همز (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
هَمْز (به فتح هاء و سکون میم) از
واژگان قرآن کریم به معنای دفع و طرد است.
مشتقات
هَمْز که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
هُمَزَةٍ (به ضم هاء، فتح میم و زاء) به معنای شکستن، دفع شدید و عیب‌جوی؛
هَمَّازٍ (فتح هاء و تشدید میم) به معنای عیب‌جو، بدگو و غیبت‌کننده؛
هَمَزاتِ (فنح هاء و میم) به معنای وسوسه شیاطین است که در قلبت می‌افتد.
هَمْز به معنای دفع و طرد است.
در
صحاح آمده:
«هَمَزَهُ ای دفعه و ضربه» در
نهایه گفته: هر چه را دفع کردی
همز کردی.
به مواردی از
هَمْز که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(وَیْلٌ لِکُلِ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ) (وای بر هر عیب‌جوی مسخره کننده‌ای! )
طبرسی فرموده: اصل
همزه به معنی شکستن است
و در ذیل
(هَمَزاتِ الشَّیاطِینِ) آورده:
همز به معنی دفع شدید و
همز شیطان راندن و دفع انسان است به معاصی.
در
اقرب از
لسان العرب نقل کرده:
همز عیب گرفتن در پشت سر و لمز بد گویی در حضور است.
همز را فشردن و
غیبت کردن و
عیب‌جویی نیز گفته‌اند در آیه فوق ظاهرا به معنی دفع و طرد است و صیغه "
همزة و لمزة" برای کثرت است یعنی بسیار طرد کننده و بسیار عیب‌جو. از صفات ثروتمند طاغی آن است که عیب‌جو است و مردم را با
تکبر و عیب‌جویی از خود طرد می‌کند.
(وَ لا تُطِعْ کُلَّ حَلَّافٍ مَهِینٍ) (هَمَّازٍ مَشَّاءٍ بِنَمِیمٍ) «اطاعت نکن از هر قسم خوار پست که تفرقه‌انداز و سخن‌چین است.»
هماز را در آیه عیب‌جو، بدگو و غیبت‌کننده گفته‌اند، بعید نیست که به معنی دفع کننده باشد که مردم را به واسطه
سخن‌چینی از هم طرد و دور می‌کند در این صورت
(مَشَّاءٍ بِنَمِیمٍ) توضیح آن است.
(وَ قُلْ رَبِّ اَعُوذُ بِکَ مِنْ هَمَزاتِ الشَّیاطِینِ) «بگو خدایا از وسوسه‌های
شیاطین به تو پناه می‌برم.»
(وَ اَعُوذُ بِکَ رَبِّ اَنْ یَحْضُرُونِ) «و به تو پناه می‌برم از این‌که کنار من حاضر شوند و اغوایم کنند.»
همزات جمع
همزه.
همزات شیاطین وسوسه‌های آنان است که انسان را به سوی معاصی می‌راند و از
تفسیر قمی از امام (علیه‌السّلام) نقل شده: آن وسوسه شیاطین است که در قلبت می‌افتد.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «همز»، ج۷، ص۱۶۴.
