خرمدره
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خُرَّمْدره، شهرستان و شهری در استان
زنجان می باشد.
واقع در مشرق استان زنجان. این شهرستان از شمال به شهرستان
قزوین، از مشرق، جنوب و مغرب به شهرستان
ابهر محدود و مشتمل است بر یک بخش به نام مرکزی. دو دهستان به نامهای
الوند و خرّمدره و یک شهر به نام خرّمدره (رجوع کنید به ادامه مقاله) که مرکز شهرستان به شمار می‌رود
آبادیهای آن عمدتآ در دشت قرار دارد.
مهم‌ترین کوههای آن عبارت‌اند از:
اَلوَند̊داغ (مرتفع‌ترین قله ح۲۴۵۰ متر)، در حاشیه جنوبی کوهستان البرز غربی و در حدود بیست کیلومتری شمال شهر ابهر؛ اوچ‌قاشق در جنوب و ایده‌داغ در شمال‌شرقی و مشرق آبادی اَرْدَجین (واقع در حدود ۲۶ کیلومتری شمال‌شرقی شهر ابهر)؛ کوه ازمنکه واقع در جنوب‌غربی و مغرب و کوه گیِقیه در جنوب آبادی اِسْپاس، حدود نُه کیلومتری مغرب شهر ابهر.
ابهررود و برخی از ریزابه‌های آن در شهرستان خرّمدره جریان دارند.
اهالی آن به
زراعت،
دامداری،
باغداری، پرورش
زنبور عسل (در بیش‌تر آبادیها)، کار در معادن و تولید صنایع‌دستی مانند فرش، از نوع خرسک و نقش سماوری، اشتغال دارند. محصولات عمده آن
گندم،
جو،
یونجه، بنشن و تره‌بار است و از فراورده‌های باغی
انگور،
گردو،
بادام،
زردآلو،
آلبالو،
سیب و به دارد.
مجتمع کشت و صنعت (شامل گاوداری صنعتی، مرغداری، باغهای بزرگ میوه...) نیز در دهستان خرّمدره فعال است.
اهالی آن
شیعه دوازده امامی‌اند و به ترکی گفتگو می‌کنند.
جمعیت شهرستان خرّمدره ۶۰۰۲۷تن است که از این تعداد ۴۸۰۵۵تن (ح ۸۰%) شهرنشین‌اند.
از لحاظ تقسیمات کشوری در ۱۳۲۳ش، خرّمدره، یکی از آبادیهای دهستان ابهررود در شهرستان
زنجان، از استان اول (گیلان) بود
در اردیبهشت ۱۳۶۶، دهستان خرّمدره به مرکزیت آبادی قلعه حسینیه در شهرستان ابهر (ایجاد در ۱۳۴۸ش) تشکیل گردید.
در تیر ۱۳۶۸، بخش خرّمدره از ترکیب دو دهستان صائین‌قلعه و خرّمدره و سه شهر خرّمدره،
صائین‌قلعه و
هیدج در شهرستان ابهر تشکیل شد.
در مرداد ۱۳۷۶ شهرستان خرّمدره به مرکزیت شهر خرّمدره تشکیل شد.
زیارتگاه شاهزاده عبداللّه واقع در آبادی پیلِه‌وَرین (حدود ۳۶ کیلومتری شمال‌شهر ابهر) و امامزاده‌اسماعیل واقع در آبادی قانْلو (حدود ۴۸ کیلومتری شمال غربی شهر ابهر) در این شهرستان قرار دارد.
مرکز شهرستان. این شهر در حدود ۸۳ کیلومتری مشرق شهر زنجان و حدود چهار کیلومتری شمال‌غربی شهر ابهر در دشت مرتفعی در ارتفاع حدود ۵۷۰، ۱متر در کنار ابهررود قرار دارد.
ارتفاعاتی‌از شمال و جنوب آن‌را احاطه کرده است. بیشترین دمای آن ْ۳۹ در مرداد و بیشترین برودت آن ْ۱۴- در بهمن و میانگین بارش سالانه آن ۵ر۲۲۹ میلیمتر ثبت شده‌است.
راه تجارتی
تهران ـ
تبریز ـ
ترکیه از آن می‌گذرد.
راه‌آهن تهران ـ تبریز در حدود پنج‌کیلومتری شمال آن ایستگاه دارد.
در شهر خرّمدره، کارخانه کبریت‌سازی «اقتصاد» (تأسیس در ۱۳۲۴ش) و کارخانه‌های شرکت صنعتی مینو خرّمدره (احداث‌در۱۳۵۱ش، بهره‌برداری در ۱۳۵۳ش) دایر است که موجب جذب نیروی فعال ناحیه به‌ویژه شهر خرّمدره شده است.
خرّمدره در ۱۳۱۶ش، شهر شد.
جمعیت شهر طبق آمار ۱۳۸۵ش، ۰۵۵، ۴۸تن ضبط شده است.
نام خرّمدره ظاهرآ برای نخستین بار در منابع دوره صفویه به بعد دیده شده است. جملی کارری ــکه در ۱۱۰۶/ ۱۶۹۴ به منطقه
سفر کرده بودــ بدون توضیحی درباره خرّمدره، تنها نام آن را ذکر کرده است.
در
زمان فتحعلی شاه قاجار (حک: ۱۲۱۲ـ۱۲۵۰)، ژوبر
خرّمدره را درّه‌ای کوچک و زیبا در یک فرسخی ابهر یاد کرده است. جیمزبیلی فریزر نیز در همان دوره آن‌جا را مکانی خرّم، در بستر رودی پرآب) ابهررود (، با
جنگل و باغهایی در پیرامون آورده است.
دیولافوا در ۱۲۹۹/ ۱۸۸۱ آن‌را در دو منزلی سلطانیه، دهکده‌ای زیبا و باصفا دارای قناتهای بسیار، مزارع حاصل خیز، درختان بلند تبریزی، محصولات
گندم،
جو،
پنبه، درختان میوه، با خانه‌هایی کم‌ارتفاع ضبط کرده است.
بنابه اظهار وی
از تبریز تا خرّمدره، هیچ دهکده ای به اندازه آن باصفا، آباد و خرّم نبوده است. یک
سال بعد حاج‌سیاح
آن را دهی معتبر و دره‌ای بسیار خرّم با هفتصد خانوار در بلوک ابهررود ضبط کرده است، وی همچنین اشاراتی به وجود باغ،
قنات و عمارات خوب در آن دارد. خرّمدره در زمان
ناصرالدین شاه تیول فراشخانه بود.
حسینعلی رزم‌آرا در حدود ۱۳۲۸ش، خرّمدره را قصبه دهستان ابهررود با محصولاتی از قبیل کشمش، انگور، گردو، غلات و یونجه و جمعیت ۶۵۳، ۷تن ذکر کرده و مطالبی نیز درباره قلمستان و اشتغال اهالی به گلیم‌بافی و جاجیم‌بافی آورده است.
(۱) محمد آقامحمدی، ابهر: گذری و نظری، زنجان ۱۳۷۷ش.
(۲) اطلس راههای ایران، تهران: گیتاشناسی، ۱۳۶۹ش.
(۳) ایران قوانین و احکام، مجموعه قوانین ومقررات مربوط به وزارت کشور :ازآغاز پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان سال ۱۳۶۹، تهران۱۳۷۰ش.
(۴) ایرانوزارت کشور اداره کل آمار و ثبت احوال، کتاب اسامی دهات کشور، ج ۱، تهران ۱۳۲۹ش.
(۵) ایران وزارت کشور معاونت سیاسی دفتر تقسیمات کشوری، عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری: آذر ۱۳۸۵،) تهران ۱۳۸۵ش (.
(۶) ایران وزارت کشور معاونت سیاسی دفتر تقسیمات کشوری، نشریه تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شماره مصوبات آن، تهران ۱۳۸۲ش.
(۷) عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، تهران ۱۳۶۸ـ۱۳۷۹ش.
(۸) جووانی فرانچسکو جملی کارری، سفرنامه کارری، ترجمه عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ) تبریز (۱۳۴۸ش.
(۹) محمدعلی‌بن محمدرضا حاج‌سیاح، خاطرات حاج‌سیاح، یا، دور هوخوفووحشت، به کوشش حمید سیاح، به تصحیح سیف‌اللّه گلکار، تهران ۱۳۵۹ش.
(۱۰) ژان راشل ماگر دیولافوا، سفرنامه مادام دیولافوا: ایران و کلده، ترجمه و نگارش علیمحمد فره‌وشی، تهران ۱۳۶۱ش.
(۱۱) رزم‌آرا.
(۱۲) پیر ژوبر، مسافرت در ارمنستان و ایران، ترجمه علیقلی اعتمادمقدم، تهران ۱۳۴۷ش.
(۱۳) سازمان هواشناسی کشور، سالنامه آماری هواشناسی: ۷۶- ۱۳۷۵، تهران ۱۳۷۸ش.
(۱۴) عباس‌میرزا قاجار (ملک‌آرا)، شرح‌حال عباس‌میرزا ملک‌آراء: برادر ناصرالدین‌شاه، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۶۱ش.
(۱۵) آقاجان فخیمی، تاریخ ابهر: علماء، عرفا و شعرا، زنجان ۱۳۷۶ش.
(۱۶) فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۲۵ زنجان، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، ۱۳۶۹ش.
(۱۷) جیمز بیلی فریزر، سفرنامه فریزر، معروف به سفر زمستانی: از مرز ایران تا تهران و دیگر شهرهای ایران، ترجمه منوچهر امیری، تهران ۱۳۶۴ش.
(۱۸) مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن :۱۳۸۵ نتایج تفصیلی کل کشور، ۱۳۸۵ش.
(۱۹) نقشه تقسیمات کشوری ایران، مقیاس ۰۰۰، ۵۰۰، ۱:۲، تهران: گیتاشناسی، ۱۳۷۷ش.
(۲۰) نقشه تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران، مقیاس ۰۰۰، ۵۰۰، ۱:۲، تهران: نقشه‌برداری کشور، ۱۳۷۹ش.
(۲۱) نقشه عملیات مشترک (زمینی) : زنجان، مقیاس ۰۰۰، ۱:۲۵۰، تهران: اداره جغرافیائی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۶۷ش.
(۲۲)ایران وزارت کشور معاونت سیاسی دفتر تقسیمات کشوری، سرشماری عمومی نفوس‌ومسکن :۱۳۷۵شناسنامه آبادیهای کشور، استان زنجان، شهرستان ابهر، تهران ۱۳۷۶ش؛
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خرمدره»، شماره۷۰۰۷.
