یَوْمَ اَلْفَتْح (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یَوْمَ اَلْفَتْح:
(قُلْ يَوْمَ الْفَتْحِ) یَوْمَ اَلْفَتْح: منظور از
«يوم الفتح» روز نزول «عذاب استيصال» است.
يعنى عذابى كه
کفار را ريشه‌كن مى‌سازد و مجال
ایمان آوردن به آن‌ها نمى‌دهد.
به تعبير ديگر،
عذاب استيصال نوعى از عذاب
دنیوی است نه عذاب
آخرت و نه عذاب‌هاى معمولى دنيا كه بعد از اتمام حجت كامل به زندگى اقوام گنهكار خاتمه مى‌دهد.
به موردی از کاربرد
یَوْمَ اَلْفَتْح در
قرآن، اشاره می‌شود:
(قُلْ يَوْمَ الْفَتْحِ لَا يَنفَعُ الَّذِينَ كَفَرُوا إِيمَانُهُمْ وَ لَا هُمْ يُنظَرُونَ) (بگو: «روز پيروزى، ايمان آوردن، سودى به حال
کافران نخواهد داشت و به آن‌ها هيچ مهلت داده نمى‌شود.»)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
راغب گفته: كلمه فتح به معناى برداشتن قفل و حل اشكال است،- تا آنجا كه مى‌گويد- و وقتى گفته مى‌شود فتح القضية فتحا معنايش اين است كه فلانى فلان كار را حل كرد، و گره از آن برداشت، هم چنان كه در آيه
(رَبَّنَا افْتَحْ بَيْنَنا وَ بَيْنَ قَوْمِنا بِالْحَقِّ وَ أَنْتَ خَيْرُ الْفاتِحِينَ) به همين معنا است.
فتح به معناى فصل و حل بر آن‌ها صادق است، يكى فصل بين مردم در روز قيامت است، كه درباره آن فرمود:
(إِنَّ رَبَّكَ هُوَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ) و دوم، چشاندن
عذاب نزديک‌تر، و يا انتقام از مجرمين در دنيا است، كه معناى فتح بر آن نيز صادق است، و لذا بعضى
از مفسرين فتح را به روز قيامت تفسير كرده‌اند.
قبل از توضيح پيرامون «يوم الفتح» لازم است درباره
آیه مورد بحث مختصرى سخن گفته شود، در اين‌جا كفار از روى غرور و نخوت اين سؤال را مطرح مى‌كنند كه اين وعده‌ها و وعيدها كى عملى خواهد شد؟ چنان‌كه قرآن مى‌فرمايد:
«آن‌ها مى‌گويند: اگر راست مى‌گوييد اين فتح و پيروزى شما چه زمانى خواهد بود؟»
قرآن بلافاصله به آن‌ها پاسخ مى‌گويد و به
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) دستور مى‌دهد:
«بگو بالاخره روز پيروزى فرا مى‌رسد، امّا در آن روز، ايمان آوردن سودى به حال كافران نخواهد داشت و به آن‌ها هيچ مهلت داده نمى‌شود.»
يعنى اگر منظورتان اين است كه صدق وعده‌هاى الهى را كه از زبان پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) شنيده‌ايد ببينيد و ايمان بياوريد، آن روز ديگر دير شده است و ايمان براى شما هيچ فايده‌اى ندارد. از آن‌چه گفتيم روشن مى‌شود كه منظور از «يوم الفتح» روز نزول «عذاب استيصال» است، يعنى عذابى كه كفار را ريشه‌كن مى‌سازد و مجال ايمان آوردن به آن‌ها نمى‌دهد و به تعبير ديگر، عذاب استيصال نوعى از عذاب دنيوى است نه عذاب آخرت و نه عذاب‌هاى معمولى دنيا كه بعد از اتمام حجت كامل به زندگى اقوام گنهكار خاتمه مى‌دهد.
شاهد بر اين سخن چند امر است:
الف: اگر منظور عذاب‌هاى معمولى
دنیا و يا پيروزی‌هايى همچون پيروزى
مسلمانان در
جنگ بدر و روز فتح مكه بود - همان‌گونه كه بعضى از مفسران گفته‌اند - جمله:
(لاٰ يَنْفَعُ اَلَّذِينَ كَفَرُوا إِيمٰانُهُمْ)
«در آن روز ايمان كافران سودى نمى‌بخشد»
درست نخواهد بود.
ب: اگر منظور از «يوم الفتح» روز قيامت بوده باشد آن‌چنان كه بعضى از مفسران پذيرفته‌اند، با جمله:
(وَ لاٰ هُمْ يُنْظَرُونَ)
«به آن‌ها مهلت داده نمى‌شود»
سازگار نيست، زيرا مهلت دادن يا ندادن مربوط به زندگى اين دنياست، از اين گذشته در هيچ موردى از قرآن «يوم الفتح» به معنى قيامت به كار نرفته است.
ج: تعبير به «فتح» در مورد «عذاب استيصال» در قرآن مجيد كرارا ديده مى‌شود، مانند آيه ۱۱۸
سوره شعرا، آنجا كه
نوح (علیه‌السلام) مى‌گويد:
(فَافْتَحْ بَيْنِي وَ بَيْنَهُمْ فَتْحاً وَ نَجِّنِي وَ مَنْ مَعِيَ مِنَ اَلْمُؤْمِنِينَ)«
پروردگارا! ميان من و آن‌ها جدايى بيفكن (و داورى كن) و اين قوم ستمگر را ريشه‌كن فرما و من و تمام مؤمنانى را كه با من همراهند «از شرّ قوم) نجات ده»
كه اشاره به مجازات طوفان است و نظير همين معنى در آيه ۷۷
سوره مؤمنون نيز آمده است.
ولى اگر منظور، عذاب استيصال در دنيا بوده باشد، با آن‌چه در بالا گفتيم مى‌سازد و با تمام قراين فوق هماهنگ است و در واقع تهديدى است براى كافران و ظالمان كه اين‌قدر درخواست وعده پيروزى
مؤمنان و عذاب استيصال براى كفار نكنيد كه اگر اين درخواست شما عملى شود، ديگر نه مجالى به شما داده مى‌شود و نه اگر مجال پيدا كنيد و ايمان آوريد پذيرفته خواهد شد.
اين معنى مخصوصا تناسب زيادى با آيات گذشته در مورد هلاک اقوام سركشى كه در قرون پيشين زندگى مى‌كردند و گرفتار مجازات الهى شدند و نابود گشتند، دارد.
زيرا كفار مكه با شنيدن اين سخن كه در دو آيه قبل آمده طبعا از روى لجاجت، تقاضاى چنين موضوعى را درباره خود مى‌كردند، امّا قرآن به آن‌ها هشدار مى‌دهد كه هرگز تقاضاى چنين مطلبى را نكنند كه اگر عذاب نازل شود چيزى براى شما باقى نمى‌ماند.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «یَوْمَ اَلْفَتْح»، ج۴، ص۷۹۴.
