تقسیمات قرآن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

بخش‌بندی‌های قرآن از جهات گوناگون را تقسیمات قرآن می‌گویند. تقسیمات قرآن، بخشی از مباحث علوم قرآنی، ویژه تقسیمات آیات و سوره‌ها به لحاظ‌های مختلف است.

---

تقسیمات مختلف قرآن از عصر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و نزول قرآن تاکنون همواره مورد توجه بوده و درباره آن بحث‌هایی نسبتاً گسترده انجام شده است. این تقسیمات عمدتاً در محورهای ذیل بوده است:
۱. تقسیم‌بندی قرآن به سوره‌ها و آیات.
۲. تقسیم‌بندی آیات و سوره‌ها با توجه به زمان و مکان نزول.
۳. تقسیم سوره‌ها با توجه به بلندی، کوتاهی و شمار آیات.
۴. تقسیم‌بندی سوره‌ها با توجه به سرآغازهایشان.
۵. تقسیم قرآن با توجه به شمار آیات، کلمات و حروف، به اجزاء، احزاب، ارباع، انصاف، اثلاث و....
۶. تقسیم‌بندی محتوای قرآن.

---

در این شاخه از علوم قرآنی چهار بحث مهم و اصلی وجود دارد:
۱. آیات؛
۲. سوره‌ها؛
۳. تقسیمات آیات و سوره‌ها؛
۴. تقسیمات شکلی قرآن.

۲.۱ - در بحث آیات

در بحث "آیات" طبقات آیات همچون آیات الاحکام، آیات صفات الهی، آیات قضا و قدر، و آیات جبر و تقویض؛ و در "تقسیم آیات و سوره‌ها" نیز از مباحثی همچون مکی و مدنی، ضوابط مکی و مدنی، ارضی و سمایی، حربی و سلمی، صیفی و شتایی و… سخن گفته می‌شود.
همچنین اسامی آیاتی مثل آیه ولایت، آیة الکرسی، آیه صوم، آیه اخوت و… که نام خاص یافته‌اند مورد بحث و تحقیق قرار می‌گیرند (گفته شده ۷۵ آیه از آیات قرآن دارای نام خاص هستند).

۲.۲ - در بحث سوره‌ها

در مبحث "سوره‌ها"، ۱۱۴ سوره قرآن و نام‌های غیرمعروف این سوره‌ها شناسایی می‌شود، و نیز از اسامی گروهی سوره‌ها، همچون سور ال، سور الم، سور حامدات، سور قل، و نیز از انواع سوره‌ها همچون سور فراشی، نومی، سمایی، ارضی، مشیعة النزول، مفرقة النزول و…، و در مبحث "تقسیم‌های شکلی" نیز اثلاث قرآن، ارباع قرآن، اخماس قرآن و… بررسی و تحقیق می‌شوند.

۲.۳ - در بحث قصص قرآن

از مباحث اعلام و قصص قرآن نیز به عنوان بخش وابسته به این رده بحث و تحقیق به عمل آمده است.
در مجموع بیش از هفتصد واژه در این شاخه از علوم قرآنی مورد کاوش قرار می‌گیرد که همگی در این فرهنگنامه آمده‌اند.

---

غالب این مباحث از دیرباز مورد اهتمام قرآن‌پژوهان بوده است و جمعی درباره آن رساله‌هایی مستقل نگاشته‌اند؛ مانند کتاب تقسیم القرآن ابن سائب کلبی (م. ۱۴۶ ق.)، اجزاء ثلاثین ابو بکر بن عیاش (م. ۱۹۳ ق.)، اجزاء القرآن ابو عمرو دوری (م. ۲۴۶ ق.)، اجزاء القرآن و اسباعه خلیفة بن خیاط (م. ۲۴۰ ق.)، اسباع القرآن حمزه (م. ۱۶۵ ق.)؛ نیز ابو عمرو دانی در دو کتاب البیان فی عدّ آی القرآن و المصاحف، ابن جوزی در فنون الافنان، زرکشی در البرهان و سخاوی در جمال القرّاء به این موضوع توجه کرده‌اند. مرعشلی و همکارانش فهرست کاملی از تألیفات را در این موضوع گرد آورده‌اند.

---

(۷) البرهان فی علوم القرآن، الزرکشی (م. ۷۹۴ ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۱۵ ق.
(۶۹) الفهرست، ابن الندیم (م. ۳۸۰ ق.)، تهران، مروی، ۱۳۹۳ ق.

---