اسرار مشعر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«مشعر» سرزمینی است در حدود دوازده کیلومتری
عرفات، که در مسیر عرفات به سوی
مکه قرار دارد. این
سرزمین بین تنگه دو
کوه (مازمین) و وادی محسر واقع شده است. توقف در آن، از
ارکان حج است و حاجیان شب دهم
ذی الحجه بعد از غروب آفتاب، از عرفات حرکت می‌کنند و به
مشعر می‌آیند و در آنجا با
قصد قربت شب را به
صبح می‌رسانند، مشعر را به نام «مزدلفه»، «جمع» و «مشعر الحرام» نیز می‌خوانند.
واژه «مشعر» به مکانی گویند که شعار خدا و نشان خداجویی و خدا خواهی در آن کاملا پیدا است.
در مورد نامگذاری مشعر گفته‌اند: آنجا مرکزی برای
شعار حج و نشانه‌ای از این مراسم عظیم است.
و نیز مشعر به معنای نشان راه است و این سرزمین نشان
مکان و
عبادت خداوند است.
واژه «مزدلفه» (از ماده «ازدلاف») به معنای نزدیک شدن یا اجتماع است.
از آن جهت به سرزمین مشعر، «مزدلفه» گویند که مردم با کوچ از عرفات به سوی مشعر، به مکه و یا به خدا نزدیک می‌شوند و یا به جهت آنکه مردم در مشعر اجتماع می‌کنند.
در حدیثی از
امام صادق(علیه‌السّلام) حکایت شده است:
جبرئیل(علیه‌السّلام) به هنگام آموزش
مناسک حج به
ابراهیم(علیه‌السّلام)، بعد از غروب روز عرفه و هنگام حرکت به مشعر به ابراهیم(علیه‌السّلام) فرمود: «ازدلف الی المشعر الحرام»؛ «به سوی مشعر الحرام حرکت کن و به آنجا نزدیک شو».
درباره اسرار مشعر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرموده است: «هر کس در شب‌های چهارگانه شب زنده داری (احیا) کند،
بهشت بر او
واجب می‌شود: شب هشتم، شب نهم، شب دهم
ذی الحجه و شب
عید فطر».
شب دهم ذی الحجه، همان شبی است که حاجیان کوی دوست، در سرزمین مشعر به سر می‌برند و یاد او را تا
صبح زنده نگه می‌دارند.
شب آمد شب که نالد عاشق زار گهی از دست دل گاهی ز دل دار
در حدیث دیگری از امام صادق(علیه‌السّلام) حکایت شده است: «اگر می‌توانی شب «مشعر» را احیا کنی، انجام بده و (تا بامداد بیدار باش) که به ما رسیده است که در این شب، درهای
آسمان به روی صدای
مؤمنان بسته نمی‌شود».
و خدا دعاها را اجابت می‌کند و
گناهان را می‌آمرزد، برای کسی که بخواهد.
چه روزها به شب آورده‌ام در این امید که با وجود عزیزت شبی به روز آرم
از
امیرمؤمنان(علیه‌السّلام) سؤال شد: چرا مشعر الحرام در حرم قرار گرفت؟ حضرت فرمود: «زیرا هنگامی که به حاجیان رخصت ورود به مکه داده شد، آنها را در حجاب دوم متوقف کردند. پس هنگامی که زاری آنان در مشعر زیاد شد، به آنان رخصت داده شد تا قربانی کنند».
پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در بامداد مشعر، به
بلال گفت: مردم را ساکت کن، سپس فرمود: «خداوند در این مشعر، به شما نعمت بخشید و
گناهکارانتان را به خاطر نیکوکارانتان بخشود و به نیکوکارانتان هر چه طلبیدند، بخشید؛ به نام خدا حرکت کنید».
سید عبدلله شبر می‌نویسد: «پس از
عرفه، باید یک شب را در مشعر بمانی تا در آنجا، خود را برای مبارزه‌ای که فردا با دشمنان خدا در پیش داری آماده کنی. اینجا جزء حرم خدا است و عرفه خارج حرم بود؛ پس مانند کسی باش که اکنون مولایش به او روی آورده و پس از اینکه او را طرد کرده بود، اکنون اجازه ورودش داده و اکنون به باب رحمت رسیده و نسیم رافت مولا، بر او دمیده و با دخول در
حرم،
خلعت قبول دریافته است».
وظیفه حج گزاران در
مشعر یاد الهی است. البته یاد خدا گاهی در دل خانه می‌کند و گاهی بر زبان جاری می‌گردد و گاهی در عمل ظاهر می‌شود. آری شب مشعر با یاد الهی نشان خدا می‌شود.
در آیه
قرآن یادآوری شده که ذکر الهی را طبق دستور و برنامه او انجام دهید. آری حاجیان از عادات جاهلی و مراسم بدعت‌آمیز می‌پرهیزند و طبق راهنمایی الهی، حرکت می‌کنند و
هدایت او را سپاس می‌گزارند و
سرمشق خود قرار می‌دهند: لیس علیکم جناح ان تبتغوا فضلا من ربکم فاذا افضتم من عرفات فاذکرواالله عندالمشعر الحرام واذکروه کما هداکم و ان کنتم من قبله لمن الضالین؛
«هیچ گناهی بر شما نیست که(در موسم حج، روزی و) بخششی از پرودگارتان بجویید و هنگامی که از «عرفات» روانه شدید، پس خدا را در «مشعرالحرام» یاد کنید و او را یاد کنید همان گونه که شما را راهنمایی نمود و(شما) پیش از آن، قطعا از گمراهان بودید».
در این آیه برای بیان حرکت حاجیان از
عرفات به مشعر، از واژه «افضتم» استفاده شده که به معنای «بیرون آمدن گروهی» است؛
یعنی، حاجیان همچون رودی سپید، از عرفات به سوی مشعر سرازیر شوند.
آیت الله جوادی آملی در مورد اسرار مشعر می‌نویسد: «راز وقوف و بیتوته در مشعر الحرام، این است که حج گزار
قلب خود را با شعار
تقوا آگاه کرده، پرهیزگاری و خوف از
خداوند را شعار دل خود قرار دهد. تا قلب او با تقوا شناخته شود که شعار هر قومی، معرف آن قوم است. بنابراین اگر چه تقوا در همه
مناسک حج مطرح است، لیکن تجلی ویژه آن هنگام وقوف در مشعر الحرام، مشهود واقفان بر اسرار است».
از
امام صادق(علیه‌السّلام) نقل شده است: «کسی از تنگه (بین دو
کوه در دهان مشعر) بگذرد و در دلش
تکبر نباشد، خدا (با نظر رحمت) به او می‌نگرد. پرسیدم: کبر چیست؟ فرمود: مردم را برنجاند و حق را نپذیرد».
ملا عبدالرازق کاشانی در تفسیر آیه ۱۹۸
سوره بقره می‌نویسد: «خدای را در مشعر الحرام یاد کنید؛ یعنی، جمال
حق را در جایگاه سر روحی که «خفی» نام دارد، شهود کنید؛ چرا که ذکر در این پایگاه، عبارت است از
شهود و مشعر نیز به عنوان جایگاه
شعور، احساس جمال و زیبایی محرم است و نامحرم را سزا نیست که بدان نایل گردد».
در این پایگاه درک و شعوری در واقفان به هم می‌رسد که در همه مواقف _چه پیش از مشعر و چه پس از آن_ بدان هشدار داده شد که میان هیچ یک از آنها، با دیگری فرق و امتیازی نیست.
وقوف در مشعر را به ویژه باید مانند سایر مناسک، شعاری شعور آفرین دانست. برای کسب این شعور، باید در رده همه اقوام قرار گرفت، چرا که قبلا به خاطر این که با افکار جاهلی، امتیازی در خود
احساس می‌کردند، در ضلالت و گمراهی و فقدان شعور لازم به سر می‌بردند».
امام صادق(علیه‌السّلام) سفارش کرده است: «ریگ‌ها را برای رمی جمرات از مشعر بردارید.»
حج گزاران در روز دهم و یازدهم و دوازدهم در
منا، بارها به
شیطان حمله ور می‌شوند و ابراهیم وار او را سنگسار می‌کنند، تا مانع انجام وظایف آنان نشود. اما این حمله نیاز به اسلحه و مهمات دارد که حاجیان در مشعر، سنگ‌ها را بر می‌چینند و مسلح می‌شوند، تا در منا به
دشمن حمله کنند.
«جست وجو در خاک‌های مشعر، برای پر کردن یک کیسه از سنگریزه‌هایی که می‌خواهد به شیطان بزند و
نماز و
دعا و
مناجات شبانه و یاد خدا، در او (حاجی) نوعی آگاهی و خود آگاهی ایجاد می‌کند تا دوست و دشمن خود را بشناسد».
«مشعر»؛ یعنی، محلی که شعار خدا و نشان خداجویی و خداخواهی در آن کاملا پیدا است. در آنجا هیچ مظهری، از مظاهر دنیا طلبی و خود خواهی دیده نمی‌شود: نه فرشی، نه سقفی، نه دودی. نه دمی، نه غذاهای الوان، نه مناظر زیبا بیابانی پر از
سنگ و
خاک است که متجاوز از دو میلیون
انسان سپید پوش را _که از تمام دنیا جز دو قطعه پارچه
احرام چیزی همراه خود ندارند_ در آغوش خود گرفته و هر کس به گوشه‌ای برای
عبادت و مناجات با خدا رفته است».
گاهی دعاها اشاراتی لطیف به اسرار مناسک حج دارد؛ از این رو توجه به دعاهای
پیامبر و
ائمه(علیهم‌السّلام) در مشعر می‌تواند آموزشی برای ما و اشاراتی لطیف به اسرار آن باشد.
امام صادق(علیه‌السّلام) سفارش می‌فرمود: از عرفات به مشعر با
آرامش و وقار و استغفار کوچ کنید، در مشعر بگویید: «فک رقبتی من النار»؛ «خدایا مرا از آتش نجات عنایت فرما».
در
حدیث دیگری آمده است: خود حضرت مشابه این جملات را در هنگام کوچ تکرار می‌کرد.
توصیه شده که به عنوان مهمان خدا از او
جایزه بخواهید که لغزش‌ها را ببخشاید و عذرخواهی شما را بپذیرد و
تقوا را توشه راه قرار دهد و
پیام این دعاها برای ما آن است که مشعر محلی برای طلب آمرزش و سلامتی
دین و قبولی مناسک و
برکت اعمال و ارزاق است؛ یعنی، در رحمت و بخشش و عنایت الهی باز است.
شب مشعر شب راز و نیاز است در رحمت به روی خلق باز است
معاونت امور روحانیون، پیش درآمدی بر فرهنگ نامه اسرار و معارف حج، ج۱، ص۲۴۱، برگرفته از مقاله «اسرار مشعر».
