کَثرَة (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کَثرَة:(وَ لَوْ أَعْجَبَكَ كَثْرَةُ الْخَبيثِ) «کَثرَة» (به فتح کاف و سکون ثاء) به معنای
زیادت است.
در
آیه مورد بحث از اين قرار است كه بعضى از افراد ممكن است براى ارتكاب گناهان، عمل اكثريت را در پاره‌اى از محيط‌ها دستاويز قرار دهند.
و به بهانه اين‌كه مثلا اكثريت مردم فلان
شهر شراب مى‌نوشند و يا آلوده قمارند، از انجام دستورهاى الهى سرباز زنند و آن‌ها را به دست فراموشى بسپارند.
براى اين‌كه اين بهانه در اين مورد و در تمام موارد از اين‌گونه افراد بكلى گرفته شود،
خداوند يک قاعده كلّى و اساسى را در يک عبارت كوتاه بيان كرده، مى‌فرمايد:
بگو اى پيامبر (هيچ‌گاه) ناپاک و پاک مساوى نيستند اگرچه فزونى (و كثرت) ناپاک‌ها تو را به شگفتى بيندازد.
به موردی از کاربرد «کَثرَة» در
قرآن، اشاره می‌شود:
(قُل لاّ يَسْتَوي الْخَبيثُ وَ الطَّيِّبُ وَ لَوْ أَعْجَبَكَ كَثْرَةُ الْخَبيثِ فَاتَّقواْ اللّهَ يا أوْلِي الأَلْبابِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحونَ) «بگو: هيچ‌گاه ناپاک و
پاک مساوى نيستند؛ هر چند فزونى ناپاک‌ها، تو را به شگفتى اندازد. از مخالفت خدا بپرهيزيد اى صاحبان خرد، تا رستگار شويد.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرمایند: مراد از يكسان نبودن
خبیث و
طیب (پليد و پاک) اين است كه پاک بهتر از پليد است، و چون گفتن اين حرف مثل گفتن: آن‌چه در جوى مى‌رود آب است، مى‌باشد، از اين رو بايد گفت جمله مبنى بر
کنایه است، به اين بيان كه مقام و منزلت پاک به
حسب طبع اولى و اقتضاى فطريش از ناپاک بالاتر است.
بطورى كه اگر
عکس آن فرض شود و ناپاک براى بعضى از عوارض بهتر از پاک گردد لازمه‌اش اين است كه نخست مدارج
کمال را يكى پس از ديگرى بپيمايد تا بحد خوبى پاک رسيده و محاذى و برابر او قرار بگيرد تا خوب شود، سپس از آن درجه هم بالاتر رفته و ما فوق خوبى پاک قرار بگيرد، تا خوب‌تر از پاک شود.
بنا بر اين براى نفى اين مطلب گفتن اين‌كه خبيث و طيب يكسان نيستند، در انكار بهترى خبيث ابلغ و رساتر است، از اين‌جا نيز معلوم مى‌شود براى چه نكته‌اى خبيث جلوتر از طيب ذكر شده است، سياق كلام در اين آيه بيان اين جهت است كه زيادى و كثرت خبيث آن را از طيب بهتر نمى‌كند، و چون در مقام بيان اين جهت است، بايد اول خبيث را ذكر كند، و بفرمايد: بد مانند خوب نيست اگر چه خيلى هم زياد باشد، و اما اگر در چنين مقامى بفرمايد: طيب مانند خبيث نيست، بايد دنبالش فرموده باشد: و لو طيب خيلى هم كم‌تر از خبيث باشد.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «کثرة»، ج۴، ص ۳۸.
