ردّ (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
رَدّ (به فتح راء و تشدید دال) از
واژگان قرآن کریم به معنای برگرداندن است.
مشتقات ردّ در آیات قرآن عبارتند از:
تَرَدَّد يعنى رفت و آمد پى در پى؛
إرْتِداد به معنای بر گشتن؛
مَرَدّ مصدر ميمى است به معناى بر گرداندن؛
مَرْدود اسم مفعول است يعنى بازگشت شده.
رَدّ به معنى برگرداندن است.
رَدّ به معنى برگرداندن است.
خواه برگرداندن ذات شيى‌ء باشد مثل
(وَ رَدَّ اللَّهُ الَّذِينَ كَفَرُوا بِغَيْظِهِمْ) (و خدا كافران را با دلى پر از خشم از ميدان جنگ احزاب باز گرداند.)
(فَرَدَدْناهُ إِلى أُمِّهِ كَيْ تَقَرَّ عَيْنُها) (سرانجام او را به مادرش باز گردانديم تا چشمش روشن شود.)
و خواه برگرداندن حالت باشد نحو
(ثُمَ رَدَدْناهُ أَسْفَلَ سافِلِينَ) (سپس او را به پايين‌ترين مرحله بازگردانديم)
و مثل
(يَرُدُّوكُمْ بَعْدَ إِيمانِكُمْ كافِرِينَ) (شما را پس از ايمان، به كفر باز مى‌گردانند.)
تَرَدَّد يعنى رفت و آمد پى در پى است.
مراد از آن گاهى
تحیر در كار است.
(وَ ارْتابَتْ قُلُوبُهُمْ فَهُمْ فِي رَيْبِهِمْ يَتَرَدَّدُونَ) يعنى «قلوبشان مضطرب گرديد و در اضطرابشان متحير و سر ردانند.»
إرْتِداد يعنى بر گشتن است.
(لا تَرْتَدُّوا عَلى أَدْبارِكُمْ فَتَنْقَلِبُوا خاسِرِينَ) «به عقب و حالت اوليّه بر نگرديد از
زیانکاران می‌شويد.»
همچنين است ارتداد معروف كه بر گشتن از
دین است نحو
(وَ مَنْ يَرْتَدِدْ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَيَمُتْ وَ هُوَ كافِرٌ فَأُولئِكَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ) (ولى هركس از شما كه از آيينش برگردد، و در حال كفر بميرد، تمام اعمال نيك گذشته او، در دنيا و آخرت، بر باد مى‌رود.)
مَرَدّ
مصدر میمی است به معنى بر گرداندن.
ولى در قرآن لازم نيز آمده است. نحو
(وَ أَنَ مَرَدَّنا إِلَى اللَّهِ) «راستى بازگشت ما به سوى خداست.»
در آياتى نظير
(وَ إِذا أَرادَ اللَّهُ بِقَوْمٍ سُوْءاً فَلا مَرَدَّ لَهُ) (و هنگامى كه خدا براى قومى به خاطر اعمالشان بدى و عذاب بخواهد، هيچ چيز مانع آن نخواهد شد.)
ممكن است به معنى بازگشت و يا بازگرداندن باشد.
مَرْدود
اسم مفعول است يعنى بازگشت شده.
(وَ إِنَّهُمْ آتِيهِمْ عَذابٌ غَيْرُ مَرْدُودٍ) (و به يقين عذاب بدون بازگشت الهى به سراغ آنها مى‌آيد.)
(جاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّناتِ فَرَدُّوا أَيْدِيَهُمْ فِي أَفْواهِهِمْ وَ قالُوا إِنَّا كَفَرْنا بِما أُرْسِلْتُمْ بِهِ ...) (پيامبرانشان با دلايل روشن به سراغ آنان آمدند، ولى آنها از روى تعجب و استهزا دست بر دهان گرفتند و گفتند: «ما به آنچه شما به آن فرستاده شده‌ايد، كافريم.»)
درباره مرجع ضمير «
أَيْدِيَهُمْ و أَفْواهِهِمْ» چند قول هست به نظر می‌آيد كه هر دو راجع به «رسل» است يعنى مردم دست پيامبران را به دهانشان برگرداندند يعنى به گفته آنها بى‌اعتنا شدند گفتن آنها با نگفتن يكسان شد همچنين است اگر ضمير اوّلى به مردم و دوّمى به رسل برگردد، پس از نظر فوق ديديم
المیزان نيز هر دو ضمير را به رسل بر گردانده و گويد: آن كنايه است از اينكه
پیامبران را بر
سکوت و خوددارى از تكلّم وا داشتند گوئى دست پيامبران را گرفته به دهانشان گذاشتند و اعلام كردند كه بايد ساكت شويد....
(فَلَمَّا أَنْ جاءَ الْبَشِيرُ أَلْقاهُ عَلى وَجْهِهِ فَارْتَدَّ بَصِيراً) (امّا هنگامى كه بشارت‌دهنده آمد، آن پيراهن را بر صورت او افكند؛ ناگهان بينا شد.)
ارتداد را در آيه عود گفته‌اند يعنى برگشت و بينا شد.
(فَارْتَدَّا عَلى آثارِهِما ...) يعنى «بر آثار راهی كه آمده بودند برگشتند.»
(إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرادُّكَ إِلى مَعادٍ قُلْ رَبِّي أَعْلَمُ مَنْ جاءَ بِالْهُدى) (آن كس كه قرآن را بر تو لازم كرد، تو را به جايگاهت
[زادگاهت
] باز مى‌گرداند. بگو: «پروردگار من از همه بهتر مى‌داند چه كسى برنامه هدايت آورده.»)
طبرسی نقل می‌كند: چون آن حضرت بعد از خروج از
مکه به
جحفه رسيد به مكّه اشتياق پيدا كرد
جبرئیل آمد و گفت: آيا به شهر و زادگاه خود مشتاق شده‌اى فرمود آرى جبرئيل آيه فوق را خواند (كه وعده رجوع به مكّه است)
آنگاه از قتيبى نقل می‌كند: شهر را معاد گويند زيرا كه شخص در شهرها
مسافرت كرده سپس به آن برمی‌گردد.
معاد در آيه
اسم مکان است. به عقيده الميزان مراد از آن مكّه و تنكير براى عظمت و بزرگى عود است يعنى برگشتن تو به مكّه برگشت بزرگى است نه آنطور كه از آن خارج شده‌اى. آن حضرت در حال
خوف و مخفيانه از مكّه خارج شد و فاتح و مظفر بر آن بازگشت. و چون اين آيه بعد از داستان فرار موسى از مصر و برگشتن پس از
بعثت آمده لذا ظاهرا به آن حضرت نويد می‌دهد كه تو هم پس از خروج از مكّه به صورت مطلوبى به آنجا برخواهى گشت.
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «ردد»، ج۳، ص۷۹.
