چاه ذروان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
چاه ذَروان از چاه‌های مورد استفاده
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در
مدینه بود. در برخی از منابع، به داستان طلسم پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در این چاه توسط
یهود اشاره شده است.
چاه ذروان از چاه‌های
مدینه و متعلق به
تیره خزرجی بنی‌زُریق بود.
این چاه در جنوب
مسجدالنبی قرار داشت.
برخی از معاصران، از احتمال قرار داشتن این چاه در اطراف
بقیع، سخن گفته‌اند.
اروان،
ذی (ذو) اروان
و کَملی
از دیگر نام‌های مشهور این چاه است.
ابن‌حجر، ذروان را نام تغییر شکل یافته ذی‌اروان دانسته که به سبب کثرت استعمال دگرگون شده است.
برخی ذروان را نام
محله بنی‌زریق دانسته‌اند که این چاه بدان نامگذاری شد.
گزارش‌ها از نوشیدن
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از آب این چاه حکایت دارند.
وجود روایاتی در منابع حدیثی
و برخی کتب تاریخی
که از
جادو شدن پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مدینه و جاسازی
طلسم در این چاه حکایت دارند، بر شهرت چاه افزوده است. بر اساس این گزارش
لبید بن اعصم، از هم پیمانان یهودی
بنی
زریق و به نقلی خواهران او، با گره زدن چندتار موی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و قرار دادن آن در غلاف شکوفه خرما پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را طلسم کرده و این طلسم را زیر سنگی از چاه ذروان جاسازی کردند. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پس از آن که از سوی خداوند از طلسم، و مکان آن، آگاهی یافت
جُبیر بن ایاس از
بنی
زریق و به نقلی
قیس بن مُحصن یا
علی (علیه‌السّلام) را به همراه
عمار و
زبیر مامور کرد تا طلسم را از چاه بیرون آورند. پس از آن پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با قرائت آیات سوره‌های
معوذتین، یک به یک، گره‌های طلسم را باز کردند. به نقل
ابن‌سعد، در پی این حادثه،
حارث بن قیس دهانه چاه را تخریب کرد.
برخی مفسران از نزول معوذتین در این حادثه یاد کرده‌اند.
این در حالی است که برخی، از جمله
ابن‌عباس، این سوره‌ها را از سور مکی
قرآن دانسته‌اند.
در حالی که منابع حدیثی
اهل‌سنت، روایات خود را از ابن‌عباس و
عایشه نقل کرده‌اند، برخی منابع شیعی،
با تضعیف راویان احادیثِ
سحر، از پذیرش این روایات خودداری کرده و از آن‌جا که این‌گونه طلسم را مخل عقل می‌دانند، این حادثه را متناقض با برخی آیات قرآن که منکر مسحور شدن پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است،
می‌دانند. از میان فِرق اسلامی،
معتزله نیز داستان طلسم پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را غیرواقعی دانسته‌اند.
(۱) آثار البلاد و اخبار العباد: زکريا بن محمد القزويني (م,۶۸۲ق.)، بيروت، دار صادر، ۱۹۹۸م
(۲) اسباب النزول: علي بن احمد الواحدي (م,۴۶۸ق.)، به کوشش کمال بسيوني زغلول، بيروت، دار الکتب العلميه، ۱۴۱۱ق
(۳) بهجة النفوس و الاسرار: عبدالله المرجاني (م,۶۹۹ق.)، به کوشش محمد عبدالوهاب، بيروت، دار الغرب الاسلامي، ۲۰۰۲م
(۴) تاريخ مکة المشرفه: محمد بن الضياء (م,۸۵۴ق.)، به کوشش العدوي، مکه، مکتبة التجارية مصطفي احمد الباز، ۱۴۱۶ق
(۵) التبيان في تفسير القرآن: محمد بن حسن الطوسي (۳۸۵-۴۶۰ق.)، به کوشش احمد حبيب قصير عاملي، بيروت، دار احياء التراث العربي، ۱۹۶۳م
(۶) تفسير القمي: علي بن ابراهيم قمي (م,۳۰۷ق.)، به کوشش سيد طيب موسوي جزائري، قم، دار الکتاب، ۱۴۰۴ق
(۷) التفسير الکبير: محمد بن عمر الفخر الرازي (م,۶۰۶ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربي، ۱۴۱۵ق
(۸) تفسير الثعلبي (الکشف و البيان): احمد بن محمد الثعلبي (م,۴۲۷ق.)، به کوشش محمد بن عاشور و نظير الساعدي، بيروت، دار احياء التراث العربي، ۱۴۲۲ق
(۹) صحيح البخاري: محمد بن اسماعيل البخاري (م,۲۵۶ق.)، به کوشش عبدالعزيز بن عبدالله بن باز، بيروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق
(۱۰) صحيح مسلم: مسلم بن حجاج نيشابوري (۲۰۶-۲۶۱ق.)، تصحيح محمد فؤاد عبدالباقي، بيروت، دار الفکر، ۱۴۱۹ق
(۱۱) الطبقات الکبري: محمد بن سعد (م,۲۳۰ق.)، بيروت، دار الصادر، ۱۴۰۹ق
(۱۲) فتح الباري شرح صحيح الامام ابي‌عبدالله محمد بن اسماعيل البخاري: ابن حجر العسقلاني (۷۷۳-۸۵۲ق.)، شرح عبدالعزيز بن عبدالله بن باز، تحقيق محمد فؤاد عبدالباقي و محب‌الدين خطيب، بيروت، دار المعرفه، بی‌تا
(۱۳) مجمع البيان في تفسير القرآن: الفضل بن الحسن الطبرسي (۴۶۸-۵۴۸ق.)، به کوشش گروهي از علما، بيروت، مؤسسة الاعلمي، ۱۴۱۵ق
(۱۴) مراصد الاطلاع علي اسماء الامکنه و البقاع: و هو مختصر معجم البلدان لياقوت: صفي‌الدين عبدالمومن بن عبدالحق (م,۷۳۹ق.)، به کوشش علي محمد البجاوي، بيروت، دار الجيل، ۱۴۱۲ق
(۱۵) مسند الامام احمد بن حنبل: احمد بن حنبل (م,۲۴۱ق.)، بيروت، دار الصادر، بي‌تا
(۱۶) المعالم الاثيره: محمد محمد حسن شراب، بيروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق
(۱۷) معجم البلدان: ياقوت بن عبدالله الحموي (م,۶۲۶ق.)، بيروت، دار صادر، ۱۹۹۵م
(۱۸) موسوعة التاريخ الاسلامي: محمد هادي يوسفي غروي، قم، مجمع الفکر الاسلامي، ۱۴۱۷ق
(۱۹) وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفي: علي بن عبدالله السمهودي (م,۹۱۱ق.)، به کوشش محمد محيي‌الدين عبدالحميد، بيروت، دار الکتب العلميه، ۲۰۰۶م.
دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، برگرفته از مقاله «چاه ذروان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۵/۲۹.
