حنظلة بن ابی‌عامر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

‌
حَنظلة بن ابی عامر، معروف به غسیل الملائکه، از اصحاب پیامبر اکرم است و از شهدای جنگ اُحُد می‌باشد.

---

حنظله از تیره بنو عمرو بن عوف از قبیله اَوْس می‌باشد.

---

حنظله فرزند ابوعامر عَبدعَمرِو بن صیفی، از شخصیت‌های مهم روزگار جاهلیت، بود.

۲.۱ - گرفتن اجازه برای کشتن پدر

وی و عبداللّه بن عبداللّه اُبَیّ چندی پس از مسلمان شدن، از پیامبر اجازه خواستند تا پدرانشان را بکشند، اما پیامبر آنان را از این کار منع کرد.
سبب این بود که ابوعامر و عبداللّه بن ابیّ، منافق مشهور صدر اسلام، پس از هجرت پیامبر اکرم به مدینه، به پیامبر حسادت ورزیدند.
عبداللّه بن ابیّ نفاق ورزید و در مدینه ماند، اما ابوعامر به همراه عده‌ای از جوانان اَوس به مکه نزد قریشیان رفت.

---

براساس منابع، حنظله که تازه ازدواج کرده بود، با اجازه پیامبر اکرم، شبِ پیش از جنگ احد در کنار همسرش ماند و صبح روز نبرد، عازمِ میدان شد.

---

پیش از عزیمت حنظله به میدان نبرد، همسرش جمیله، دختر عبداللّه بن اُبَیّ، بنابر خوابی که در آن شب دیده و آن را به شهادت شوهرش تعبیر کرده بود، چهار تن از خویشانش را به شهادت گرفت که آن شب را با حنظله گذرانده است، زیرا می‌ترسید بر سر فرزندی که ممکن بود از این وصلت به وجود آید نزاعی در بگیرد.

---

حنظله در میدان جنگ بر ابوسفیان چیره شد و خواست سر ِ وی را از تنش جدا سازد، اما شَدّاد بن اسود بن شعوب، حنظله را به قتل رساند.

---

در این هنگام پیامبر اکرم فرمودند: «فرشتگان او را غسل می‌دهند».
از آن پس، حنظله به غسیل الملائکه و فرزندانش به بَنو غسیل الملائکه مشهور شدند.

---

کشته شدن حنظله در جنگ احد چنان مهم تلقی شد که مشرکان قریش، خاصه ابوسفیان، درباره آن اشعار و رجزهایی سرودند، از آن جمله رجز ِ معروف «حنظلةٌ بحنظلةٍ» بود که ابوسفیان به تلافی شکست بدر و کشته شدنِ فرزندش، حنظله، سرود.

---

پس از خاتمه جنگ، شایع شد که پیامبر کشته شده است.
ابوسفیان و ابوعامر به دنبالِ پیکر پیامبر می‌گشتند که به جسد حنظله برخوردند، ابوعامر پس از دیدن پیکر فرزندش، ضمن خواندن مرثیه برای او، گفت او برای من از تمامی کشته شدگان احد گرامی‌تر است.

---

قریشیان، به درخواست ابوعامر، از مُثله کردن حنظله خودداری کردند.

---

حنظله از افرادی بود که اَوسیان پیوسته به وجود او در برابر خزرجیان مباهات می‌کردند.

---

رامیار نام حنظله را در زمره کاتبان وحی آورده است.

---

ابوعامر، پدر حنظله، که بزرگ قبیله اَوس بود.

۱۲.۱ - رهبانیت ابوعامر زمان جاهلیت

ابوعامر در روزگار جاهلیت رهبانیت می‌ورزید و از قیامت و دین حنیف سخن می‌گفت و به «راهب» شهرت داشت.

۱۲.۲ - دانش داشتن ابوعامر

وی همچنین واجدِ دانشِ اهل کتاب بود.

۱۲.۳ - در سر داشتن سودای پیامبری

به نوشته، بلاذری وی که سودای پیامبری در سر داشت، پس از گفتگویی طولانی با پیامبر اکرم به رغم ادعای حنیفیّت، از سوی پیامبر فاسق خوانده شد.

۱۲.۴ - تحریک دشمنان بر علیه پیامبر

ابوعامر پس از این گفتگو به خشم آمد و همراه ۶۵ تن به قریش پیوست و در آن‌جا به تحریک مشرکان قریش و یهودیان و انصار مدینه بر ضد پیامبر پرداخت.

۱۲.۵ - آغازگر جنگ احد

وی در جنگ بَدر با مشرکان قریش همراهی نکرد، ولی در غزوه احد نخستین کسی بود که جنگ را آغاز کرد و حتی گودالهایی بر سر راه مسلمانان حفر کرد که از قضا یکی از مشرکان که قصد کشتن پیامبر را داشت در یکی از آن‌ها افتاد و مسلمانان او را به قتل رساندند.

۱۲.۶ - فرار به طائف و شام بعد از فتح مکه

ابوعامر بعد از فتح مکه به طائف گریخت و پس از مسلمان شدن مردم طائف، سرانجام به شام رفت.
ظاهراً در آن‌جا بود که وی به فکر گردآوری سلاح و سپاه برای حمله به مدینه افتاد، اما در همانجا، در سال نهم یا دهم هجری، از دنیا رفت.

۱۲.۷ - ساختن مسجد ضرار به تحریک ابوعامر

مسجد معروف به مسجد ضرار - که طبق آیه ۱۰۷ سوره توبه، پیامبر اکرم مأمور تخریب آن شد - به تحریک ابوعامر ساخته شده بود، تا پس از پیروزی بر پیامبر اکرم، وی در آن‌جا برایشان سخنرانی کند و حتی بر اساس منابع، منظور قرآن از عبارت «وَ اِرصاداً لِمَنْ حارَبَ اللّهَ و رَسولَهُ» در این آیه ابوعامر بوده است.

۱۲.۸ - تصمیم بر شکافتن قبر مادر پیامبر

به نوشته مقریزی، ابوعامر مصمم شده بود قبر آمنه، مادر پیامبر اکرم، را بشکافد، اما به خواست خدا از این کار بازماند.

---

فرزندِ حنظله (عبداللّه، کنیه‌اش ابوعبدالرحمان و به قولی ابوبکر)، که از صغارِ صحابه پیامبر اکرم محسوب می‌شد، نُه ماه بعد از شهادت حنظله و واقعه احد متولد شد.

۱۳.۱ - شخصیت فرزند حنظله

او بعدها به عنوان مردی صالح، با فضیلت، بزرگوار و عابد وصف شده است که از شدت تواضع همواره چشم بر زمین می‌دوخت.

۱۳.۲ - رهبری فرزند حنظله در ماجرای حره

آنچه وی را در تاریخ اسلام مشهور کرده است، به غیر از فرزند حنظله بودن، رهبری وی در ماجرای حَرّه است.

۱۳.۳ - فرزندان عبداللّه بن حنظله

ابن حزم از بازماندگان عبداللّه بن حنظله فقط به بنو ربیع، از فرزندان عبدالسلام بن عبداللّه، اشاره کرده است که در قُرطُبه متولی اَهراء (خانه بزرگی که در آن خوراکی‌های دربار را نگهداری می‌کردند) بودند، اما ابن سعد، در ذیل نام همسران و فرزندان عبداللّه بن حنظله، به فرزندی به نام عبدالسلام اشاره نکرده است.

۱۳.۴ - راوی بودن عبداللّه بن حنظله

عبداللّه از پیامبر اکرم، عمر، ابوبکر، عبداللّه بن سلام و کعب الاحبار حدیث روایت کرده است.

۱۳.۵ - ناقلین روایت عبداللّه بن حنظله

کسانی چون قیس بن سعد بن عُباده، اسماء بنت زید، عبداللّه بن ابی مُلَیْکَه، عباس بن سهل، ضمضم بن حوس، عبداللّه بن یزید خطمی، صالح بن ابی‌حسان و عبدالملک بن ابی‌بکر نیز از او روایت نقل کرده‌اند.

---

(۱) ابن اثیر، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، تهران: انتشارات اسماعیلیان.
(۲) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت ۱۳۸۵ـ۱۳۸۶/ ۱۹۶۵ـ۱۹۶۶، چاپ افست ۱۳۹۹ـ۱۴۰۲/۱۹۷۹ـ۱۹۸۲.
(۳) ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
(۴) ابن حجر عسقلانی، کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة، مصر ۱۳۲۸، چاپ افست بیروت.
(۵) ابن حزم، جمهرة انساب العرب، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره (۱۹۸۲).
(۶) ابن سعد، طبقات (بیروت).
(۷) ابن شبّه نمیری، تاریخ المدینة المنورة: اخبار المدینة النبویة، چاپ فهیم محمد شلتوت، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۸) ابن قدامه، الاستبصار فی نسب الصحابة من الانصار، چاپ علی نویهض، (بیروت ۱۳۹۲/ ۱۹۷۲).
(۹) ابن هشام، سیرة النبی، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، (قاهره) ۱۳۸۳/۱۹۶۳.
(۱۰) احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق ۱۹۹۶ـ۲۰۰۰.
(۱۱) محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۱ـ۸۰ه، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۸.
(۱۲) محمود رامیار، تاریخ قرآن، تهران ۱۳۶۹ش.
(۱۳) طبری، تاریخ (لیدن).
(۱۴) یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
(۱۵) احمد بن علی مَقریزی، امتاع الاسماع بما للنبی صلی‌اللّه‌علیه‌وسلم من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، چاپ محمد عبدالحمید نمیسی، بیروت ۱۴۲۰/۱۹۹۹.
(۱۶) محمد بن عمر واقدی، کتاب المغازی، چاپ مارسدن جونز، لندن ۱۹۶۶.

---