• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تنزیه‌الانبیاء و الائمه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


تنزیه الانبیاء (نام کامل آن: تنزیه الانبیاء و الائمه)، کتابی به عربی در کلام نوشته سیدمرتضی علم الهدی ، دانشمند شیعی (۳۵۵ـ۴۳۶) است.


موضوع این کتاب اثبات عصمت پیامبران و امامان است.

سیدمرتضی ، معروف به شریف مرتضی، از پیشگامان تألیف منظم و مدون در حوزه کلام شیعه است و آثار کلامی او از زمان نگارش همواره مورد توجه بوده است.
وی برخی کتابهایش را در پاسخ به دیگران نوشته اما سخن بعضی که گفته‌اند تنزیه الانبیاء پاسخ به تخطئة الانبیاء ابوحامد غزالی (۴۵۰ـ ۵۰۵) است، با توجه به تاریخ وفات وی و ولادت غزالی، درست نیست.
[۱] احمد حسینی خوانساری، کشف الاستار عن وجه الکتب و الاسفار، ج۴، ص۴۱۸، قم ۱۴۰۹ـ ۱۴۱۹.

سیدمرتضی در این کتاب بحثهای راجع به عصمت پیامبران را بتفصیل آورده اما در بحث عصمت امامان ، برای تفصیل مطالب، به کتاب الشافی فی الامامة خود ارجاع داده است.
[۲] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۰۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.    
[۳] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۱۵، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۴] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۱۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۵] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۲۰ـ۲۲۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۶] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۳۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۷] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۴۵، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۸] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۷۹ـ ۲۸۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.

وی رساله کوتاهی به نام رساله فی العصمة نیز دارد.
[۹] آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۵، ص۲۷۳.    


تنزیه الانبیاء شامل مقدمه و دو بخش کلی است: بخش اول در تنزیه انبیا و بخش دوم در تنزیه ائمه.

۳.۱ - مقدمه

در مقدمه، آرای مختلف در باره عصمت پیامبران نقل شده است.
به گفته او حشویه و اصحاب حدیث وقوع گناهان کبیره یا صغیره را از جانب پیامبران روا دانسته اند.
امامیه معتقدند که ارتکاب هیچ گناهی، چه صغیره چه کبیره، بر پیامبران و امامان ، چه پیش از پیامبری و امامت چه پس از آن، روا نیست.
معتزله فقط انجام دادن گناهان کبیره و صغیره ای را که موجب وهن انبیاست، چه پیش از پیامبری چه پس از آن، روا ندانسته‌اند اما در هر دو حال انجام دادن گناهان صغیره ای را که موجب وهن انبیا نیست، جایز شمرده اند.
معتزله و حشویه درباره امامان ( حاکمان ) معتقد بوده‌اند که انجام دادن گناهان کبیره و صغیره از جانب آنان ممکن است اما موجب عزل آنان از مقام خود می‌شود.
[۱۰] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۶۱۷، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.    

سیدمرتضی، پس از نقل آرای مختلف، آنها را بررسی و نقد کرده است.
کتاب به صورت پرسش و پاسخ تنظیم شده است و به نظر می‌آید برخی پرسشها را پیشتر، متکلمان معتزلی مطرح کرده بوده اند، کسانی همچون نَظّام
[۱۱] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۲] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۴، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۳] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۳۲، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۴] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۳۶ـ۲۳۷، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۵] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۴۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۶] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۴۴، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۷] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۴۷ـ ۲۴۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
و ابومسلم محمدبن بحر اصفهانی
[۱۸] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۳۴، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۹] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۵۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۲۰] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۶۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۲۱] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۲۲، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۲۲] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۵۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
و ابوعلی جُبّائی.
[۲۳] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۷، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۲۴] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۲۵] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۶۵، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۲۶] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۸۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۲۷] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۰۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۲۸] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۱۲، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۲۹] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۲۰ـ۱۲۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۳۰] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۳۲، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۳۱] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۵۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.

پاره ای دیگر، پرسشهایی است که به نظر سیدمرتضی رسیده که ممکن است پیش بیاید یا پرسشهای کسی است که به درخواست او کتاب را نوشته است.
[۳۲] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۵، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.


۳.۱.۱ - نظر مصنف در مورد عصمت

وی در شرح نظر خود می‌گوید تمام آنچه از پیامبران دور می‌دانیم و انجام دادنش را نمی‌پذیریم، مستقیم یا غیرمستقیم، به نشانه صدق ( اعجاز ) پیامبری بر می‌گردد.
مستقیم به این صورت که نشانه پیامبری حاکی از آن است که خداوند آنان را تصدیق کرده است، پس باید از گناه کبیره ای چون دروغ بری باشند زیرا تصدیق دروغگو شایسته خداوند نیست.
غیرمستقیم به این صورت است که نشانه پیامبری بر وجوب پیروی از پیامبران و تصدیق آنان ــ که غرض از بر انگیختن پیامبران است ــ دلالت دارد، در حالی که امر به پیروی از دروغگو شایسته نیست.
در باره سایر گناهان کبیره نیز اینگونه است، اما در باره گناهان کبیره پیش از پیامبری و گناهان صغیره (چه پیش از پیامبری چه پس از آن) سیدمرتضی می‌گوید میان دو کس که یکی چنین گناهانی ندارد و آن‌که مرتکب چنین گناهانی شده است و احتمال انجام دادنش بر او می‌رود، مردم به پیروی از کسی رغبت و اطمینان پیدا می‌کنند که چنین گناهانی نداشته باشد.
[۳۳] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۳۴] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.

در باره امامان نیز می‌گوید علت حضور امام این است که با وجود او، تا آن‌جا که امکان دارد، مردم از کارهای ناشایست دور بمانند و به کارهای شایسته نزدیک شوند.
پس، اگر انجام دادن گناهان کبیره را برای امام هم جایز بدانیم، علت مذکور همچنان باقی خواهد بود و این امام هم محتاج امام دیگری است و این روند به تسلسل می‌انجامد مگر این‌که به امامی معصوم برسد.
چون قول امامان مانند قول پیامبر، حجت است و حق فقط از طریق آنان شناخته می‌شود، پس حکم آنان در باره انجام دادن گناهان صغیره (چه پیش از امامت چه پس از آن)، و گناهان کبیره پیش از امامت ، همان حکم پیامبر است.
[۳۵] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۴ـ ۲۵، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.

چنانکه پیداست سیدمرتضی در استدلال خود هیچ تکیه ای بر علم پیامبران و امامان ندارد و نیز با این نظریه که عصمت آنان به حفظ فرشتگان یا دیگر امدادهای غیبی متکی است به جِد مخالف است زیرا این امور با تکلیف و درد و رنجی که متحمل می‌شدند ناسازگار است و اگر چنین بود شایسته مدح و ثواب نبودند.
[۳۶] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۹۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.


۳.۲ - بخش‌های کتاب

سیدمرتضی در دو بخش کتاب، آیه‌ها و روایتهایی را که با نظریه عصمت ناسازگارند بررسی و توجیه کرده است.
بخش اول در تنزیه پیامبران است (شامل آدم ، نوح ، ابراهیم ، یعقوب ، یوسف ، ایوب ، شعیب ، موسی ، داوود ، سلیمان ، یونس ، عیسی علیهم‌السلام و محمد صلی اللّه علیه وآله وسلم) و بخش دوم در تنزیه امامان (شامل امام علی ، امام حسن ، امام حسین ، امام علی بن موسی الرضا و امام عصر علیهم‌السلام).
معمولاً سیدمرتضی به یک اِشکال، پاسخهای متعدد داده که همه پاسخها در یک سطح و قوّت نیستند و در عین حال، گاه پاسخ کسانی را نقد کرده که با رأی او موافق اند.
[۳۷] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۵۲ ـ۵۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۳۸] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸۴، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.


۳.۲.۱ - جواب از تاویلات قرآن

وی در تأویل آیه های قرآن از توجیه های گوناگونی استفاده کرده، که آن‌ها را به این صورت می‌توان دسته بندی کرد: پاره ای از برداشتهای نادرست ناشی از بی توجهی به مباحث لغت شناسی و اقتضائات زبانی و ویژگیهای زبان عربی است
[۳۹] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص ۲۵ـ۲۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۴۰] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۴۱] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۳۲ـ۳۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۴۲] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۴۰ـ۴۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۴۳] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۴۵، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۴۴] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۵۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۴۵] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۹۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۴۶] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۱۸ـ۱۱۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۴۷] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۶۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۴۸] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۴۹] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۵۰] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۹۵، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۵۱] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۹۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۵۲] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۰۳ـ۲۰۴، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۵۳] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۰۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
برخی تفسیرها با ظاهر آیه ناسازگارند، در حالی که اصل، ظاهر آیه است و هر گاه در فهم ظاهر آیه شبهه ای پیش آید باید به ادله قطعی رجوع کرد
[۵۴] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۵۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۵۵] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۸۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۵۶] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۰۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۵۷] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸۴ـ ۱۸۵، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۵۸] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۹۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
گاه ظاهر آیه ای تاب دو تفسیر مختلف را دارد که یکی سازگار با عصمت انبیاست و دیگری ناسازگار با آن، در اینجا چون عصمت انبیا با ادله عقلی ثابت شده، باید تفسیری را پذیرفت که با عصمت آنان سازگار است
[۵۹] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۳۱ـ۳۲، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۶۰] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۸۴، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۶۱] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۶۷ـ ۱۶۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
برخی اِشکالها بر اثر بی توجهی به شأن نزول ، احوال زمان نزول آیه و نشانه های تاریخی است
[۶۲] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸۲، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۶۳] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
منظور برخی آیه ها، بر خلاف تصوری که می‌شود، کسانی غیر از انبیاست
[۶۴] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۸۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۶۵] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸۷ـ ۱۸۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
نسبت دادن هر چه که موجب بیزاری از انبیا و از دست دادن آرامش قلبی نسبت به حضور آنهاست، مخالف دلیل عقلی است و بنابراین پذیرفتنی نیست
[۶۶] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۳۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۶۷] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۰۴، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۶۸] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۴۷، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۶۹] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۷۷، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۷۰] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
برخی اعمالی که به انبیا نسبت داده می‌شود، گناه به حساب نمی‌آید بلکه ترک اَوْلی '
[۷۱] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۷۴ـ ۱۷۵، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۷۲] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
یا ترک یک کار مستحب است
[۷۳] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۵ـ۲۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۷۴] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۸۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۷۵] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۵۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۷۶] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۶۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۷۷] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
و خطاب لفظ «ظالم» و مانند آن به انبیا و توبه و استغفار آنان، به سبب از دست دادن ثوابِ اعمال مستحب و نیز خضوع و خشوع در پیشگاه خداوند است
[۷۸] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۶ـ۲۷، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۷۹] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۱۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۸۰] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۴۴، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۸۱] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۵۹ـ۱۶۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
پاره ای از اِشکالهای دیگر نیز به سبب بی توجهی به ویژگیهای انسانی انبیا و مسائل مربوط به عرف و اجتماع است
[۸۲] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۷۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۸۳] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۷۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۸۴] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۹۲ـ۱۹۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
برخی اعمال پیامبران، به مصلحت و خواست الاهی بوده است که از راه وحی یا الهام از آن آگاه می‌شدند.
[۸۵] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۳۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۸۶] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۴۲، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۸۷] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۹۶ـ ۹۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۸۸] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۱۲ـ۱۱۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۸۹] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۴۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۹۰] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۵۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۹۱] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۷۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۹۲] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۹۱ـ۱۹۲، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.


۳.۲.۲ - در مورد روایات

سیدمرتضی در باره روایتهای ناظر به مسئله عصمت که با نظر وی ناسازگار است، می گوید که عصمت انبیا پیش از هر چیز متکی به ادله عقلی است، دلالت عقلی از هر دلالت دیگری قویتر است
[۹۳] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۳۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۹۴] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۴۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
و آنچه را با دلیل عقلی ثابت شده است نمی‌توان با یک امر احتمالی انکار کرد
[۹۵] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۲۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
بنابراین، هر روایتی را که با ادله عقلی ناسازگار باشد نمی‌پذیریم.
[۹۶] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۳۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۹۷] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۴۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۹۸] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۴۲، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۹۹] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۵۲، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۰۰] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۷۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۰۱] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۹۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.

این امر در صورتی است که روایتها از نظر سند و راوی محکم باشند وگرنه نمی‌توان به آن‌ها اعتنا کرد.
[۱۰۲] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۳۶ـ۳۷، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۰۳] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۰۲ـ۱۰۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۰۴] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۷۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۰۵] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۹۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۰۶] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۳۷ـ ۲۳۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.

سیدمرتضی در باره پاره ای از روایتها که با ظاهر قرآن نیز مخالف اند، می گوید وقتی ظاهر قرآن بر معصیت پیامبران دلالت ندارد، چگونه چنین روایتهایی را می‌توان پذیرفت ؟
[۱۰۷] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۷۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.

البته اگر روایتهای صحیحی را که به ظاهر مخالف عقل‌اند بتوان تأویل کرد، باید تأویل کرد
[۱۰۸] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۴۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۰۹] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۹۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۱۰] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۰۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۱۱] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۰۹ـ۲۱۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۱۲] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۲۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
و اگر این کار شدنی نباشد باید آن‌ها را بر وجهی درست توضیح داد.
[۱۱۳] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۶۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.


۳.۳ - پایان کتاب

سیدمرتضی، در پایان کتاب، وعده داده است که رساله ای جداگانه در باره مسائل غیبت می‌نویسد و به نظر می‌رسد که کتاب المقنع فی الغیبة همان رساله باشد.
[۱۱۴] عبدالرزاق محیی الدین، شخصیت ادبی سیدمرتضی، ج۱، ص۱۴۲، ترجمه جواد محدثی، تهران ۱۳۷۳ ش.


با این‌که تنزیه الانبیاء به موضوعی اعتقادی می‌پردازد، به سبب مسائل نحوی و بلاغی و لغوی ای که در بر دارد،
[۱۱۵] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۵ـ۲۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۱۶] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۱۷] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۳۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۱۸] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۴۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۱۹] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۴۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۲۰] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۴۵، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۲۱] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۵۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۲۲] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۹۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۲۳] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۱۸ـ ۱۱۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۲۴] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸۰ـ۱۸۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۲۵] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸۳ـ۱۸۴، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۲۶] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۹۵، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۲۷] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۹۸ـ۱۹۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۲۸] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۰۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
[۱۲۹] علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۰۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
شایسته است که جزو کتابهایِ ادبی نیز به شمار رود.

این کتاب را شیخ محمدبن علی کراجِکی (متوفی ۴۴۹) تلخیص کرده است.
[۱۳۰] علی بن موسی ثقه الاسلام تبریزی، مرآه الکتب، ج۴، ص۴۲۲، چاپ محمدعلی حائری، قم (۱۳۷۲) ـ ۱۳۸۰ ش.

نسخه خطی ای که شیخ آقابزرگ داشته، حاوی تکمله ای بر تنزیه الانبیاء بوده که عبدالوهاب حسینی استرآبادی (اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم) آن را نوشته است.
[۱۳۱] عبدالرزاق محیی الدین، شخصیت ادبی سیدمرتضی، ج۱، ص۱۴۰، ترجمه جواد محدثی، تهران ۱۳۷۳ ش.

شهاب الدین شافعی رازی (متوفی قرن ششم) در زَلَّة الانبیاء، به رد تنزیة الانبیاء شریف مرتضی پرداخته است.
نصیرالدین عبدالجلیل قزوینی، همعصر رازی، برخی اِشکالهای او را در کتاب بعض مثالب النواصب، به فارسی ، پاسخ داده است.
[۱۳۲] آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۳، ص۱۳۰.    
[۱۳۳] آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۴، ص۴۵۶.    

ترجمه ای فارسی از تنزیه الانبیاء به قلم امیر سلمانی رحیمی در ۱۳۷۷ ش در مشهد چاپ شده است.

تنزیه الانبیاء نخستین بار در ۱۲۹۰ در تبریز چاپ سنگی شد، سپس چاپهای متعددی از آن در نجف و بیروت و قم منتشر گردید؛ از آن جمله است: چاپ فاطمه قاضی شعار، زیرنظر علی اکبر غفاری، که در ۱۳۸۰ ش در تهران منتشر شده و چاپ فارس حسّون کریم که در ۱۳۸۰ ش در قم انتشار یافته است.
ترجمه ای به اردو از بخش اول تنزیه الانبیاء، به قلم حسین هندی با عنوان تحفه الاتقیاء، در هند به چاپ رسیده است.
ترجمه اردویی به نام تحفه الانبیاء نیز موجود است که احتمالاً همان کتاب مذکور است.
[۱۳۴] آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۳، ص۴۲۲.    
[۱۳۵] آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۳، ص۴۰۸.    


تنزیه الانبیاء از قدیمترین کتابهای موجود در باره عصمت پیامبران است و عنوان آن برای تک نگاریهای مرتبط با این موضوع کاربرد پیدا کرده و از این جهت حائز اهمیت است.
برخی از کتابهای دیگری که در این موضوع با همین عنوان نوشته شده اند، عبارت‌اند از: عصمه الانبیاء، تألیف فخرالدین رازی (متوفی ۶۰۶)؛ تنزیه الانبیاء عن تسفیه الاغبیاء، تألیف جلال الدین سیوطی (متوفی ۹۱۱)؛ تنزیه المصطفی المختار عمّایثبت من الاخبار و الأثار، تألیف احمد وفائی (متوفی ۱۰۸۶)؛ تنزیه الانبیاء، تألیف شیخ مصطفی بن حسین بغدادی (بغداد ۱۳۲۳)؛ تنزیه الانبیاء، تألیف زین العابدین کرمانی (تبریز ۱۳۴۴)؛ التنبیه بالعلوم من البرهان علی تنزیه المعصوم عن السهو و النسیان یا التنبیه بالتنزیه، تألیف محمدبن حسن حرّعاملی (قم ۱۴۰۱)؛ تنزیه الانبیاء عمّانسب الیهم حُثاله الاغبیاء، تألیف ابن حِمیَر (بیروت ۱۴۱۱)؛ تنزیه الانبیاء و تأویل مایظهر منه خلافه و الرد علی من یَزعُمُ تَخطِأتهم، تألیف شیخ محمدباقر استرآبادی به فارسی .
[۱۳۶] آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۴، ص۴۵۶.    
[۱۳۷] آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۴، ص۲۰۵.
[۱۳۸] آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۲۱، ص۱۸۳.    
[۱۳۹] آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۲۴، ص۱۴۷.    
[۱۴۰] آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۲۶، ص۲۲۳.
[۱۴۱] علی بن موسی ثقه الاسلام تبریزی، مرآه الکتب، ج۴، ص۴۲۳، چاپ محمدعلی حائری، قم (۱۳۷۲) ـ ۱۳۸۰ ش.


(۱) آقابزرگ طهرانی، الذریعه.
(۲) علی بن موسی ثقه الاسلام تبریزی، مرآه الکتب، چاپ محمدعلی حائری، قم (۱۳۷۲) ـ ۱۳۸۰ ش.
(۳) احمد حسینی خوانساری، کشف الاستار عن وجه الکتب و الاسفار، قم ۱۴۰۹ـ ۱۴۱۹.
(۴) علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
(۵) عبدالرزاق محیی الدین، شخصیت ادبی سیدمرتضی، ترجمه جواد محدثی، تهران ۱۳۷۳ ش.

۱. ↑ احمد حسینی خوانساری، کشف الاستار عن وجه الکتب و الاسفار، ج۴، ص۴۱۸، قم ۱۴۰۹ـ ۱۴۱۹.
۲. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۰۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.    
۳. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۱۵، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۴. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۱۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۵. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۲۰ـ۲۲۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۶. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۳۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۷. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۴۵، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۸. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۷۹ـ ۲۸۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۹. ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۵، ص۲۷۳.    
۱۰. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۶۱۷، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.    
۱۱. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۲. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۴، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۳. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۳۲، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۴. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۳۶ـ۲۳۷، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۵. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۴۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۶. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۴۴، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۷. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۴۷ـ ۲۴۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۸. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۳۴، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۹. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۵۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۲۰. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۶۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۲۱. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۲۲، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۲۲. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۵۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۲۳. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۷، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۲۴. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۲۵. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۶۵، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۲۶. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۸۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۲۷. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۰۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۲۸. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۱۲، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۲۹. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۲۰ـ۱۲۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۳۰. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۳۲، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۳۱. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۵۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۳۲. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۵، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۳۳. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۳۴. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۳۵. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۴ـ ۲۵، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۳۶. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۹۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۳۷. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۵۲ ـ۵۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۳۸. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸۴، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۳۹. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص ۲۵ـ۲۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۴۰. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۴۱. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۳۲ـ۳۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۴۲. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۴۰ـ۴۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۴۳. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۴۵، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۴۴. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۵۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۴۵. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۹۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۴۶. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۱۸ـ۱۱۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۴۷. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۶۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۴۸. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۴۹. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۵۰. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۹۵، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۵۱. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۹۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۵۲. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۰۳ـ۲۰۴، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۵۳. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۰۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۵۴. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۵۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۵۵. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۸۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۵۶. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۰۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۵۷. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸۴ـ ۱۸۵، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۵۸. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۹۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۵۹. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۳۱ـ۳۲، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۶۰. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۸۴، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۶۱. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۶۷ـ ۱۶۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۶۲. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸۲، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۶۳. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۶۴. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۸۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۶۵. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸۷ـ ۱۸۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۶۶. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۳۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۶۷. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۰۴، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۶۸. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۴۷، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۶۹. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۷۷، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۷۰. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۷۱. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۷۴ـ ۱۷۵، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۷۲. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۷۳. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۵ـ۲۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۷۴. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۸۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۷۵. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۵۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۷۶. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۶۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۷۷. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۷۸. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۶ـ۲۷، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۷۹. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۱۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۸۰. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۴۴، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۸۱. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۵۹ـ۱۶۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۸۲. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۷۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۸۳. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۷۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۸۴. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۹۲ـ۱۹۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۸۵. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۳۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۸۶. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۴۲، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۸۷. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۹۶ـ ۹۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۸۸. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۱۲ـ۱۱۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۸۹. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۴۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۹۰. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۵۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۹۱. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۷۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۹۲. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۹۱ـ۱۹۲، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۹۳. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۳۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۹۴. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۴۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۹۵. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۲۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۹۶. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۳۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۹۷. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۴۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۹۸. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۴۲، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۹۹. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۵۲، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۰۰. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۷۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۰۱. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۹۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۰۲. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۳۶ـ۳۷، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۰۳. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۰۲ـ۱۰۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۰۴. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۷۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۰۵. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۹۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۰۶. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۳۷ـ ۲۳۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۰۷. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۷۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۰۸. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۴۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۰۹. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۹۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۱۰. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۰۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۱۱. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۰۹ـ۲۱۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۱۲. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۲۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۱۳. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۶۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۱۴. ↑ عبدالرزاق محیی الدین، شخصیت ادبی سیدمرتضی، ج۱، ص۱۴۲، ترجمه جواد محدثی، تهران ۱۳۷۳ ش.
۱۱۵. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۵ـ۲۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۱۶. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۸، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۱۷. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۳۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۱۸. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۴۰، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۱۹. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۴۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۲۰. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۴۵، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۲۱. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۵۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۲۲. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۹۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۲۳. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۱۸ـ ۱۱۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۲۴. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸۰ـ۱۸۱، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۲۵. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۸۳ـ۱۸۴، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۲۶. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۹۵، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۲۷. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۱۹۸ـ۱۹۹، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۲۸. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۰۳، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۲۹. ↑ علی بن حسین علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ج۱، ص۲۰۶، چاپ فاطمه قاضی شعار، تهران ۱۳۸۰ ش.
۱۳۰. ↑ علی بن موسی ثقه الاسلام تبریزی، مرآه الکتب، ج۴، ص۴۲۲، چاپ محمدعلی حائری، قم (۱۳۷۲) ـ ۱۳۸۰ ش.
۱۳۱. ↑ عبدالرزاق محیی الدین، شخصیت ادبی سیدمرتضی، ج۱، ص۱۴۰، ترجمه جواد محدثی، تهران ۱۳۷۳ ش.
۱۳۲. ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۳، ص۱۳۰.    
۱۳۳. ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۴، ص۴۵۶.    
۱۳۴. ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۳، ص۴۲۲.    
۱۳۵. ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۳، ص۴۰۸.    
۱۳۶. ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۴، ص۴۵۶.    
۱۳۷. ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۴، ص۲۰۵.
۱۳۸. ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۲۱، ص۱۸۳.    
۱۳۹. ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۲۴، ص۱۴۷.    
۱۴۰. ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۲۶، ص۲۲۳.
۱۴۱. ↑ علی بن موسی ثقه الاسلام تبریزی، مرآه الکتب، ج۴، ص۴۲۳، چاپ محمدعلی حائری، قم (۱۳۷۲) ـ ۱۳۸۰ ش.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تنزیه‌الانبیاء»، شماره۳۹۳۸.    


رده‌های این صفحه : آثار سید مرتضی | پیامبر شناسی | عصمت | کتب کلامی | کلام
جعبه ابزار