خَدَد (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خَدَد (به فتح خاء و دال) و
خدّ (به فتح خاء و تشدید دال) از
واژگان قرآن کریم به معناى
رخسار و چهره است.
أُخْدود (به ضم الف و سکون خاء) به معنای گودال می‌باشد.
خَدَد و
خدّ به معنى رخسار و چهره است.
راغب گويد: دو خدّ انسان همان است كه از راست و چپ بينى او را احاطه نموده است.
قاموس حدّ آن دو را زير چشم تا گوشه لب و آن قسمت از صورت كه بينى را از چپ و راست احاطه می‌كند، معيّن كرده است.
به مواردی از
خَدَد که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(وَ لا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَ لا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحاً) «از مردم روى نگردان (به مردم بى‌اعتنا مباش و تحقير مكن) و در زمين با
تکبّر و شادمانى گام مزن.»
(قُتِلَ أَصْحابُ الْأُخْدُودِ.) «اصحاب گودال هلاک شدند.»
به قول راغب: خدّ و اخدود به معنى گودالى است مستطيل و عميق و جمع آن اخاديد است.
در صحاح نيز اخدود را چنين معنى كرده است ولى قيد عميق ندارد.
قاموس گويد: خدّ به معنى حفره و اخدود به معنى جدول است.
به نظر راغب اصل آن به معنى رخسار و استعمالش در گودال
استعاره است.
برخی از مواردی که در «
نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:
امام علی (علیه‌السلام) خطاب به اصحابش فرموده:
«أَضْرَعَ اللهُ خُدُودَكُمْ.» «
خدا چهره‌هايتان را ذليل كند.»
امام علی (علیه‌السلام) در وصف طيور فرموده:
«الَّتِي أَسْكَنَهَا أَخَادِيدَ الاْرْضِ» «آن‌هایی كه در گودال‌هاى زمينى اسكان داده است.»
قصّه
اصحاب اخدود در
قرآن مجید چنين آمده است:
(قُتِلَ أَصْحابُ الْأُخْدُودِ. النَّارِ ذاتِ الْوَقُودِ. إِذْ هُمْ عَلَيْها قُعُودٌ وَ هُمْ عَلى ما يَفْعَلُونَ بِالْمُؤْمِنِينَ شُهُودٌ. وَ ما نَقَمُوا مِنْهُمْ إِلَّا أَنْ يُؤْمِنُوا بِاللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ) «اهل گودال هلاک شدند كه اهل آتش مشتعل و هيزم‌دار بودند آن‌ها بر بالاى گودال نشسته بودند و بر شكنجه‌ای كه به مومنان می‌كردند ناظر بودند. از آن‌ها
انتقام نكشيدند مگر براى آن‌چه به خداى توانا و ستوده
ایمان آورده بودند.»
ظاهر آيات نشان می‌دهد كه واقعه‌اى در كار بوده است و عدّه‌اى روى طرفدارى از ايمان و
توحید شكنجه ديده و در گودال آتش انداخته شده‌اند و ستمگران شكنجه‌ده ناظر شكنجه آن‌ها بوده‌اند و مومنان در اين باره تقصيرى نداشته‌اند و
دین آن‌ها دين حقّ بوده است. در تفسير برهان از
علی بن ابراهیم نقل شده: در
یمن پادشاهى بود به نام
ذونواس كه در
دین یهودیت متعصّب بود. به وى خبر دادند كه در
نجران عدّه‌اى بر
دین نصرانیّت هستند و به
عیسای مسیح عقيده دارند. ذونواس براى از بين بردن آن‌ها لشگرى به نجران كشيد و وادارشان كرد تا از دين خود بر گردند. آن‌ها به وى اهميّت نداده و در دين خود پا فشارى كردند. ذونواس دستور داد خندقى حفر كرده و در آن هيزم فراوان ريختند و آتش در آن افروختند و نصارى را در آغوش آتش افكندند. در اين نقل هست كه عده‌اى را هم با شمشير كشتند.
ولى قرآن مجيد فقط به جريان سوختگان نظر دارد. آن‌چه از على بن ابراهيم نقل شد مطابق همان است كه اهل تاريخ در حالات ذونواس نقل كرده‌اند مراجعه و دقّت در آيات سوره بروج نشان می‌دهد كه اين قضيّه در قرآن مجيد به آن مناسبت ذكر شده كه كفّار
مکّه در صدر
اسلام مسلمانان را اذيت می‌كردند و شكنجه می‌دادند و عدّه‌اى از آن‌ها
المُعذّبين‌فى‌اللّه لقب يافتند و آن‌گاه قرآن مجيد تهديد می‌كند كه اين كار باعث خشم خداوندى و عذاب اليم است.
•
قرشی بنابی، علی اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «خدد»، ج۲، ص۲۲۹-۲۳۱.
