• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ذُلّ (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





ذُلّ (به ضم ذال و تشدید لام) به معنای خوارى و ضدّ عزّت و ذِلّ (به كسر ذال و تشدید لام) به معنى رام شدن از واژگان قرآن کریم هستند. مشتقات ذل که در آیات قرآن آمده‌اند عبارتند از: أَذِلَّة جمع ذليل به معنى خواران و همچنین جمع ذلول آمده به معنى رام‌ها و نرم‌ها، ذُلُل جمع ذلول است، أَذَل اسم تفصیل و به معنای ذلیل‌تر است.



ذُلّ و ذِلّة (به كسر اول) به معنى خوارى و ضدّ عزّت است. ذِلّ (به كسر اول) به معنى رام شدن است چنانكه در صحاح گويد و ذليل شخصى است كه آشكارا خوار باشد و ناقه ذلول شتر رام است. در قاموس گويد: ذلّ با ضم و گاهى با كسر آيد و به معنى نرمى است. راغب می‌گويد: ذُلّ با ضمّ آن است كه از روى قهر باشد و با كسر آن است كه بعد از سختى و چموشى باشد. قول صحاح با استعمال قرآن بيشتر می‌سازد.


(فَنَتَّبِعَ آياتِكَ مِنْ قَبْلِ أَنْ‌ نَذِلَ‌ وَ نَخْزى‌) يعنى «پيش از آنكه ذليل و خوار گرديم از آيات تو پيروى كنيم.»
(وَ تُعِزُّ مَنْ تَشاءُ وَ تُذِلُ‌ مَنْ تَشاءُ ...) (هر كس را بخواهى، عزّت مى‌دهى؛ و هر كه را بخواهى خوار مى‌كنى....)
(وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ‌ الذُّلِ‌) يعنى «در حكومت شريک و از ذلت يارى نداشته است و ذليل و خوار نبوده كه حاجت بولىّ داشته باشد.»
(سَيَنالُهُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ ذِلَّةٌ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا) «به آن‌ها از پروردگارشان غضب و خوارى می‌رسد در زندگى دنيا.»
كلمه ذلّة هفت بار در قرآن آمده است.

۲.۱ - اذلة

«اذلة» جمع ذليل است به معنى خواران. مثل‌
(وَ جَعَلُوا أَعِزَّةَ أَهْلِها أَذِلَّةً) يعنى: «عزيزان اهل آن را ذليل می‌كنند»
و مثل (لَنُخْرِجَنَّهُمْ مِنْها أَذِلَّةً) (و آنان را از آن سرزمين با ذلّت و حقارت بيرون مى‌رانيم!)
و نيز جمع ذلول آمده به معنى رام‌ها و نرم‌ها. نحو (أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكافِرِينَ) يعنى: «بر مؤمنان نرم و رام و بر کفار عزيز و تنداند.»

۲.۲ - ذُلُل

چنانكه ذُلُل (بر وزن عنق) نيز جمع ذلول است مثل‌ (وَ أَوْحى‌ رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبالِ بُيُوتاً ... • ثُمَّ كُلِي مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ فَاسْلُكِي سُبُلَ رَبِّكِ‌ ذُلُلًا) (و پروردگار تو، به زنبور عسل «وحى» [الهام غريزى‌] نمود كه: از كوه‌ها خانه‌هايى برگزين. ... سپس از تمام ثمرات و شيره گل‌ها بخور و راههايى را كه پروردگارت براى تو تعيين كرده است، به راحتى بپيما.) به عقيده مجاهد «ذُلُلًا» صفت‌ «سُبُلَ» و حال است از آن. يعنى: «به راه‌هاى خدايت وارد شو در حالی كه آسان و رام‌اند.» و از ديگرى نقل شده كه صفت‌ «النَّحْلِ» است. در اين صورت جمع آمدن، ظاهرا براى آن باشد كه از نحل جنس مراد است.

۲.۳ - اذلّ

اذلّ اسم تفضيل ذلّت است. نحو
(لَيُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَ‌ ...) يعنى: «عزيزتر حتما ذليل‌تر را از مدينه بيرون می‌كند.» اين سخن عبداللّه ابى است (لعنه‌اللّه‌)
(إِنَّ الَّذِينَ يُحَادُّونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ أُولئِكَ فِي‌ الْأَذَلِّينَ‌) يعنى «آنان كه با خدا و رسول مخالفت می‌كنند آنها در رديف ذليل‌ترانند.»

۲.۴ - آیات دیگر

(ضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ‌ الذِّلَّةُ ...) (و مُهر ذلّت و نياز، بر آنها زده شد....) درباره اين دو آيه در «حبل» بطور تفصيل سخن گفته‌ايم.
(هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ‌ ذَلُولًا فَامْشُوا فِي مَناكِبِها وَ كُلُوا مِنْ رِزْقِهِ) يعنى «او كسى است كه زمين را براى شما آرام گردانيد پس در شانه‌هاى آن راه برويد و از روزى خدا بخوريد.» با آيه فوق به حركت زمين استدلال كرده‌اند زيرا ذلول بمعنى مركوب رام است و دابه ذلول مركوبى را گويند كه چموش نيست و آرام است. زمين نيز مركوب آرام است و حركت می‌كند و در مركوب حركت ملحوظ است. اين در صورتى است كه ذلول فقط به مركوب گفته شود در نهج البلاغه خطبه ۳۱ آمده‌ «يَرْكَبُ الصَّعْبَ وَ يَقُولُ هُوَ الذَّلُولُ‌.» (او بر مركب سركش هوا و هوس سوار مى‌شود و مى‌گويد: مركبى رام است!)
و نيز در قرآن آمده‌ (إِنَّها بَقَرَةٌ لا ذَلُولٌ‌ تُثِيرُ الْأَرْضَ) (گاوى باشد كه براى شخم زدن رام شده.)
در كتاب آغاز و انجام جهان از كلمه مناكب كه بمعنى شانه‌ها است استدلال شده به كرويّت زمين. اين استدلال كاملا صحيح است زيرا رفتن در شانه‌هاى زمين در صورتى صحيح است كه همه جاى آن شانه‌هاى آن باشد و آن در صورتى است كه كروى باشد چنانكه با تأمل روشن خواهد شد.
(ذَلَّلْناها لَهُمْ) يعنى: «چهارپایان را بر آنها رام كرديم‌.»
(وَ ذُلِّلَتْ قُطُوفُها تَذْلِيلًا) يعنى «چيدن ميوه‌هاى بهشت بر آنها رام و سهل شده است.»


۱. قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۳، ص۲۱.    
۲. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص۳۳۰.    
۳. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج۴، ص۱۷۰۱.    
۴. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، ص۱۰۰۱.    
۵. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج۴، ص۱۷۰۱.    
۶. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، ص۱۰۰۱.    
۷. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص۳۳۰.    
۸. طه/سوره۲۰، آیه۱۳۴.    
۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۲۴۰.    
۱۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۳۳۶.    
۱۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۶۰.    
۱۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۶، ص۹۳.    
۱۳. آل‌عمران/سوره۳، آیه۲۶.    
۱۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۳.    
۱۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۳، ص۱۳۱.    
۱۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۳، ص۲۰۶.    
۱۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۷۲۸.    
۱۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۴، ص۲۱.    
۱۹. اسراء/سوره۱۷، آیه۱۱۱.    
۲۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۲۲۶.    
۲۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۳، ص۳۱۱.    
۲۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۶۸۹.    
۲۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۴، ص۲۳۱.    
۲۴. اعراف/سوره۷، آیه۱۵۲.    
۲۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۸، ص۲۵۳.    
۲۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۸، ص۳۲۵.    
۲۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۷۴۳.    
۲۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۰، ص۶۷.    
۲۹. نمل/سوره۲۷، آیه۳۴.    
۳۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۳۶۰.    
۳۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۵۱۳.    
۳۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۳۴۴.    
۳۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۸، ص۱۰۶.    
۳۴. نمل/سوره۲۷، آیه۳۷.    
۳۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۸۰.    
۳۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۳۶۲.    
۳۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۵۱۵.    
۳۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۳۴۶.    
۳۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۸، ص۱۰۹.    
۴۰. مائده/سوره۵، آیه۵۴.    
۴۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۵، ص۳۸۴.    
۴۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۵، ص۶۳۳.    
۴۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۳۲۱.    
۴۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۷، ص۷۸.    
۴۵. نحل/سوره۱۶، آیات۶۸-۶۹.    
۴۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۷۴.    
۴۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۲۹۲.    
۴۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۲، ص۴۲۳.    
۴۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۵۷۳.    
۵۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۴، ص۸.    
۵۱. منافقون/سوره۶۳، آیه۸.    
۵۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۲۸۲.    
۵۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۴۷۵.    
۵۴. فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۴۴۴.    
۵۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۵، ص۵۱.    
۵۶. مجادله/سوره۵۸، آیه۲۰.    
۵۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۱۹۵.    
۵۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۳۳۸.    
۵۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۳۸۲.    
۶۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۳۰۰.    
۶۱. بقره/سوره۲، آیه۶۱.    
۶۲. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۱۲.    
۶۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۹.    
۶۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۳، ص۳۸۳.    
۶۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۳، ص۵۹۴.    
۶۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۸۱۳.    
۶۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۴، ص۲۰۴.    
۶۸. ملک/سوره۶۷، آیه۱۵.    
۶۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۳۵۷.    
۷۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۵۹۸.    
۷۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۴۹۰.    
۷۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۵، ص۱۸۵.    
۷۳. نهج‌البلاغه، تصحیح الحسون، خطبه۳۱، ص۸۶.    
۷۴. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه روان فارسی، ص۸۵.    
۷۵. بقره/سوره۲، آیه۷۱.    
۷۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۱.    
۷۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱، ص۲۰۲.    
۷۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱، ص۳۰۶.    
۷۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۲۷۴.    
۸۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱، ص۲۱۳.    
۸۱. یس/سوره۳۶، آیه۷۲.    
۸۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۱۱۰.    
۸۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۱۶۳.    
۸۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۶۷۶.    
۸۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۴۳۷.    
۸۶. انسان/سوره۷۶، آیه۱۴.    
۸۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۱۲۹.    
۸۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۲۰۷.    
۸۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۶۲۱.    
۹۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۱۷۳.    



قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «ذلل»، ج۳، ص۲۱.    






جعبه ابزار