• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تیمم

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مرتبط: تیمم (مفردات‌قرآن)، تَیَمُّم (لغات‌قرآن)، تیمم (مفردات‌نهج‌البلاغه)، تیمم (مقالات مرتبط).


تَیَمُّم، مبحثی در باب طهارت در فقه است.


واژه تیمّم، از ریشه یمم، در لغت به معنای «قصد کردن» و «روی آوردن به یک کار یا یک چیز» است
[۱] ابن فارس، معجم مقاییس اللغة، ذیل «یمم».
[۲] ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ذیل «یمم»، چاپ طاهراحمد زاوی و محمود محمد طناحی، قاهره ۱۳۸۳ـ ۱۳۸۵/ ۱۹۶۳ـ ۱۹۶۵، چاپ افست بیروت.
و در برخی آیات قرآن کریم نیز به همین معنا آمده است،
[۳] بقره/سوره۲، آیه۲۶۷.    
[۴] فخرالدین بن محمد طریحی، مجمع البحرین، ذیل «یمم»، چاپ احمد حسینی، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۵] یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج۴، ص۲۴۳، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ ش.    
ولی باتوجه به معنای خاص آن در برخی آیات قرآن،
[۶] نساء/سوره۴، آیه۴۳.    
[۷] مائده /سوره۵، آیه۶.    
در اصطلاح فقها و منابع اسلامی، مفهومی خاص یافته
[۸] ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ذیل «یمم»، چاپ طاهراحمد زاوی و محمود محمد طناحی، قاهره ۱۳۸۳ـ ۱۳۸۵/ ۱۹۶۳ـ ۱۹۶۵، چاپ افست بیروت.
[۹] فخرالدین بن محمد طریحی، مجمع البحرین، ذیل «یمم»، چاپ احمد حسینی، تهران ۱۳۶۲ ش.
و مراد از آن، طهارت مخصوصی است که به گونه اضطراری برای به جا آوردن نماز و دیگر عباداتی که به طهارت نیاز دارند، در مواردی که وضو گرفتن یا غسل کردن ناممکن یا دشوار باشد، مقرر شده است.
[۱۰] ابن قدامه، المغنی، ج۱، ص۲۳۳، چاپ افست بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۱] یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج۴، ص۲۴۳، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ ش.    


دستور داده شده كه هنگام عدم امكان غسل يا وضو با آب ، با خاک تیمم كرده بر صورت و دستهايش بكشد، با اين كار يعنى ماليدن خاك به صورت و دستها كه از اعضاى رئيسه و اصلى بدن هستند در واقع انسان خود را در مقابل خدا به نوعى حقارت و ذلّت مى‌كشاند در اين هنگام بايد توجه داشته باشى كه روح و قلبت را اگر نتوانستى با اخلاق حمیده و اوصاف جميله از رذائل اخلاقى پاك كنى بايد او را خرد و حقير و با تازيانه ذلت و خوارى سيرابش كنى، باشد كه مولاى رحيم و آقاى كريمت به آن قلب شكسته نظرى كند و با پرتوى از نور درخشانش به او حيات بخشد، زيرا همچنانكه در حديث آمده خدا را بايد در قلوب شكسته يافت

به نظر فقهای مذاهب مختلف اسلامی، در اصلِ مشروعیت تیمّم با استناد به آیات قرآن و احادیث ، نمی توان تردید کرد، اما آنان در جزئیات احکام آن اختلافاتی دارند.
[۱۲] وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، ج۱، ص۴۰۷، دمشق ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
[۱۳] عبدالرحمان جزیری، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة، ج۱، ص۱۳۶، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۱۴] علی غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، ج۱۰، ص۶۷، تقریرات درس آیت اللّه خوئی، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی.


از نظر فقها، تیمّم ــ که به آن «طهارتِ بدل» (بدل از وضو یا غسل) نیز می‌گویند ــ در این موارد جایز است: فقدان آب یا دسترسی نداشتن به آب کافی برای وضو یا غسل،
[۱۵] مائده/سوره۵، آیه۶.    
ترس از کاربرد آب برای طهارت به سبب بیماری یا جراحت تمام یا بخشی از بدن، دشواری شدیدِ به دست آوردن یا کاربرد آب، نیاز شدید به آب موجود برای استفاده خود یا وابستگان خود در زمان حال یا آینده، تزاحم کاربرد آب برای طهارت با واجبی مهم‌تر مانند رفع نجاست یا رفع تشنگی حیوان و مانند اینها، تنگ بودن وقت نماز به طوری که فرصت وضو گرفتن یا غسل کردن نباشد، و موارد دیگر.
[۱۶] جعفربن حسن محقق حلّی، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج۱، ص۳۸، چاپ عبدالحسین محمدعلی بقال، قم ۱۴۰۸.    
[۱۷] یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج۴، ص۲۴۷۲۹۰، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ ش.    
[۱۸] محمدکاظم بن عبدالعظیم طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، ج۱، ص۴۶۷ـ۴۸۲، تهران ۱۳۹۹.
[۱۹] عبدالرحمان جزیری، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة، ج۱، ص۱۴۰ـ۱۴۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۲۰] روح اللّه خمینی، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۰۱ ۱۰۶، قم:دارالعلم.    
[۲۱] وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، ج۱، ص۴۱۶ـ۴۲۱، دمشق ۱۴۰۹/۱۹۸۹.


به نظر فقهای امامی، تیمّم کردن بدین ترتیب است :
زدن دو کف دست بر خاک یا سنگ یا مانند آن، کشیدن ( مسح ) کف هر دو دست به پیشانی و دوطرف آن تا بالای بینی، کشیدن کف دست چپ بر پشت دست راست و کف دست راست بر پشت دست چپ.
[۲۲] جعفربن حسن محقق حلّی، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج۱، ص۴۰، چاپ عبدالحسین محمدعلی بقال، قم ۱۴۰۸.    
[۲۳] محمدکاظم بن عبدالعظیم طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، ج۱، ص۴۹۳ـ۴۹۴، تهران ۱۳۹۹.
[۲۴] توضیح المسائل مراجع: مطابق با فتاوای دوازده نفر از مراجع معظّم تقلید، گردآورنده محمدحسن بنی هاشمی خمینی، ج۱، ص۴۰۶، قم ۱۳۷۸ ش.

برخی فقهای شیعه در تیمّم بدل از غسل یا در تیمّم‌ به‌طور کلی، دو ضربه زدن بر خاک را لازم دانسته‌اند.

۵.۱ - شیوه اهل سنت

فقهای اهل سنّت ، مسح تمامی صورت و شافعیان و حنفیان ، مسح دستها را تا مرفق، در تیمّم واجب شمرده اند.
[۲۵] عبدالرحمان جزیری، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة، ج۱، ص۱۴۷، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۲۶] وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، ج۱، ص۴۳۰ـ۴۳۱، دمشق ۱۴۰۹/۱۹۸۹.

برخی مذاهب اهل سنّت، زدنِ دو ضربه بر خاک را در تیمّم لازم می‌دانند.
[۲۷] عبدالرحمان جزیری، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة، ج۱، ص۱۴۷، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۲۸] وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، ج۱، ص۴۳۰ـ۴۳۱، دمشق ۱۴۰۹/۱۹۸۹.


در منابع فقهی، ارکان و شرایط دیگری نیز برای تیمّم ذکر شده است، از جمله: وجوب نیّت ، انجام دادنِ کارْ بی واسطه (مباشرت)، ترتیب، انجام گرفتن اجزای تیمّم بدون فاصله ( موالات )، مسح پیشانی از بالا به پایین و مسح دستها از مچ تا نوک انگشتان، نبودن مانع برای مسح و طهارتِ محل مسح.
[۲۹] عبدالرحمان جزیری، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة، ج۱، ص۱۴۴ـ ۱۴۸، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۳۰] محسن حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ج۴، ص۴۱۴ـ۴۲۰، نجف ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸، چاپ افست بیروت.
[۳۱] روح اللّه خمینی، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۰۹ ۱۱۱، قم:دارالعلم.    
[۳۲] علی غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، ج۱۰، ص۲۷۷ـ۲۹۰، تقریرات درس آیت اللّه خوئی، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی.
[۳۳] وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، ج۱، ص۴۲۷ـ۴۳۲، دمشق ۱۴۰۹/۱۹۸۹.

همچنین در پاره ای منابع فقهی، سنن و آداب تیمّم از دیدگاه مذاهب مختلف اسلامی گردآوری شده است.
[۳۴] وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، ج۱، ص۴۴۵ ـ ۴۴۸، دمشق ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
[۳۵] عبدالرحمان جزیری، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة، ج۱، ص۱۴۸ـ۱۴۹، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.

از جمله مهمترین شرایط جواز تیمّم، لزوم جستجو به منظور یافتن آب برای غسل یا وضوست و میزان جستجوی لازم در منابع فقهی ذکر شده است.
[۳۶] علی غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، ج۱۰، ص۷۶ـ۸۳، تقریرات درس آیت اللّه خوئی، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی.
[۳۷] عبدالرحمان جزیری، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة، ج۱، ص۱۴۱ـ۱۴۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.


تیمّم باید با خاک صورت گیرد، ولی بیش‌تر فقهای امامی و حنفیان و مالکیان ، با استناد به آیه ششم سوره مائده و احادیث، تیمّم با سنگ، ریگ ، کلوخ و مانند اینها را نیز صحیح می‌دانند
[۳۸] توضیح المسائل مراجع: مطابق با فتاوای دوازده نفر از مراجع معظّم تقلید، گردآورنده محمدحسن بنی هاشمی خمینی، ج۱، ص۳۹۹ـ۴۰۰، قم ۱۳۷۸ ش.
[۳۹] یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج۴، ص۲۴۴۲۴۵، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ ش.    
[۴۰] محمدکاظم بن عبدالعظیم طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، ج۱، ص۴۸۵، تهران ۱۳۹۹.
[۴۱] وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، ج۱، ص۴۳۸، دمشق ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
و البته پاکی آن‌ها را نیز شرط کرده‌اند.
[۴۲] وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، ج۱، ص۴۳۸، دمشق ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
[۴۳] توضیح المسائل مراجع: مطابق با فتاوای دوازده نفر از مراجع معظّم تقلید، گردآورنده محمدحسن بنی هاشمی خمینی، ج۱، ص۴۰۳، قم ۱۳۷۸ ش.

بنا بر احادیث، خاک همانند آب، پاک و پاک کننده است.
[۴۴] حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج۱، ص۱۳۳.    
[۴۵] مهدی بازرگان، مطهرات در اسلام، ج۱، ص۸۷ ـ ۹۲، تهران: الفتح.


در منابع فقهی، مسائل و فروع متعددی درباره تیمّم مطرح شده است، از جمله این‌که آیا با از بین رفتن عذر ، نمازی که با تیمّم خوانده شده، باید دوباره خوانده شود یا نه، و این‌که آیا در ابتدای وقت نماز یا عبادات دیگر، به جا آوردن آن‌ها با تیمّم جایز است یا نه، و بسیاری مسائل دیگر.
[۴۶] محمدکاظم بن عبدالعظیم طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، ج۱، ص۵۰۰ ـ۵۱۲، تهران ۱۳۹۹.
[۴۷] روح اللّه خمینی، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۱۱ ۱۱۴، قم:دارالعلم.    
[۴۸] وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، ج۱، ص۴۱۰ـ۴۱۵، دمشق ۱۴۰۹/۱۹۸۹.

به نظر فقها، تیمّم با نقض طهارت، یافته شدن آب، و با از میان رفتن عذری که تیمّم را جایز کرده، نقض می‌گردد.
[۴۹] محسن حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ج۲، ص۴۶۰ـ۴۶۱، نجف ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸، چاپ افست بیروت.
[۵۰] وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، ج۱، ص۴۴۹، دمشق ۱۴۰۹/۱۹۸۹.


(۱) قرآن.
(۲) ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، چاپ طاهراحمد زاوی و محمود محمد طناحی، قاهره ۱۳۸۳ـ ۱۳۸۵/ ۱۹۶۳ـ ۱۹۶۵، چاپ افست بیروت.
(۳) ابن فارس، معجم مقاییس اللغة.
(۴) ابن قدامه، المغنی، چاپ افست بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۵) مهدی بازرگان، مطهرات در اسلام، تهران: الفتح.
(۶) یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم ۱۳۶۳ـ۱۳۶۷ ش.
(۷) توضیح المسائل مراجع: مطابق با فتاوای دوازده نفر از مراجع معظّم تقلید، گردآورنده محمدحسن بنی هاشمی خمینی، قم ۱۳۷۸ ش.
(۸) عبدالرحمان جزیری، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۹) حرّ عاملی، وسائل الشیعة.
(۱۰) محسن حکیم، مستمسک العروة الوثقی، نجف ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸، چاپ افست بیروت.
(۱۱) روح اللّه خمینی، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، تحریرالوسیلة، قم: دارالعلم.
(۱۲) وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، دمشق ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
(۱۳) محمدکاظم بن عبدالعظیم طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، تهران ۱۳۹۹.
(۱۴) فخرالدین بن محمد طریحی، مجمع البحرین، چاپ احمد حسینی، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۱۵) علی غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، تقریرات درس آیت اللّه خوئی، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی.
(۱۶) جعفربن حسن محقق حلّی، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ عبدالحسین محمدعلی بقال، قم ۱۴۰۸.

۱. ↑ ابن فارس، معجم مقاییس اللغة، ذیل «یمم».
۲. ↑ ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ذیل «یمم»، چاپ طاهراحمد زاوی و محمود محمد طناحی، قاهره ۱۳۸۳ـ ۱۳۸۵/ ۱۹۶۳ـ ۱۹۶۵، چاپ افست بیروت.
۳. ↑ بقره/سوره۲، آیه۲۶۷.    
۴. ↑ فخرالدین بن محمد طریحی، مجمع البحرین، ذیل «یمم»، چاپ احمد حسینی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۵. ↑ یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج۴، ص۲۴۳، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ ش.    
۶. ↑ نساء/سوره۴، آیه۴۳.    
۷. ↑ مائده /سوره۵، آیه۶.    
۸. ↑ ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ذیل «یمم»، چاپ طاهراحمد زاوی و محمود محمد طناحی، قاهره ۱۳۸۳ـ ۱۳۸۵/ ۱۹۶۳ـ ۱۹۶۵، چاپ افست بیروت.
۹. ↑ فخرالدین بن محمد طریحی، مجمع البحرین، ذیل «یمم»، چاپ احمد حسینی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۰. ↑ ابن قدامه، المغنی، ج۱، ص۲۳۳، چاپ افست بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۱. ↑ یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج۴، ص۲۴۳، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ ش.    
۱۲. ↑ وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، ج۱، ص۴۰۷، دمشق ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
۱۳. ↑ عبدالرحمان جزیری، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة، ج۱، ص۱۳۶، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۱۴. ↑ علی غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، ج۱۰، ص۶۷، تقریرات درس آیت اللّه خوئی، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی.
۱۵. ↑ مائده/سوره۵، آیه۶.    
۱۶. ↑ جعفربن حسن محقق حلّی، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج۱، ص۳۸، چاپ عبدالحسین محمدعلی بقال، قم ۱۴۰۸.    
۱۷. ↑ یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج۴، ص۲۴۷۲۹۰، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ ش.    
۱۸. ↑ محمدکاظم بن عبدالعظیم طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، ج۱، ص۴۶۷ـ۴۸۲، تهران ۱۳۹۹.
۱۹. ↑ عبدالرحمان جزیری، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة، ج۱، ص۱۴۰ـ۱۴۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۲۰. ↑ روح اللّه خمینی، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۰۱ ۱۰۶، قم:دارالعلم.    
۲۱. ↑ وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، ج۱، ص۴۱۶ـ۴۲۱، دمشق ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
۲۲. ↑ جعفربن حسن محقق حلّی، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج۱، ص۴۰، چاپ عبدالحسین محمدعلی بقال، قم ۱۴۰۸.    
۲۳. ↑ محمدکاظم بن عبدالعظیم طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، ج۱، ص۴۹۳ـ۴۹۴، تهران ۱۳۹۹.
۲۴. ↑ توضیح المسائل مراجع: مطابق با فتاوای دوازده نفر از مراجع معظّم تقلید، گردآورنده محمدحسن بنی هاشمی خمینی، ج۱، ص۴۰۶، قم ۱۳۷۸ ش.
۲۵. ↑ عبدالرحمان جزیری، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة، ج۱، ص۱۴۷، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۲۶. ↑ وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، ج۱، ص۴۳۰ـ۴۳۱، دمشق ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
۲۷. ↑ عبدالرحمان جزیری، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة، ج۱، ص۱۴۷، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۲۸. ↑ وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، ج۱، ص۴۳۰ـ۴۳۱، دمشق ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
۲۹. ↑ عبدالرحمان جزیری، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة، ج۱، ص۱۴۴ـ ۱۴۸، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۳۰. ↑ محسن حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ج۴، ص۴۱۴ـ۴۲۰، نجف ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸، چاپ افست بیروت.
۳۱. ↑ روح اللّه خمینی، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۰۹ ۱۱۱، قم:دارالعلم.    
۳۲. ↑ علی غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، ج۱۰، ص۲۷۷ـ۲۹۰، تقریرات درس آیت اللّه خوئی، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی.
۳۳. ↑ وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، ج۱، ص۴۲۷ـ۴۳۲، دمشق ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
۳۴. ↑ وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، ج۱، ص۴۴۵ ـ ۴۴۸، دمشق ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
۳۵. ↑ عبدالرحمان جزیری، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة، ج۱، ص۱۴۸ـ۱۴۹، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۳۶. ↑ علی غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، ج۱۰، ص۷۶ـ۸۳، تقریرات درس آیت اللّه خوئی، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی.
۳۷. ↑ عبدالرحمان جزیری، کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة، ج۱، ص۱۴۱ـ۱۴۳، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۳۸. ↑ توضیح المسائل مراجع: مطابق با فتاوای دوازده نفر از مراجع معظّم تقلید، گردآورنده محمدحسن بنی هاشمی خمینی، ج۱، ص۳۹۹ـ۴۰۰، قم ۱۳۷۸ ش.
۳۹. ↑ یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج۴، ص۲۴۴۲۴۵، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ ش.    
۴۰. ↑ محمدکاظم بن عبدالعظیم طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، ج۱، ص۴۸۵، تهران ۱۳۹۹.
۴۱. ↑ وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، ج۱، ص۴۳۸، دمشق ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
۴۲. ↑ وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، ج۱، ص۴۳۸، دمشق ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
۴۳. ↑ توضیح المسائل مراجع: مطابق با فتاوای دوازده نفر از مراجع معظّم تقلید، گردآورنده محمدحسن بنی هاشمی خمینی، ج۱، ص۴۰۳، قم ۱۳۷۸ ش.
۴۴. ↑ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج۱، ص۱۳۳.    
۴۵. ↑ مهدی بازرگان، مطهرات در اسلام، ج۱، ص۸۷ ـ ۹۲، تهران: الفتح.
۴۶. ↑ محمدکاظم بن عبدالعظیم طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، ج۱، ص۵۰۰ ـ۵۱۲، تهران ۱۳۹۹.
۴۷. ↑ روح اللّه خمینی، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۱۱ ۱۱۴، قم:دارالعلم.    
۴۸. ↑ وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، ج۱، ص۴۱۰ـ۴۱۵، دمشق ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
۴۹. ↑ محسن حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ج۲، ص۴۶۰ـ۴۶۱، نجف ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸، چاپ افست بیروت.
۵۰. ↑ وهبه مصطفی زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلّته، ج۱، ص۴۴۹، دمشق ۱۴۰۹/۱۹۸۹.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره۴۱۷۵.    
كتاب اخلاق، آيت الله سيد عبدالله شبر، صفحه ۶۱


رده‌های این صفحه : تیمم | طهارت | طهارت از حدث | فقه
جعبه ابزار