خضر بن محمد حبلرودی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حَبْلَرودی، خضربن محمد، ملقب به نجم‌الدین،
متکلم و
فقیه شیعیِ قرن نهم است.
از
تاریخ دقیق تولد او اطلاعی در دست نیست.
اصل وی از
حبلرود ، دهستانی در فیروزکوه، بوده و ظاهرآ پدرش، شمس‌الدین محمدبن علی رازی، از
علما بوده است.
خود او از عالمان دوره
شاه اسماعیل اول و
شاه طهماسب اول صفوی و معاصر
علامه دوانی بوده و در منابع، جامع بیش‌تر علوم زمانه خود دانسته شده است.
حرّ عاملی علم و
اعتقاد وی را ستوده است.
حبلرودی در
شیراز از شمس‌الدین‌محمد، فرزند
میرسید شریف جرجانی ،
علوم معقول را فرا گرفت و تا حدود ۸۲۸ نزد وی ماند،
سپس عازم
عراق شد.
وی مدتی نزد
علمای حلّه تلمذ کرد، سپس به
نجف رفت و تا پایان
عمر در آن‌جا به تألیف و
تدریس پرداخت.
او کتابدار (خازن) کتابخانه
حرم امام علی علیه‌السلام بود.
حبلرودی در
نجف وفات یافت و در همان‌جا به
خاک سپرده شد.
تاریخ دقیق وفات وی در منابع نیامده، اما براساس سال تألیف برخی آثارش، احتمالا بعد از ۸۳۹ درگذشته است.
بغدادی وفات او را حدود ۸۵۰ دانسته است.
از حبلرودی آثاری برجای مانده که از جمله آنهاست:
کاشف الحقایق فی شرح درّة المنطق، در شرح کتاب
درّةالمنطق .
شمس‌الدین محمد جرجانی کتاب کبری، نوشته پدرش
میرسیدشریف جرجانی ، را از
فارسی به
عربی ترجمه کرد و آن را درّةالمنطق نامید.
کاشف‌الحقایق، به گفته خود حبلرودی، اولین تألیف اوست.
وی آن را به درخواست شیخ محمدبن تاج‌الدین
حاج خلیفه نوشته و در ۸۲۳ تألیف آن را به پایان رسانده است.
جامع الدقائق، در شرح رساله غرةالمنطق شمس‌الدین محمد جرجانی.
غرةالمنطق
ترجمه عربی کتاب صغری، اثر میرسیدشریف جرجانی، است.
حبلرودی این شرح را در زمان حیات مؤلف، پیش از ۸۳۸، نوشته است.
افندی اصفهانی نسخه‌ای از این دو شرح را که در ۸۵۷ نوشته شده در ساری دیده است.
حبلرودی در انتهای جامع‌الدقائق از تألیف دیگر خود با عنوان کتاب القوانین نام برده که ظاهرآ آن نیز در حوزه
منطق بوده است.
التحقیق المبین، شرح نهج‌المسترشدین فی اصول‌الدین تألیف
علامه حلّی ، که حبلرودی آن را در ۸۲۸، پس از مفارقت از، شمس‌الدین محمد، در
حلّه تألیف نمود.
جامع الاصول فی شرح رسالة الفصول یا شرح الفصول، در شرح رسالة الفصول
خواجه نصیرالدین طوسی در
کلام .
اصل کتاب طوسی به
فارسی (سی‌فصل) است.
محمدبن علی جرجانی آن را به
عربی برگرداند و حبلرودی آن را شرح کرد.
وی تألیف این کتاب را، که شرح مزجی است، در
کربلا آغاز نمود و در ۸۳۴ در
مشهد به پایان رساند.
کنتوری ،
ظاهرآ به اشتباه، سال اتمام تألیف کتاب را ۸۶۱ ذکر کرده است.
جامع الدرر، شرحی مبسوط بر باب حادی عشر علامه حلّی در کلام.
حبلرودی در ۸۳۶ این اثر را
تلخیص کرد و آن را مفتاح الغرر نامید.
حقائق العرفان فی خلاصة الاصول و المیزان.
تحفةالمتقین فی اصول‌الدین، که در ۸۳۸ آن را تألیف نمود.
التوضیح الانور بالحجج الواردة لدفع شُبَه الاعور، که ردیه‌ای‌است‌بر کتاب یوسف‌بن‌مخزوم واسطی‌اعور.
واسطی اعور کتاب خود، رسالةالمعارضة فی‌الرد علی‌الرافضة، را در رد
مذهب تشیع در سال ۷۰۰ تألیف کرده بود.
حبلرودی در ۸۳۹ از تألیف التوضیح الانور فراغت یافت.
شمس‌الدین محمد مهبلی حلّی نیز کتاب الانوار البدریة فی رّد شبه‌القدریة را در ۸۴۰ در رد کتاب واسطی نوشت.
در منابع هر دو شرح ستوده شده، اما شرح حبلرودی کامل‌تر و نیکوتر از
کتاب دیگر دانسته شده است.
گفتنی است کنتوری،
احتمالابه سبب شباهت موضوع و نزدیکی زمان تألیف این دو کتاب، بین آن‌ها خلط کرده است.
(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۲) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: الضیاء اللامع فی القرن التاسع، چاپ علی‌نقی منزوی، تهران ۱۳۶۲ش.
(۳) عبداللّه‌بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض‌العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
(۴) امین.
(۵) محمدهادی امینی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام، (نجف) ۱۴۱۳/۱۹۹۲.
(۶) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج۱، در حاجی
خلیفه، ج۵.
(۷) محمدبن حسن حرّ عاملی، امل الآمل، چاپ احمد حسینی، بغداد (۱۹۶۵)، چاپ افست قم ۱۳۶۲ش.
(۸) خوانساری.
(۹) اعجاز حسین‌بن محمدقلی کنتوری، کشف الحجب و الاستار عن اسماء الکتب و الأسفار، قم ۱۴۰۹؛
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خضر بن محمد حبلرودی»، شماره۵۷۸۲.
