• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تعریف مثالی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



تعریف مثالی یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای تعریف از طریق ذکر مثال است.



تعریف به مثال از اقسام رسم ناقص است که در آن در مقام شناساندن چیزی به جای تعریف مفهومی -اعم از تعریف حدی و رسمی- به ذکر مثال برای آن چیز بسنده می‌شود. این در جایی است که مثال وافی به خصوصیات «مُمَثَّلٌ له» باشد؛ به دیگر بیان، مثال، تعریفی است که نه شامل ذاتیات شیء و نه عرضیات آن است، ولی صورتی شبیه به معرِّف را افاده می‌کند.
تعریف به مثال یا از طریق تعریف به مشابه است یا مقابل و یا مختلط؛ یعنی مثال به چیزی که هم شباهت دارد و هم تقابل و اختلاف؛ بنابراین تعریف کلیات به جزئیات و مصادیق و تعریف امور معقول به محسوس داخل در این نوع تعریف هستند؛ مانند اینکه در تعریف کلمه گفته شود: «مانند گل» و در تعریف نور گفته شود: «نور مانند یقین است»، یا در تعریف روح گفته شود: «جسم نیست» یا در تعریف اراده نفوس فلکی گفته شود: «اراده نفوس فلکی مانند اراده نفوس حیوانی در ادراک فعل خود است، با این اختلاف که نفوس فلکی فعلشان بر یک نهج و متشابه است، ولی نفوس حیوانی افعال مختلف دارند».
بهترین تعریف مثالی، تعریفی است که در آن هم وجه تشابه و هم وجه تقابل آورده شود؛ مانند مثال اخیر. تعریف مثالی برای نوآموزان و افراد معمولی در فهم پدیده‌ها و تمییز آنها مناسب‌تر است، زیرا آنان به مثال و محسوس مانوس‌تر‌ند، ولی در گفت ‌و‌گو با دانشمندان و خواص -که با معقولات مانوس‌اند- تعریف حدی یا رسمی به کار می‌رود.
گاهی در مقام آموزش، چند مثال ذکر و تک‌تک آنها بررسی می‌شود تا نوآموز برای درک یک حقیقت کلی یا اقتباس قاعده کلی آمادگی پیدا کند که به آن «طریق استقرا» گفته می‌شود.
[۴] مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۴۶.



در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

مظفر، محمدرضا، المنطق.    
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    


۱. خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۳۴۱.    
۲. علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۱۹۳.    
۳. مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۱۱۸.    
۴. مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۴۶.



پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «تعریف مثالی»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۷.    




جعبه ابزار