سوره بینه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَیّنه،
سوره، به معنای
روشن کننده و
دلیل آشکار، نود و هشتمین سوره
قرآن کریم در
ترتیب مصحف، پس از
سوره قدر و پیش از
سوره زلزال.
«
بینه» به معنای دلیل روشن و حجت آشکار است. این سوره بیانگر
رسالت عام پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم درباره
مشرکان،
یهود و
نصاری و سایر
اهل کتاب و دعوت او از همه
بشر به
آیین حق است؛ و صلاح جامعه انسانی را در سایه
اعتقاد و
عمل، و گرایش مشرکان و اهل کتاب به
ایمان توحیدی را در سایه آمدن «بینه» می‌داند و خود
حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نمونه و مصداقی از این حجت آشکار برای اندیشه‌ها و
ادیان است؛ به همین جهت «بینه» نام سوره شده است.
بر اساس این سوره، عمومیت
رسالت آن جناب مقتضای
سنت الهی، یعنی
سنت هدایت است، همان سنتی که در بیان آن فرموده: انا هدیناه السبیل اما شاکرا و اما کفورا، و ان من امة الا خلا فیها نذیر و بر عمومیت دعوت آن جناب استدلال کرده، به اینکه دعوت آن حضرت متضمن صلاح مجتمع انسانی است، عقاید و اعمال افراد و جوامع را صالح می‌سازد.
شمار
آیات، کلمات و
حروف آن به ترتیب
هشت،
نود و
چهار، و
سیصد و
نودونه است
و دیگر نامهای آن
البریّة،
لم یکن،
اهل الکتاب،
الانفکاک،
منفکّین،
القیّمة، و
القیامة است.
آن را نود و هشتمین یا نود ونهمین سوره در
ترتیب نزول، پس از
سوره طلاق و پیش از
سوره حشر دانسته اند.
بنابراین، سخن
قرطبی و
شوکانی،
که آن را به
اعتقاد جمهور مفسران مدنی می‌دانند، مقبول‌تر از گفته
ابن عطیه است که
مکی بودن
سوره را نظر غالب مفسران می‌داند، بویژه آن‌که
مضامین سوره در پرداختن به مسئله
اهل کتاب مؤیدی بر مدنی بودن آن است.
۱. هشت
آیه به عدد اکثر مکتب‌های تفسیری، نه آیه به عدد بصری، ۹۴ یا ۷۴
کلمه و ۳۹۲، ۳۹۹ یا ۴۰۴
حرف دارد.
۲. یکصدمین سوره در ترتیب نزول، و نود و هشتمین سوره در
مصحف شریف است و پس از
سوره طلاق و پیش از
سوره حشر نازل شد.
۳. برخی بر این باورند این سوره هم با نزول در
مکه می‌سازد و هم نزول در
مدینه، هر چند که از نظر
سیاق به
مدنی بودن شبیه‌تر است. و عده‌ای معتقدند این سوره یک‌باره و به طور مجموع در مدینه فرود آمده است و آیه
مکی ندارد. برخی مفسران، این سوره را مکی دانسته؛ ولی مخالفان می‌گویند: این نظر، مخالف محتوا و سیاق آیات سوره بینه است؛ چون آیات این سوره نسبتا طولانی و بلند است.
۴. از نظر کمیت از
سور مفصل و در گروه اوساط قرار گرفته است.
۵. نسخی در
آیات آن نیست.
این سوره نامهای دیگری مانند لم یکن، اهل کتاب، قیامت، قیمه و بریه دارد.
در این سوره، ضمن اشاره به همگانی بودن
رسالت حضرت محمد صلّی اللّه علیه و آله، از
منکران این
رسالت، چه اهل کتاب و چه
مشرکان، انتقاد و گفته شده است که آنان به رغم «بیّنه» ـ در اینجا:
پیامبری که
صحیفه های مطهّر را بر آن‌ها می‌خواند
ـ از
هدایت الهی فاصله گرفته اند.
۱. درخواست
برهان و بینه از
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و
انکار و
کفر ورزیدن مشرکان پس از ارائه بینه و برهان؛
۲. تقسیم مشرکان به گروه عنودی که در کفر فرورفته و جایگاه آنان
جهنم است و گروه
ایمان آورده که به
بهشت برین نائل خواهند شد.
همچنین
جوهر اصلی
دین به تعبیر
قرآن،
دینُ القَیِّمَةِ،
که در همه
ادیان یکسان است، شناسانده و تأکید شده است که
پیروان دینهای قبل نیز به همین جوهر فراخوانده شدند: «بندگی خالصانه اللّه» که دو
رکن اساسی آن
نماز و
زکات است.
نکته دیگر این سوره، تقسیم
کافران به رسالت
حضرت محمد و
مؤمنان به «
شرّالبریّة» و «
خیرالبریّة» (بدترین و بهترین مردم) است.
چندین
حدیث نبوی با این مضمون
روایت شده است که
حضرت علی علیه‌السلام و
شیعیانش «خیرالبریّة» اند.
سیوطی بین این سوره و سوره پیشین (قدر) نوعی
پیوند تعلیلی یافته است:
سوره قدر درباره
نزول قرآن است و در سوره بینه، علت نزول آن بیان شده است.
برخی
آثار و
پاداشهای قرائت این سوره در
روایات و
کتب تفسیری آمده است (آقانجفی، ص۱۵۹ـ۱۶۰؛.
(۱) محمدتقی بن محمدباقر آقا نجفی، خواصّ الا´یات و خواصّ تمامی سوره های قرآن کریم، بمبئی ۱۲۹۹، چاپ افست تهران ۱۳۴۵ ش.
(۲) ابن عطیه، المحرر الوجیز فی تفسیرالکتاب العزیز، ج۱۶، (رباط) ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
(۳) حسین بن علی ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، چاپ محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، مشهد ۱۳۶۵ـ۱۳۷۵ ش.
(۴) عبدالحسین امینی، الغدیر فی الکتاب و السّنة و الادب، ج۲، بیروت ۱۳۹۷/۱۹۷۷.
(۵) علی بن محمد خازن، لباب التأویل فی معانی التنزیل، در مجمع التفاسیر، استانبول ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
حسین
(۶) راضی، سبیل النجاة فی تتمة المراجعات، در عبدالحسین شرف الدین، المراجعات، چاپ حسین راضی، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲.
(۷) محمد بن بهادر زرکشی،
البرهان فی علوم القرآن، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
(۸) محمود بن عمر زمخشری، الکشّاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت.
(۹) عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قم ۱۳۶۳ ش.
(۱۰) عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، تناسق الدرر فی تناسب السور، چاپ عبدالله محمد درویش، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۷.
(۱۱) محمد بن علی شوکانی، فتح القدیر، بیروت.
(۱۲) محمد بن شاه مرتضی فیض کاشانی، تفسیر الصافی، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
(۱۳) جمال الدین قاسمی، تفسیرالقاسمی، المسمی محاسن التأویل، چاپ محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت ۱۳۹۸/ ۱۹۷۸.
(۱۴) محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، بیروت.
(۱۵) مقدمتان فی علوم القرآن، چاپ آرتور جفری و عبدالله اسماعیل صاوی، قاهره ۱۳۹۲/۱۹۷۲.
(۱۶) محمدهادی میلانی، قادتنا کیف نعرفهم، چاپ محمدعلی میلانی، ج۳، قم ۱۴۱۳.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بینه»، شماره۲۵۳۴. فرهنگ‌نامه فارسی علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «سوره انفکاک».
