اعتَدی (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اعتَدی:
(بِمِثْلِ ما اعْتَدی عَلَیْکُمْ) اعتَدی: از مصدر
«اعتداء» به معنی «از حدّ درگذشتن و
تعدّی و
ستم کردن» است. ریشه اصلی آن
«عدو» و
به همان معنی است.
در این
آیه یک دستور کلی و عمومی صادر شده و آن مقابله
به مثل است، می‌فرماید:
«... هرکس
به شما
تجاوز کرد،
به‌مانند آن
به او
تعدی کنید...»
(بِمِثْلِ ما اعْتَدی عَلَیْکُمْ)
به موردی از کاربرد
اعتَدی در
قرآن، اشاره می‌شود:
(الشَّهْرُ الْحَرامُ بِالشَّهْرِ الْحَرامِ وَ الْحُرُماتُ قِصاصٌ فَمَنِ اعْتَدَی عَلَیْکُمْ فاعْتَدواْ عَلَیْهِ بِمِثْلِ ما اعْتَدَی عَلَیْکُمْ وَ اتَّقواْ اللّهَ وَ اعْلَمواْ اَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُتَّقینَ) (
ماه حرام، در برابر ماه حرام. اگر آن‌ها
احترام آن را شکستند، شما نیز می‌توانید مقابله
به مثل کنید و تمام حرمت‌های شکسته شده، قابل
قصاص است و
به طور کلّی هرکس
به شما حمله کرد، همانند حمله وی بر او حمله کنید و از مخالفت
فرمان خدا بپرهیزید و
زیاده‌روی ننمایید و بدانید
خدا با
پرهیزگاران است.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
اینکه فرمود:
(الشَّهْرُ الْحَرامُ بِالشَّهْرِ الْحَرامِ) بیان خاصی است که تنها شامل یک مصداق از حرمت‌ها می‌شود و آن حرمت شهر حرام است ولی دنبالش بیان عامی آمده که شامل همه حرمت‌ها می‌گردد و آن عبارت است از جمله
(فَمَنِ اعْتَدی عَلَیْکُمْ فاعْتَدوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ ما اعْتَدی عَلَیْکُمْ)، در نتیجه معنای آیه چنین می‌شود که خدای سبحان قصاص در خصوص شهر حرام را هم
تشریع کرده، برای اینکه قصاص در تمامی حرمات را تشریع کرده، که شهر حرام هم یکی از آن‌هاست و اگر قصاص را تشریع کرده بدان جهت است که تجاوز در مقابل تجاوز را با رعایت برابری تشریع نموده است.
مقابله
به مثل وظیفه هر فرد
مسلمان است و
به همه‌کس
اجازه داده شده که در مقابل ستمگر
به پا خیزد و
به همان‌اندازه که
به او تجاوز شده پاسخ گوید.
این کار طبق قوانین
آفرینش است، حتّی سلول‌های بدن در مقابل میکرب‌های مهاجم می‌ایستند و از
تعدی و تجاوز آن‌ها
به کشور تن جلوگیری می‌کنند، نباتات هم از همین قانون طبیعی و تکوینی استفاده کرده و در برابر حوادث، در مقابل طوفان‌ها و در برابر مهاجم‌های گوناگون
استقامت به خرج می‌دهند و هجوم حوادث را از بین می‌برند.
اسلام برخلاف
مسیحیّت کنونی که می‌گوید: «اگر یک سیلی
به گونه راستت زدند طرف دیگر را، خود
تسلیم کن و برای سیلی دیگر آماده ساز»؛ چنین دستوری را نمی‌دهد، می‌گوید
به‌اندازه‌ای که
به تو
تعدی کرده‌اند مقابله
به مثل نما و تسلیم یعنی
مرگ و مقاومت یعنی
حیات؛ این است
منطق اسلام، البته این سخن با مسئله
عفو و
گذشت از دوستان که بحث جداگانه‌ای است منافاتی ندارد.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «اعتَدی»، ج۳، ص۱۲۱-۱۲۲.
