امانت شرعی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اثبات ید و استیلای انسان بر
مال دیگران یا از روی
ظلم و عدوان است و یا بدون آن، در صورت دوم به مال تحت اختیار انسان
امانت گفته می‌شود؛ و بر دو قسم است:
امانت مالکی و
امانت شرعی.
امام خمینی در بیان تعریف
امانت شرعی می‌فرماید:
«الامانة علی قسمین: مالکیّة و شرعیّة.... و امّا الثانی: فهو ما لم یکن الاستیلاء علیها و وضع الید باستئمان و
اذن من المالک، و قد صارت تحت یده لا علی وجه العدوان»؛
یعنی
امانت شرعی آن است که استیلای بر
امانت و دست گذاشتن روی آن، به‌واسطه امین گرفتن و
اذن مالک نبوده و بدون
عدوان و ظلم زیردست او آمده باشد.
۱- هر مالی که قهراً و ناخواسته زیردست انسان قرار می‌گیرد، مثل‌اینکه
باد یا
سیل آن را به ملک شخصی آورده باشد و در دست او قرار بگیرد.
۲- هر مالی که مالک، آن را به کسی تحویل دهد بدون آن‌که هیچ‌یک از آن‌ها (نه مالک و نه گیرنده) از آن اطلاع داشته باشند، مانند اینکه صندوقی بخرد و در آن چیزی از اموال فروشنده پیدا کند بدون آن‌که
فروشنده اطلاع داشته باشد، یا اینکه فروشنده و یا خریدار به جهت مثلاً
اشتباه در
حساب، بیشتر از حقشان (در معامله) دریافت کنند،
۳- هر‌آنچه از طرف
شرع مقدس
اذن در گرفتن آن باشد، مانند
لقطه و
ضالّه و آنچه برای رساندن به صاحبش از دست
دزد و
غاصب گرفته می‌شود و همچنین آنچه از اموال بچه یا
دیوانه از دست آنان به‌عنوان
حسبه در حفظ گرفته می‌شود در وقتی‌که ترس آن است که در دستشان
تلف شود؛ و آنچه از اموال محترمه که در معرض
نابودی و تلف است گرفته می‌شود، مانند حیوانی که مالکش معلوم است و در محل
درنده‌‌ها و مجرای
سیل و مانند این‌ها است.
بر هر کسی که مال دیگری در دست او
امانت شرعی است،
واجب است آن را
حفظ نماید و در اولین وقت ممکن به صاحبش- اگرچه مطالبه نکند- برساند، و هرگاه در دست او
تلف شود ضمانی بر او نیست، مگر آن‌که
تفریط یا
تعدی کرده باشد، مانند
امانت مالکی. و احتمال دارد رساندن آن به مالکش واجب نباشد و کافی باشد که به او اعلام کند که نزد او است و راه مالک به‌سوی مال را سد نکند، به‌طوری‌که هر وقت مالک بخواهد آن را بگیرد، از طرف او مانعی نباشد، بلکه این احتمال خالی از قوت نیست.
• ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر)، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
