واجبات طواف
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
این مقاله در مورد
شرایط طواف است که اگر به آنها اخلال وارد شود
طواف باطل می‌شود.
واجبات طواف بر دو قسم است: قسم اول شرایط آن است؛ که عبارت است از: اوّل:
نیّت؛ دوّم:
طهارت یعنی با غسل و وضو بودن؛ سوّم:
پاک بودن بدن و لباس؛ چهارم:
مختون بودن که شرط
طواف مردها است نه زن‌ها؛ پنجم: پوشاندن
عورت؛ ششم: رعایت
موالات عرفی بین
شوط‌ها به احتیاط
واجب؛ و در قسم دوم از
واجبات طواف اموری ذکر می‌شود که جزء حقیقت
طواف به شمار می‌آید هرچند که بعض آنها به تعبیر حضرت
امام خمینی از قبیل شرط است.
دراینکه شروع باید از ابتدای
حجر الاسود باشد؛ به گونه‌ای که اول جزء
حجر مقابل اول جزء
جلوی بدن قرار گیرد و تمامی بدن از حجر عبور کند یا شروع از ابتدای حجر لازم نیست؛ بلکه از هر جای حجر؛ اول،
وسط یا آخر آن باشد کفایت می‌کند، اختلاف است. بنابر قول دوم، در اینکه ختم
طواف نیز باید به آن قسمت از حجر باشد که از آنجا شروع شده، یا در ختم نیز مخیّر میان اول و میانه و آخر حجر است، اختلاف می‌باشد. بنابر قول دوم، کسی که
طواف را از آخر حجر آغاز کرده، می‌تواند به اول حجر ختم کند.
امام خمینی در این خصوص می‌فرمایند: «در ابتدا کردن به حجرالاسود لازم نیست که تمام اجزای بدن
طواف کننده به تمام اجزای حجرالاسود عبور کند، بلکه
واجب آن است که انسان از حجرالاسود، هر جای آن باشد شروع کند و به همان‌جا ختم کند.»
«از هر جای حجرالاسود که شروع کرد باید در دور هفتم به همان‌جا ختم کند، پس اگر از اولش شروع کرد باید به اولش ختم شود. و همچنین اگر از وسط یا آخر شروع کرد باید به همان‌جا ختم شود.»
امام خمینی ره مؤمنین را از دقت عقلی و افتادن در مهلکه
وسواس و مراقبت‌های اهل وسوسه بر حذر داشته و فرموده‌اند: «آنچه
واجب است آن است که در
عرف گفته شود از حجرالاسود شروع به
طواف کرد و ختم کرد به حجرالاسود، چه از ابتدای آن شروع کند چه از وسطش چه از آخرش.»
«در
طواف باید به همان‌طوری که همه
مسلمین طواف می‌کنند، از
محاذات حجرالاسود بدون دقت‌های صاحبان وسوسه شروع کنند. و در دورهای دیگر بدون توقف دور بزنند تا هفت دور تمام شود.»
«گاهی دیده می‌شود که اشخاص نادان در هر دوری که می‌زنند می‌ایستند و عقب و جلو می‌روند که محاذات را درست کنند، و این
موجب اشکال است و گاهی
حرام است.»
هنگام
طواف،
کعبه باید عرفا در طرف چپ
طواف‌کننده باشد، یعنی به طرف چپ بچرخد. بنابراین،
طواف کردن در حالی‌که کعبه سمت راست یا پیش‌رو یا پشت سر قرار دارد،
باطل است.
و «
واجب نیست که بیت شریف در تمام حالات حقیقتاً طرف شانه چپ قرار گیرد پس اگر در حال دور زدن متعارف، وقتی‌که به
حجر اسماعیل (علیه‌السلام) می‌رسد مختصری انحراف پیدا کند و خانه از سمت چپ قدری خارج شود،
طواف صحیح است، اگرچه بیت متمایل به پشت سر او شود. همچنین
طواف را اشکالی نیست اگر این مختصر انحراف هنگام گذشتن از زاویه‌های بیت پیدا شود، که قطعاً، چنانچه دور زدن به نحو متعارف و همانند دور زدن سایر مسلمین باشد اشکالی ندارد.»
بنابراین، چنانچه در بعضی دورها از روی اشتباه وارد حجر اسماعیل شود، در اینکه اصل
طواف باطل می‌شود یا تنها همان دور که باید از حجر الاسود آن را از سر بگیرد، اختلاف است.
به قول مشهور
طواف باید در حدّ فاصل کعبه و
مقام ابراهیم انجام گیرد،
لیکن جمع کثیری از معاصران،
طواف بین
رکن و مقام را
واجب ندانسته؛ بلکه آن را افضل دانسته‌اند.
بنابر قول مشهور که باید
طواف بین کعبه و مقام باشد، این فاصله باید در چهار طرف رعایت گردد؛ لیکن در
سمت حجر اسماعیل در اینکه این فاصله از
دیوار کعبه محاسبه می‌شود یا از بیرون دیوار حِجر، اختلاف است.
«مراد از اینکه
طواف بین کعبه و
مقام باشد آن است که ملاحظه شود مسافتی را که میان خانه و مقام ابراهیم (علیه‌السلام) است و در همه اطراف خانه کعبه
طواف کننده از آن مقدار دورتر نباشد از خانه کعبه (و مابین مقام و خانه چنانچه گفته‌اند تقریباً بیست و شش ذراع و نصف است) پس در همه اطراف باید همین قدر بیشتر دور نباشد.»
و «اگر شخص از پشت مقام ابراهیم
طواف کند که مقام ابراهیم هم داخل در طوافش شود طوافش باطل است و باید اعاده کند.»
و اگر بعضی از دورها را از پشت مقام
طواف کند باید آن دور را با اعاده همان جزء تمام کند و
احوط آن است که
طواف را هم اعاده کند اگرچه ظاهراً اعاده لازم نباشد، بلکه بعید نیست کفایت اعاده همان جزء.»
و «چون در طرف حجر اسماعیل علیه‌السلام محل
طواف تنگ می‌شود - زیرا که مقدار حِجْر از آن کاسته می‌شود - و چنانچه گفته‌اند تقریباً شش ذراع و نیم برای محل
طواف باقی می‌ماند باید در
طواف از آن جانب، بیشتر از شش ذراع ونیم دور نشوند.»
پس «اگر از جانب حجر اسماعیل (علیه‌السلام) بیشتر از شش ذراع و نیم در دور زدن دور شد اظهر آن است که آن جزء را اعاده کند و از
مطاف دور بزند.»
در شرایط فعلی که معمولاً مطاف شلوغ است و در اطراف کعبه گاهی ازدحام شدید به وجود می‌آید، نیز رعایت این
واجب حتی‌الامکان لازم است هرچند که با زمان‌سنجی و در وقت خلوت رفتن باشد؛ پس در صورتی‌که به هیچ‌وجه ممکن نباشد،
طواف از پشت مقام با رعایت اقرب فالاقرب مانعی ندارد. و بر همین مطلب تصریح دارد پاسخ امام خمینی به
استفتاءات، آنجا که می‌فرمایند: «با فرض عدم امکان
طواف در حدّ، ولو در وقت خلوت،
طواف در خارج حدّ با مراعات اقرب فالاقرب صحیح است.»
«در صورت امکانِ
طوافِ در حد، ولو در وقت خلوت، باید در حد
طواف کند ولو با تاخیر.»
طواف باید هفت
دور باشد نه بیشتر و نه کمتر.
اگر
طواف کننده از روی
سهو بر
طواف بیفزاید و کمتر از یک دور باشد، بنابر قول مشهور، زیاده را رها می‌کند و طوافش صحیح است؛ اما اگر یک دور یا بیشتر باشد، بنابر قول مشهور، با آن زاید یک
طواف کامل انجام می‌دهد، سپس دو رکعت
نماز طواف واجب می‌خواند و سعی را به جا می‌آورد و در پایان دو
رکعت نماز طواف مستحب می‌خواند. در اینکه اکمال
طواف دوم مستحب است یا
واجب، اختلاف است.
خارج بودن
طواف کننده از کعبه و آنچه از کعبه به شمار می‌رود: بنابر این، پیش آمدگی اطراف کعبه که به آن
شاذروان گویند، جزء کعبه است و
طواف کننده باید آن را داخل
طواف خود قرار دهد و چنانچه روی آن یا دیوارِ حجر
طواف کند، طوافش
باطل است.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، برگرفته از مقاله «طواف». • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر)، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
