کشف صوری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کشف صوری، یکی از انواع
مکاشفه بوده و به مکشوف‌شدن صور و حقایق مثالی و برزخی در مراتب مختلف گفته می‌شود.
با
تجلی انوار ربوبی در قلب و در مشاعر باطنی و ظاهری، ابواب مشاهدات و مکاشفات به روی
انسان باز می‌شود. به‌اندازه تجلی انوار و به تناسب برخورداری از
قلب و مشاعر از این انوار مشاهدات و مکاشفات نیز شروع می‌گردد. سالکین الی الله به تناسب مقام و منزلت عبودی خود و به تناسب برخورداری خود از تجلیات نوری از مشاهدات و مکاشفات بهره‌مند می‌شوند.
با ظهور انوار در قلب و در مشاعر، هم قلب و هم هر یک از مشاعر باطنی و ظاهری از ادراک برتری برخوردار می‌گردند و حجاب‌ها از برابر آنها به کنار رفته و به حقایق پشت پرده نایل می‌شوند. مکشوف‌گشتن حقایق پشت پرده را "کشف" یا "مکاشفه" می‌نامند. به یک نظر مکاشفه به دو قسم کشف صوری و کشف معنوی منقسم می‌گردد.
کشف صوری عبارت است از: معلوم گشتن حقایق ملکوتی پایین‌تر در مراتب مختلف که برای هر یک از سالکین در حد مقام و منزلت عبودی وی بر اساس
مشیّت و
عنایت حضرت حق و به
اذن او و در حدی که او می‌خواهد از طریق مشاعر ظاهری و یا بعضی از مشاعر باطنی، پیش می‌آید. البته اشتباه نشود که منظور همان مشاعر برتر و یا مشاعر منوّر به
نور الاهی و مشاعر قلبی است.
کشف صوری هم در
خواب و هم در بیداری محقق می‌شود. کشف صوری برای همه سالکین به یک گونه نبوده و بسته به شرایط برای هر فردی متفاوت است.
کشف صوری به اعتباری تقسیم می‌شود به:
کشف ابصاری،
کشف سماعی،
کشف شمّی،
کشف ذوقی و
کشف لمسی که به اختصار هر یک را توضیح می‌دهیم.
عبارت است از: مشاهده و دیدن
صور مثالی و حقایق برزخی و موجودات نوری در مراتب مختلف، چه در
خواب و رؤیا و چه در بیداری. همان‌طور که اشاره شد ابعاد کشف صوری به طور کلی بسیار متنوع و زیاد است.
سالک الی الله به تناسب مرتبت و منزلت عبودی خود حقایق برزخی و موجودات مثالی و ارواح را با قوالب نوری و مثالی مشاهده می‌نماید و گاهی حقایق مرحله بالاتر از حقایق برزخی را در صورت‌های مثالی آنها مشاهده می‌کند؛ یعنی در حقیقت حقایق مجرد را در تمثال‌های برزخی و مثالی می‌بیند. گاهی نیز حالات روحی و درونی خویش را مشاهده می‌کند و گاهی نیز حالات و خصوصیات روحی و درونی دیگران را در صور مثالی مشاهده می‌کند.
گفتنی است که تمامی مکاشفات دارای مراتب و درجات است؛ چراکه حقایق پشت پرده که مکاشفات حاکی از آنها است، خود دارای مراتب‌اند. لذا این گونه نیست که اگر برای سالکی مرتبه بالاتر از
عالم ماده منکشف شد، او به تمامی حقایق ماورائی
علم پیدا کرده باشد، بلکه امکان دارد حقایق مراتب بالاتر از آن برایش پوشیده باشد؛ چرا که هر عالمی
حجاب است برای عالم بالاتر از خودش؛ به عنوان مثال عالم ماده حجاب
عالم مثال است و عالم مثال حجاب عالم مافوق خود (
عالم عقل) است. لذا برای مشاهده هر عالمی چشم مخصوص و در حد آن عالم نیاز است و سالک باید آن را کسب کرده باشد.
گفتنی است که هر کشف ابصاری کشف صوری نیست، آن قسمت از کشف‌های ابصاری که مربوط به صور مثالی و حقایق برزخی می‌باشد از اقسام کشف صوری است، اما آن کشف‌های ابصاری که مربوط به عوالم فوق
برزخ و حقایق مجرّد و عوالم ملکوت اعلی و موجودات آنها و عالم اسماء بوده، از اقسام کشف معنوی است که توضیح این نوع کشف در ادامه خواهد آمد.
عبارت است از: مکشوف‌شدن اصوات و مسموعات مثالی و برزخی، با برخورداری از سمع برتر و بالاتر. وقتی سالک با مجاهدت‌ها و عبودیت‌ها مشمول عنایات خاصّه الاهی شده، و انوار ربوبی در قلب و مشاعر وی به ظهور برسد، از مشاعر برتر و کامل‌تری برخوردار می‌شود و در نتیجه حقایق پشت پرده به تناسب منزلت و درجه وی، برایش منکشف می‌گردد. همه جوانب و اطراف ما، بلکه درون و
باطن ما را مسموعات و اصوات، سخن‌ها و گفتار‌ها و نداها پر کرده است، ولی ما نمی‌شنویم، اما سالک الی الله که سمع او شامل نور الاهی شده است، توانایی شنیدن اصواتی را به تناسب درجه خویش پیدا می‌کند.
در مراحل اولیه کشف سماعی اصوات غیبی به صورت‌های خاصی به گوش می‌رسد، چه در حالت خواب و چه در حالت بیداری و چه در بین خواب و بیداری. در مراحل اولیه کشف سماعی که هنوز مسئله
زمان و
مکان و جهت و نظایر اینها در وجود سالک و در فکر و
ذهن او به صورت یک سلسله مسائل فراگیر بوده و آنها را به همه چیز سرایت می‌دهد، مکشوف‌شدن بعضی از اصوات و مسموعات موجب یک نوع تحیّر می‌گردد که اینها از کجا است و چگونه است؟ از ظاهر است یا باطن؟ تا به مرور زمان با حقیقت امر آشنا شود.
با تجلّی انوار الاهی در قلب و مشاعر سالک، وی از شمّ بالاتر و برتری برخوردار می‌شود و روایح ربوبی و نفحات الاهی را که در همه جای نظام وجود و در مکان‌های مختلف، وجود دارد استنشاق و استشمام می‌کند. این کشف نیز مانند دیگر کشف‌های صوری اوایل به صورت خاصی شروع می‌شود و دارای درجات و مراتب است و در خواب یا بیداری یا در حالتی بین این دو و یا در حالتی که هیچ یک از اینها نیست رخ می‌دهد.
استنشاق روایح برزخی در مجموع از باب کشف صوری به حساب می‌آید و استشمام روایح بالاتر و نفحات رحمانی در مراتب عالیه که باز دارای درجات است در مجموع از باب کشف معنوی و از اقسام آن می‌باشد. نکته لازم به ذکر این است که این روایح و نفحات معنادار است و هر یک از معانی و حقایقی خبر می‌دهند و حامل پیام‌هایی می‌باشند. این
حدیث معروف از
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اشاره به این امر دارد که فرمودند: «انّی لاجد نفس الرّحمان من جانب الیمن»؛
من نفس رحمان را از جانب
یمن استشمام می‌کنم، که اشاره به منزلت
اویس قرنی است.
عبارت است از: چشیدن طعم‌های برتر با ذائقه برتر، و به عبارتی، کشف ذوقی عبارت است از:
خوردن و
آشامیدن طعام‌های ملکوتی و شراب‌های برزخی و برخورداری از آنها که در درجات مختلف برای سالکین الی الله پیش می‌آید. در مجموع باید گفت طعام‌ها و شراب‌های ملکوتی و غیبی هر کدام به نحوی به سوی مقصد اعلی پیش برده و
بندگان حق به تناسب مقام و منزلت خویش از آنها بهره مند می‌گردند.
با برخورداری سالک از مشاعر برتر و از جمله لامسه برتر کشف لمسی نیز شروع می‌شود و سالک آنچه را قبلا لمس نمی‌کرد، لمس می‌کند. این لمس نیز مانند کشف‌های صوری دیگر در مراحل اولیه به نحو مخصوصی است و دارای مراتب است و در خواب یا بیداری یا در حالتی بین این دو و یا در حالتی غیر از اینها رخ می‌دهد.
به اعتقاد
امام خمینی این کشف، صورت و
تمثل از راه حواس پنج‌گانه رخ می‌دهد و مکاشف در این حال صورتی را مشاهده می‌کند، چنان‌که در رؤیا نیز نوعی تمثل و احساس وجود دارد.
امام خمینی برای کشف صوری اقسامی قائل است: ۱-
انسلاخ: نفس از بدن در خواب، به‌اندازه صفای نفس که سبب مشاهده حقایق غیبی می‌شود البته آن صور مثالی باتوجه‌به عادت‌ها و انس نفس متمثل می‌شوند بنابراین نیاز به تعبیر دارند. ۲- کشف درهنگام بیداری برای اهل سلوک ۳- کشف برای کاملان از انبیا (علیهم‌السّلام) که با اراده و اختیار خود حقایق را مشاهده می‌کنند یا اینکه به‌حسب قوه و استعدادی که دارند، آن صورت‌ها یا ملک را به عالم مثالی و ملکی تنزل می‌دهند.
به اعتقاد امام خمینی
مکاشفات و مشاهدات صوری از نتایج اعمال قلبی‌اند که به تجلی اسما و صفات متحقق‌اند و نباید در تقسیمات
علوم حصولی و فکر و برهان آورده شوند.
به اعتقاد امام خمینی راه رسیدن به کشف صحیح پیروی از شرع مقدس است، زیرا این راه جز با عبودیت و بندگی حق حاصل نمی‌شود،
به باور امام خمینی کشف صوری و مشاهده‌های حضوری در جایی رخ می‌دهد که انسان انسلاخ از تعینات یافته باشد و وقتی سالک اعضا و قلب خود را از تصرفات
شیطان خارج کرد و از رسوم خلقی و تعینات عالم شهادت بیرون آمد
در این حال حق‌تعالی خود در امور بنده‌اش تصرف می‌کند.
•
سایت اسلام کوئست، گنجینه پاسخ‌ها، برگرفته از مقاله «انواع مکاشفه چیست؟»، تاریخ بازیابی ۹۶/۵/۲۲. • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.
