ثقیف (مقاله‌دوم)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

‌ثَقیف، قبیله بزرگ عرب عدنانی است که در گذشته از قبایل هَوازِن به شمار می رفتند.

---

ثقفیان از نسل قَسِیّ بن مُنَبِّه بن بکربن هَوازِن (ابورِغال ) بودند مرکّب از دو گروه بزرگ به نامهای اَحْلاف و بنومالک.

---

ثقیف لقب قسی بن منبّه بود که در عربی به معنای مرد زیرک و چالاک است.

---

در نسب شناسی عربی، عدنان در مرتبه جَذْم یا نخستین مرتبه اَنساب عرب مُسْتَعْرَبه قرار دارد که به معنای اصل و بن هر چیز است.

---

مساکن قبیله ثقیف از عصر جاهلیت در ناحیه طائف قرار داشت که پس از غلبه ثقفیان بر قبیله عدوان بن عمرو به تصرف آنان در آمده بود.

---

ثقفیان در عام الفیل (۵۷۰ میلادی ) که اَبْرَهة حبشی به قصد ویران کردن کعبه راهی مکه شد، یکی از افراد قبیله خود به نام ابورِغال را راهنمای سپاه او کردند اما ابورغال پیش از رسیدن به شهر در مکانی به نام مُغَمَّس، در یک منزلیِ مکه، درگذشت. بعدها مردم قبر او را سنگباران می کردند.

---

ثقفیان با دولت ساسانی آشنایی داشتند. حارث بن کَلدة ثقفی، طبیب معروف عرب، پیش از اسلام به جندی شاپور و فارس سفر کرد و پس از آموختن طب در دانشگاه جندی شاپور و کسب مهارت، به قبیله اش بازگشت.

---

ثقفیان با دولت حیره، که تابع ساسانیان بود، نیز ارتباط داشتند. هِند (دختر نُعمان بن مُنذِر) که تا عصر معاویه زنده بود، مفاخرات دو تن از ثقفیان را در حضور پدرش، به خاطر داشت.

---

ثقفیان در دوره جاهلیت، مانند اکثر مردم عرب، بت پرست بودند و نام بتشان لات بود که ذکرش در قرآن آمده است.
پرستش لات ظاهراً از نَبَطیان به قبیله ثقیف رسیده بود. آل عَتّاب بن مالک، از بنی عَجلان ثقفی،پرده دار و خدمتگزار بتخانه و بت لات بود.

---

پیامبر اسلام پس از فوت حامی بزرگ خویش، ابوطالب، در سال دهم بعثت، برای جلب حمایت و همراهی قبیله ثقیف به طائف رفت، ولی بزرگان ثقیف خواست پیامبر را اجابت نکردند و به آزارش برخاستند.

---

ثقفیان طائف، که با قریشیان مکه هم پیمان بودند، در بعضی جنگهای آنان با مسلمانان، همچون اُحد و حُدَیبیه، شرکت کردند. پس از پیروزیهای متعدد مسلمانان، تدریجاً چند تن از افراد قبیله ثقیف به مسلمانان پیوستند. ثقفیان در غزوه حُنَین در سال هشتم از مسلمانان شکست خوردند و به طائف گریختند که به محاصره طائف در همان سال انجامید و پس از حدود بیست روز پایان یافت.

---

سرانجام در رمضان سال نهم، پس از بازگشت پیامبر از غزوه تَبوک، بزرگان و نمایندگان ثقیف با ایشان دیدار کردند و اسلام آوردند و به همراه مُغِیرة بن شُعبه و ابوسفیان، که پیامبر آنان را مأمور تخریب بتخانه لات کرده بود، به طائف بازگشتند. ثقفیان پس از دو سه روز تردید، از بزرگان خود تبعیت کردند و به تخریب بتخانه رضایت دادند.

---

پیامبر اسلام پس از این پیروزی، معاهده‌ای برای ثقفیان فرستاد که در آن تأکید شده بود سرزمین آنان همچون حرم است و قطع درختان و صید جانوران و هرگونه ستم و دزدی و بدرفتاری در آن سرزمین، حرام و نارواست.

---

ثقفیان در نخستین جنگهای مسلمانان با دولت ساسانی شرکت کردند. ابوعبید بن مسعود ثقفی (متوفی ۱۳) در جنگ یوم الجِسر، در قُسُّالناطِف بر ساحل فرات کشته شد.
ابومِحْجَن مالک بن حبیب ثقفی (متوفی ۳۰) از مبارزان شجاع جنگ قادسیه بود.
عثمان بن ابی العاص ثقفی (متوفی ? ۵۱) حاکم شهر طائف، پس از اسلام آوردن ثقفیان، حاکم عمان و بحرین گشت و در عهد خلافت عمربن خطّاب یکی از فاتحان ارمینیه و فارس و بعضی بلاد هند شد.
سائب بن اَقْرَع ثقفی از سوی خلیفه دوم مسئول تقسیم غنایم جنگ نهاوند شد و پس از آن به حکومت اصفهان رسید و در همانجا درگذشت. فرزندانش در قرون اول اسلامی از بزرگان اصفهان بودند.
حجاج بن یوسف ثقفی (متوفی ۹۵) سهم عظیمی در تثبیت و استحکام خلافت امویان داشت و فرزندان و اعقابش از بزرگان دولت اموی در شام و اندلس بودند. محمدبن قاسم ثقفی (متوفی ۹۸) فاتح سِند بود.حر بن عبدالرحمان بن عبداللّه بن عثمان ثقفی (متوفی ? ۱۰۶) از امیران و فاتحان معروف اندلس در پایان قرن اول بود
بعضی از بزرگان دولت طاهریان خراسان از ثقفیان بودند.
منصب قضاوتی بغداد و کوفه را، سالها خاندان ثقفی برعهده داشتند و خاندان آل شهری از نسل مغیرة بن شعبه ثقفی در قرن نهم با قبایل خَفاجه عراق به سر می بردند.

---

بقایای قبیله ثقیف، مشتمل بر دهها طایفه کوچک و بزرگ، هنوز در طائف و اطراف آن به سر می برند و کوه حجاز در میان مکه و طائف، یکی از مراکز اصلی سکونت آنان است.

---

• ابن جلجل، طبقات الاطباء والحکماء، چاپ فؤاد سید، قاهره ۱۹۵۵.
• ابن حزم، جمهرة انساب العرب، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
• ابن خلدون.
• ابن عنبه، الفصول الفخریه، چاپ جلال الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۶۳ ش.
• ابن هشام، السیرة النبویه، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری، و عبدالحفیظ شلبی، ( بیروت ): دارابن کثیر، ( بی تا. ).
• احمدبن عبداللّه ابونعیم، کتاب ذکر اخبار اصبهان، چاپ سون ددرینگ، لیدن ۱۹۳۱ـ۱۹۳۴، چاپ افست تهران ( بی تا. ).
• بلاذری (بیروت ).
• ابراهیم بن محمد ثقفی، الغارات، چاپ جلال الدین محدث ارموی، تهران ۱۳۵۵ ش.
• محمد حمیداللّه، مجموعة الوثائق السیاسیة للعهد النبوی و الخلافة الراشده، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
• احمدبن داوود دینوری، الاخبار الطوال، چاپ عبدالمنعم عامر، مصر ( ۱۳۷۹/۱۹۵۹ )، چاپ افست بغداد ( بی تا. ).
• سیدعبدالعزیز سالم، تاریخ العرب فی عصرالجاهلیة، ( اسکندریه ) ۱۹۸۸.
• سمعانی.
• عبدالرحیم بن عبدالکریم صفی پوری، منتهی الارب فی لغة العرب، چاپ سنگی تهران ۱۲۹۷ـ ۱۲۹۸، چاپ افست ۱۳۷۷.
• زکریابن محمد قزوینی، کتاب آثارالبلاد و اخبارالعباد، چاپ فردیناند ووستنفلد، گوتینگن ۱۸۴۸، چاپ افست ویسبادن ۱۹۶۷.
• علی بن یوسف قفطی، تاریخ الحکماء، و هومختصر الزوزنی المسمی بالمنتخبات الملتقطات من کتاب اخبار العلما باخبار الحکما،چاپ لیپرت،لایپزیگ ۱۹۰۳.
• احمد بن علی قلقشندی، نهایه الارب فی المعرفه انساب العرب، بیروت،چاپ محمد تقی دانش پ‌ژوه، تهران:بنیاد فرهنگ ایران،۱۳۴۵ ش.

---