• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حسین بن ابراهیم تنکابنی اصفهانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


حسین بن ابراهیم تنکابنی اصفهانی، حکیم اشراقی شیعی، از فلاسفه عالیقدر قرن یازدهم هجری است.


در تنکابن به دنیا آمد. در قم نزد ملاصدرا (متوفی ۱۰۵۰) و ملّاعبدالرزاق فیاض لاهیجی (متوفی ۱۰۷۲) به تحصیل حکمت پرداخته و سپس در اصفهان به تحقیق و تالیف و تدریس کتب فلسفی مشغول بوده است.
[۱] افندی اصفهانی، عبداللّه بن عیسی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۲، ص۳۴، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
[۲] صدوقی سها، منوچهر، تاریخ حکماء و عرفاء متأخر بر صدرالمتألهین، ج۱، ص۳۱، تهران ۱۳۵۹ش.

وی ذوق اشراقی و عرفانی داشته و میرزا عبداللّه افندی (صاحب ریاض العلماء) که معاصر اوست بر او خرده گرفته که غیر از فلسفه، از سایر علوم بهره چندانی نداشته است. دامادش آخوند ملّامحمّدنصیر تنکابنی و فرزندش ملّاابراهیم تنکابنی نیز از فضلاء آن عهد و احتمالاً شاگرد شیخ حسین بوده‌اند.
پس از فراگیری علوم عقلی به تدریس و ترویج آرا و افکار ملاصدرا پرداخت.
[۳] آشتیانی، سیدجلال‌الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، ج۲، ص۳۹۹ـ۴۰۰، قم ۱۳۶۳ ش.


تنکابنی در ۱۱۰۱ یا ۱۱۰۵ به حج رفت و در پی مناظره ای که در مکه در باره خلافت امام علی علیه السلام داشت در حین طواف کعبه ، به اتهام اهانت به خانه خدا دستگیر و به حکم قاضی ، به تعزیر و اخراج از مکه محکوم شد.
او بر اثر جراحات ناشی از تعزیر در بین راه مکه و مدینه ، درگذشت و ازینرو برخی او را « شهید » دانسته اند.

مدفن تنکابنی در جوار قبر ابوذر غفاری (متوفی ۳۲) در رَبَذَه (در نزدیکی رابِغ) است.
[۴] آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعة: الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة، ج۱، ص۱۹۲، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ش.
[۵] افندی اصفهانی، عبداللّه بن عیسی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۲، ص۳۴، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    
[۶] سمامی حائری، محمد، بزرگان تنکابن، ج۱، ص۹۴، قم ۱۳۷۲ش.


شیخ ابراهیم، فرزند تنکابنی، نیز از دانشمندان علوم نقلی بوده و با میرزا عبداللّه افندی اصفهانی، مؤلف ریاض العلماء، در اصفهان همدرس بوده است.

آشتیانی
[۷] آشتیانی، سیدجلال‌الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، ج۲، ص۳۹۹، قم ۱۳۶۳ ش.
آثار تنکابنی را تلخیص یا شرح آرای ملاصدرا دانسته است.
تمام آثار تنکابنی، جز شرح گلشن راز ، به عربی است.

۵.۱ - اثبات حدوث العالم

نسخ خطی این رساله در کتابخانه های آیت اللّه مرعشی ، مجلس شورای اسلامی و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است و همراه با مشاعر ملاصدرا نیز چاپ شده است
[۸] حسینی اشکوری، سیداحمد، فهرست نسخه های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیت‌اللّه العظمی مرعشی نجفی، ج۱۱، ص۱۴۰، قم ۱۳۵۴ـ۱۳۷۶ش.
[۹] حائری، عبدالحسین، فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی، ج۵، ص۲۰۳، ج ۵، تهران ۱۳۴۵ش.
[۱۰] دانش‌پژوه، محمدتقی، فهرست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج۹، ص۸۸۱، ج ۹، تهران ۱۳۴۰ش.


۵.۲ - حاشیه بر اثبات الواجب (جدید) جلال الدین دوانی

نسخه ای از آن ــ که در زمان مؤلف استنساخ شده ــ در گنجینه کتب خطی آیت اللّه مرعشی موجود است .
[۱۱] حسینی اشکوری، سیداحمد، فهرست نسخه های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیة اللّه العظمی مرعشی نجفی، ج۱۱، ص۱۳۹، قم ۱۳۵۴ـ۱۳۷۶ش.


۵.۳ - رساله فی وحدة الوجود مع کثرة تجلیاته

تنکابنی در این رساله از مسلک ملاصدرا پیروی کرده و کوشیده است که میان آرای صوفیه و حکیمان اشراقی و مشائی جمع و تقریب به وجود آورد.
افندی اصفهانی
[۱۲] افندی اصفهانی، عبداللّه بن عیسی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۲، ص۳۵، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    
این رساله را با عنوان رسالة فی تحقیق وحدة الوجود و تجلیاته و تنزلاته ذکر کرده و سیدجلال الدین آشتیانی آن را در منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران
[۱۳] آشتیانی، سیدجلال‌الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، ج۲، ص۴۰۴ـ۴۰۹، قم ۱۳۶۳ ش.
چاپ کرده است.

۵.۴ - فی صنوف الناس

این رساله خلاصه ای از نظر ملاصدرا در باره معاد است
[۱۴] آشتیانی، سیدجلال‌الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، ج۲، ص۳۹۹، قم ۱۳۶۳ ش.
[۱۵] کوربن، هانری، فلسفه ایرانی و فلسفه تطبیقی، ج۱، ص۶۸، ترجمه جواد طباطبائی، تهران۱۳۶۹ش.
و در آن حشر انسانها را، برحسب درجات علم و عمل ، به شش صورت ترسیم کرده که با مراتب عالم ( عالم جبروت یا لاهوت و عالم ملکوت یا عالم مثال و عالم مُلک یا ناسوت ) مطابقت دارد.
این رساله در کتاب منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران چاپ شده است .
[۱۶] آشتیانی، سیدجلال‌الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، ج۲، ص۴۰۱ـ۴۰۳، قم ۱۳۶۳ ش.
[۱۷] حائری، عبدالحسین، فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی، ج۵، ۱۳۴۵ش، ص۲۰۴، ج ۵، تهران ۱۳۴۵ش.


۵.۵ - آثار دیگر

حاشیه بر حاشیه خَفْری بر الاهیات شرح التجرید،
[۱۸] افندی اصفهانی، عبداللّه بن عیسی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۲، ص۳۴۳۵، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    
شرح گلشن راز شیخ محمود شبستری ،
[۱۹] شاملو، ولی قلی بن داود، قصص الخاقانی، ج۲، ص۵۰، چاپ حسن سادات ناصری، تهران۱۳۷۱ـ۱۳۷۴ش.
[۲۰] صدوقی سها، منوچهر، تاریخ حکماء و عرفاء متأخر بر صدرالمتألهین، ج۱، ص۳۲، تهران ۱۳۵۹ش.
تعلیقاتی بر کتاب شفای ابن سینا،
[۲۱] عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماءوحیاض الفضلاء، ج۲، ص۳۵، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    
رسالة فی شبهة الاستلزام و جوابها.
[۲۲] محمدتقی دانش پژوه، فهرست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج۹، ص۸۸۰، ۱۳۴۰ش
[۲۳] اصفهانی افندی، میرزاعبدالله، ریاض العلماء، ج۲، ص۳۴-۳۵.    
[۲۴] امینی، عبدالحسین، شهیدان راه فصیلت، ص۳۲۲-۳۲۳.
[۲۵] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الکواکب المنتشره، ص۱۹۱-۱۹۲.
[۲۶] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱، ص۸۹.    
[۲۷] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۵، ص۵۵.    
[۲۸] صدرالمتالهین، محمد بن ابراهیم، شواهد الرّبوبیّه، مقدمه: ص۱۰۲.
[۲۹] فهرست مروی، ص۳۳۲.
[۳۰] منزوی، احمد، فهرست عکسی دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ص۱۳۹.
[۳۱] حسینی اشکوری، سیداحمد، فهرست خطی احیاء، ج۶، ص۲۴۴-۲۴۷.
[۳۲] حسینی اشکوری، سیدجعفر و سیدصادق حسینی اشکوری و سیداحمد حسینی اشکوری، فهرست عکسی احیاء، ج۴، ص۴۰۳.
[۳۳] حسینی اشکوری، سیداحمد، فهرست کتابخانه آیت‌الله مرعشی، ج۳۱، ص۷۱۹-۷۲۰.
[۳۴] فهرست عمومی اصفهان، ج۱، ص۳۳۲.


(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۲) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ش.
(۳) عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماءوحیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
(۴) امین.
(۵) عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی، ج ۵، تهران ۱۳۴۵ش.
احمد حسینی اشکوری، فهرست نسخه های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیة اللّه العظمی مرعشی نجفی، قم ۱۳۵۴ـ۱۳۷۶ش؛
(۷) محمدتقی دانش پژوه، فهرست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج ۹، تهران ۱۳۴۰ش.
(۸) محمدتقی دانش پژوه و علی نقی منزوی، فهرست کتابخانه سپهسالار، بخش ۵، تهران۱۳۵۶ش.
(۹) محمد سمامی حائری، بزرگان تنکابن، قم ۱۳۷۲ش.
(۱۰) ولی قلی بن داودقلی شاملو، قصص الخاقانی، چاپ حسن سادات ناصری، تهران۱۳۷۱ـ۱۳۷۴ش.
(۱۱) منوچهر صدوقی سها، تاریخ حکماء و عرفاء متأخر بر صدرالمتألهین، تهران ۱۳۵۹ش.
(۱۲) جورج طرابیشی، معجم الفلاسفة، بیروت ۱۹۸۷.
(۱۳) هانری کوربن، فلسفه ایرانی و فلسفه تطبیقی، ترجمه جواد طباطبائی، تهران۱۳۶۹ش.
(۱۴) منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، تهیه و تحقیق و مقدمه و تعلیق از جلال الدین آشتیانی، ج ۲، قم ۱۳۶۳ ش.

۱. ↑ افندی اصفهانی، عبداللّه بن عیسی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۲، ص۳۴، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
۲. ↑ صدوقی سها، منوچهر، تاریخ حکماء و عرفاء متأخر بر صدرالمتألهین، ج۱، ص۳۱، تهران ۱۳۵۹ش.
۳. ↑ آشتیانی، سیدجلال‌الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، ج۲، ص۳۹۹ـ۴۰۰، قم ۱۳۶۳ ش.
۴. ↑ آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعة: الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة، ج۱، ص۱۹۲، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ش.
۵. ↑ افندی اصفهانی، عبداللّه بن عیسی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۲، ص۳۴، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    
۶. ↑ سمامی حائری، محمد، بزرگان تنکابن، ج۱، ص۹۴، قم ۱۳۷۲ش.
۷. ↑ آشتیانی، سیدجلال‌الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، ج۲، ص۳۹۹، قم ۱۳۶۳ ش.
۸. ↑ حسینی اشکوری، سیداحمد، فهرست نسخه های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیت‌اللّه العظمی مرعشی نجفی، ج۱۱، ص۱۴۰، قم ۱۳۵۴ـ۱۳۷۶ش.
۹. ↑ حائری، عبدالحسین، فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی، ج۵، ص۲۰۳، ج ۵، تهران ۱۳۴۵ش.
۱۰. ↑ دانش‌پژوه، محمدتقی، فهرست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج۹، ص۸۸۱، ج ۹، تهران ۱۳۴۰ش.
۱۱. ↑ حسینی اشکوری، سیداحمد، فهرست نسخه های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیة اللّه العظمی مرعشی نجفی، ج۱۱، ص۱۳۹، قم ۱۳۵۴ـ۱۳۷۶ش.
۱۲. ↑ افندی اصفهانی، عبداللّه بن عیسی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۲، ص۳۵، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    
۱۳. ↑ آشتیانی، سیدجلال‌الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، ج۲، ص۴۰۴ـ۴۰۹، قم ۱۳۶۳ ش.
۱۴. ↑ آشتیانی، سیدجلال‌الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، ج۲، ص۳۹۹، قم ۱۳۶۳ ش.
۱۵. ↑ کوربن، هانری، فلسفه ایرانی و فلسفه تطبیقی، ج۱، ص۶۸، ترجمه جواد طباطبائی، تهران۱۳۶۹ش.
۱۶. ↑ آشتیانی، سیدجلال‌الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا زمان حاضر، ج۲، ص۴۰۱ـ۴۰۳، قم ۱۳۶۳ ش.
۱۷. ↑ حائری، عبدالحسین، فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی، ج۵، ۱۳۴۵ش، ص۲۰۴، ج ۵، تهران ۱۳۴۵ش.
۱۸. ↑ افندی اصفهانی، عبداللّه بن عیسی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۲، ص۳۴۳۵، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    
۱۹. ↑ شاملو، ولی قلی بن داود، قصص الخاقانی، ج۲، ص۵۰، چاپ حسن سادات ناصری، تهران۱۳۷۱ـ۱۳۷۴ش.
۲۰. ↑ صدوقی سها، منوچهر، تاریخ حکماء و عرفاء متأخر بر صدرالمتألهین، ج۱، ص۳۲، تهران ۱۳۵۹ش.
۲۱. ↑ عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماءوحیاض الفضلاء، ج۲، ص۳۵، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.    
۲۲. ↑ محمدتقی دانش پژوه، فهرست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج۹، ص۸۸۰، ۱۳۴۰ش
۲۳. ↑ اصفهانی افندی، میرزاعبدالله، ریاض العلماء، ج۲، ص۳۴-۳۵.    
۲۴. ↑ امینی، عبدالحسین، شهیدان راه فصیلت، ص۳۲۲-۳۲۳.
۲۵. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الکواکب المنتشره، ص۱۹۱-۱۹۲.
۲۶. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱، ص۸۹.    
۲۷. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۵، ص۵۵.    
۲۸. ↑ صدرالمتالهین، محمد بن ابراهیم، شواهد الرّبوبیّه، مقدمه: ص۱۰۲.
۲۹. ↑ فهرست مروی، ص۳۳۲.
۳۰. ↑ منزوی، احمد، فهرست عکسی دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ص۱۳۹.
۳۱. ↑ حسینی اشکوری، سیداحمد، فهرست خطی احیاء، ج۶، ص۲۴۴-۲۴۷.
۳۲. ↑ حسینی اشکوری، سیدجعفر و سیدصادق حسینی اشکوری و سیداحمد حسینی اشکوری، فهرست عکسی احیاء، ج۴، ص۴۰۳.
۳۳. ↑ حسینی اشکوری، سیداحمد، فهرست کتابخانه آیت‌الله مرعشی، ج۳۱، ص۷۱۹-۷۲۰.
۳۴. ↑ فهرست عمومی اصفهان، ج۱، ص۳۳۲.


مهدوی، سیدمصلح‌الدین، اعلام اصفهان، ج۲، ص۶۰۷.    
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تنکابنی»، شماره۳۹۴۹.    


رده‌های این صفحه : تراجم | شاگردان ملاصدرا | علمای شیعه | علمای قرن سیزدهم | فلاسفه
جعبه ابزار