسین، کلکته ۱۸۹۰.
(۱۴) آن ماری شیمل، ابعاد عرفانی اسلام، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران ۱۳۷۴ ش.
(۱۵) غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، ج۱، کانپور.
(۱۶) محمد قدرت الله گوپاموی، کتاب تذکرة نتایج الافکار، بمبئی ۱۳۳۶ ش.
(۱۷) عبدالحق بن سیف الدین محدث دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، دهلی ۱۲۸۴.
(۱۸) محمد علی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۱۹) احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش.
(۲۰) میر حسین دوست سنبهلی، تذکره حسینی، لکهنو ۱۸۷۵.
(۲۱) سعید نفیسی، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۲۲) احمد علی هاشمی سندیلوی، تذکرة مخزن الغرائب، چاپ محمد باقر، لاهور ۱۹۶۸ـ۱۹۷۰.
(۲۳) رضا قلی بن محمد هادی هدایت، تذکره ریاض العارفین، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۵.

۱. ↑ محمد علی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۳، ص۲۰۰، تهران ۱۳۶۹ ش.
۲. ↑ الله دیابن عبدالرحمان چشتی عثمانی، سیر الاقطاب، ج۱، ص۱۹۰، لکهنو ۱۳۳۱/۱۹۱۳.
۳. ↑ احمد علی خیرآبادی، قصر عارفان، ج۱، ص۱۷۱ـ۱۷۲، چاپ محمد باقر، لاهور ۱۹۶۵.
۴. ↑ احمد علی خیرآبادی، قصر عارفان، ج۱، ص۱۷۵ـ۱۷۶، چاپ محمد باقر، لاهور ۱۹۶۵.
۵. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، ج۱، ص۱۱۴، ج۱، کانپور.
۶. ↑ احمد علی خیرآبادی، قصر عارفان، ج۱، ص۱۷۶، چاپ محمد باقر، لاهور ۱۹۶۵.
۷. ↑ شرف الدین بوعلی قلندر، دیوان سیدشرف الدین بوعلی قلندر، مقدمه میرطاهر، ص۵، چاپ میرطاهر، تهران ۱۳۶۰ش.
۸. ↑ احمد علی خیرآبادی، قصر عارفان، ج۱، ص۱۷۶، چاپ محمد باقر، لاهور ۱۹۶۵.
۹. ↑ میر حسین دوست سنبهلی، تذکره حسینی، ج۱، ص۱۶۲، لکهنو ۱۸۷۵.
۱۰. ↑ رضا قلی بن محمد هادی هدایت، تذکره ریاض العارفین، ص۹۷، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۵.
۱۱. ↑ امین احمد رازی، هفت اقلیم، ج۱، ص۳۵۲، چاپ جواد فاضل، تهران.
۱۲. ↑ الله دیابن عبدالرحمان چشتی عثمانی، سیر الاقطاب، ج۱، ص۱۹۰، لکهنو ۱۳۳۱/۱۹۱۳.
۱۳. ↑ احمد علی خیرآبادی، قصر عارفان، ج۱، ص۱۷۷، چاپ محمد باقر، لاهور ۱۹۶۵.
۱۴. ↑ رضا قلی بن محمد هادی هدایت، تذکره ریاض العارفین، ص۹۷، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۵.
۱۵. ↑ شرف الدین بوعلی قلندر، مثنوی معروف به گل و بلبل، مقدمه تفهیمی، ص۲۱، چاپ ساجدالله تفهیمی، لاهور ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۱۶. ↑ عبدالحق بن سیف الدین محدث دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۱۲۴، دهلی ۱۲۸۴.
۱۷. ↑ عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۲، ص۴، حیدرآباد دکن ۱۳۸۲ـ۱۴۱۰/۱۹۶۲ـ۱۹۸۹.
۱۸. ↑ الله دیابن عبدالرحمان چشتی عثمانی، سیر الاقطاب، ج۱، ص۱۹۰، لکهنو ۱۳۳۱/۱۹۱۳.
۱۹. ↑ احمد علی خیرآبادی، قصر عارفان، ج۱، ص۱۷۹، چاپ محمد باقر، لاهور ۱۹۶۵.
۲۰. ↑ شرف الدین بوعلی قلندر، مثنوی معروف به گل و بلبل، مقدمه تفهیمی، ص۲۱، چاپ ساجدالله تفهیمی، لاهور ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۲۱. ↑ امین احمد رازی، هفت اقلیم، ج۱، ص۳۵۲، چاپ جواد فاضل، تهران.
۲۲. ↑ الله دیابن عبدالرحمان چشتی عثمانی، سیر الاقطاب، ج۱، ص۱۹۱، لکهنو ۱۳۳۱/۱۹۱۳.
۲۳. ↑ عبدالحق بن سیف الدین محدث دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۱۲۵، دهلی ۱۲۸۴.
۲۴. ↑ عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۲، ص۳، حیدرآباد دکن ۱۳۸۲ـ۱۴۱۰/۱۹۶۲ـ۱۹۸۹.
۲۵. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، ج۱، ص۳۲۶، ج۱، کانپور.
۲۶. ↑ غلامعلی آریا، طریقه چشتیّه در هند و پاکستان، ج۱، ص۱۸۵، تهران ۱۳۶۵ش.
۲۷. ↑ الله دیابن عبدالرحمان چشتی عثمانی، سیر الاقطاب، ج۱، ص۱۹۱، لکهنو ۱۳۳۱/۱۹۱۳.
۲۸. ↑ رضا قلی بن محمد هادی هدایت، تذکره ریاض العارفین، ص۹۷، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۵.
۲۹. ↑ عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۲، ص۳، حیدرآباد دکن ۱۳۸۲ـ۱۴۱۰/۱۹۶۲ـ۱۹۸۹.
۳۰. ↑ عبدالحق بن سیف الدین محدث دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۱۲۴، دهلی ۱۲۸۴.
۳۱. ↑ اردو دائرة معارف اسلامیه، لاهور ۱۳۸۴ـ۱۴۱۰/۱۹۶۴ـ۱۹۸۹، ذیل «ابوعلی (بوعلی) قلندر» (از نورالحسن).
۳۲. ↑ شرف الدین بوعلی قلندر، مثنوی معروف به گل و بلبل، مقدمه تفهیمی، ص۲۰، چاپ ساجدالله تفهیمی، لاهور ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۳۳. ↑ احمد علی خیرآبادی، قصر عارفان، ج۱، ص۱۸۰، چاپ محمد باقر، لاهور ۱۹۶۵.
۳۴. ↑ شرف الدین بوعلی قلندر، مثنوی معروف به گل و بلبل، مقدمه تفهیمی، ص۲۵، چاپ ساجدالله تفهیمی، لاهور ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۳۵. ↑ عبدالحق بن سیف الدین محدث دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۱۲۵، دهلی ۱۲۸۴.
۳۶. ↑ الله دیابن عبدالرحمان چشتی عثمانی، سیر الاقطاب، ج۱، ص۱۸۹، لکهنو ۱۳۳۱/۱۹۱۳.
۳۷. ↑ الله دیابن عبدالرحمان چشتی عثمانی، سیر الاقطاب، ج۱، ص۱۹۱، لکهنو ۱۳۳۱/۱۹۱۳.
۳۸. ↑ احمد علی هاشمی سندیلوی، تذکره مخزن الغرائب، ج۲، ص۷۶۱ـ ۷۶۲، چاپ محمد باقر، لاهور ۱۹۶۸ـ۱۹۷۰.
۳۹. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، ج۱، ص۲۸ـ ۲۹، ج۱، کانپور.
۴۰. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، ج۱، ص۱۴۳، ج۱، کانپور.
۴۱. ↑ شرف الدین بوعلی قلندر، مثنوی معروف به گل و بلبل، مقدمه تفهیمی، ص۵۶ ـ۵۵، چاپ ساجدالله تفهیمی، لاهور ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۴۲. ↑ سعید نفیسی، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری، ج۱، ص۱۹۷، تهران ۱۳۶۳ ش.
۴۳. ↑ آن ماری شیمل، ابعاد عرفانی اسلام، ج۱، ص۵۵۳ ـ ۵۵۴، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران ۱۳۷۴ ش.
۴۴. ↑ محمد محسن آقا بزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۹، قسم ۲، ص۵۱۶، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۴۵. ↑ شرف الدین بوعلی قلندر، دیوان سیدشرف الدین بوعلی قلندر، ص۱۱، چاپ میرطاهر، تهران ۱۳۶۰ش.
۴۶. ↑ شرف الدین بوعلی قلندر، دیوان سیدشرف الدین بوعلی قلندر، ص۲۳، چاپ میرطاهر، تهران ۱۳۶۰ش
۴۷. ↑ احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۷، ص۳۸۷، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش.
۴۸. ↑ احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۹، ص۲۱۳۶ـ۲۱۳۷، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش.
۴۹. ↑ سعید نفیسی، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری، ج۱، ص۱۹۷، تهران ۱۳۶۳ ش.
۵۰. ↑ شرف الدین بوعلی قلندر، مثنوی معروف به گل و بلبل، ج۱، ص۸۲ ـ ۸۸، چاپ ساجدالله تفهیمی، لاهور ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۵۱. ↑ شرف الدین بوعلی قلندر، مثنوی معروف به گل و بلبل، ج۱، ص۱۰۴، چاپ ساجدالله تفهیمی، لاهور ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۵۲. ↑ احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۷، ص۳۸۴ـ۳۸۵، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش.
۵۳. ↑ دائره المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ذیل «ابوعلی قلندر پانی پتی»، تهران ۱۳۶۷ ش، ذیل «ابوعلی قلندر پانی پتی» (از عارف نوشاهی).
۵۴. ↑ احمد علی خیرآبادی، قصر عارفان، ج۱، ص۱۸۱، چاپ محمد باقر، لاهور ۱۹۶۵.
۵۵. ↑ ساجدالله تفهیمی، «نثر متصوفانه فارسی در شبه قاره»، ج۱، ص۹۵، وحید، ش ۲۶۰ـ۲۶۱ (مرداد۱۳۵۸).
۵۶. ↑ محمد قدرت الله گوپاموی، کتاب تذکرة نتایج الافکار، ج۱، ص۳۵۸ـ۳۵۹، بمبئی ۱۳۳۶ ش.
۵۷. ↑ عبدالحق بن سیف الدین محدث دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۱۲۵، دهلی ۱۲۸۴.
۵۸. ↑ سعید نفیسی، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری، ج۱، ص۱۹۷، تهران ۱۳۶۳ ش.
۵۹. ↑ ابعاد عرفانی اسلام، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران ۱۳۷۴ ش.
۶۰. ↑ عبدالحق بن سیف الدین محدث دهلوی، اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، ج۱، ص۱۲۵، دهلی ۱۲۸۴.
۶۱. ↑ شرف الدین بوعلی قلندر، مثنوی معروف به گل و بلبل، مقدمه تفهیمی، ص۲۶، چاپ ساجدالله تفهیمی، لاهور ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۶۲. ↑ احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۷، ص۳۸۴، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش.
۶۳. ↑ شمس سراج عفیف، تاریخ فیروز شاهی، ج۱، ص۲۸، چاپ ولایت حسین، کلکته ۱۸۹۰.
۶۴. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، ج۱، ص۳۲۷، ج۱، کانپور.
۶۵. ↑ احمد علی هاشمی سندیلوی، تذکره مخزن الغرائب، ج۲، ص۷۶۰ـ۷۶۳، چاپ محمد باقر، لاهور ۱۹۶۸ـ۱۹۷۰.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بوعلی قلندر »، شماره۲۰۸۶.    


رده‌های این صفحه : تراجم | مشایخ صوفیه | مشایخ قرن هشتم | مشایخ قرن هفتم
جعبه ابزار