هدایت بنی‌اسرائیل (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یکی از مصادیق
هدایت‌یافتگان، که در
آیات قرآن به آنان اشاره شده،
بنی‌اسرائیل هستند.
رهبران منصوب از جانب خداوند در ميان بنى‌اسرائيل، هدايتگر آنان به
اذن خداوند:
«و جَعَلنا مِنهُم امَّةً يَهدونَ بِامرِنا لَمّا صَبَروا وكانوا بِايتِنا يوقِنون؛
و از آنها امامان (و پيشواياني) برگزيديم كه به فرمان ما (مردم را) هدايت مي‌كردند بخاطر اينكه شكيبائي نمودند و به آيات ما يقين داشتند. »
پذيرفتن
ولایت خدا از سوى بنى‌اسرائيل، هدف از
هدایت آنان به وسيله موسى علیه‌السلام:
«وَآتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَجَعَلْنَاهُ هُدًى لِّبَنِي إِسْرَائِيلَ أَلاَّ تَتَّخِذُواْ مِن دُونِي وَكِيلًا؛
ما به موسی کتاب آسمانی دادیم و آن را وسیله هدایت بنی اسرائیل ساختیم (و گفتیم: ) غیر ما را تکیه گاه خود قرار ندهید!»
موسی علیه‌السلام، مأمور هدايت بنى‌اسرائيل و رهايى آنان از
تاریکی به
نور:
۱. «ولَقَد ارسَلنا مُوسى بِايتِنا ان اخرِج قَومَكَ مِنَ الظُّلُمتِ الَى النّورِ وذَكّرهُم بِايّمِ اللَّهِ انَّ فى ذلِكَ لَأيتٍ لِكُلّ صَبّارٍ شَكور؛
ما موسی را با آیات خود فرستادیم (و دستور دادیم: ) قومت را از
ظلمات به نور بیرون آر! و «ایام الله» را به آنان یاد آور! در این، نشانه‌هایی است برای هر صبر کننده شکرگزار.»
۲. «وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ فَلَا تَكُن فِي مِرْيَةٍ مِّن لِّقَائِهِ وَجَعَلْنَاهُ هُدًى لِّبَنِي إِسْرَائِيلَ؛
ما به موسی کتاب آسمانی دادیم و شک نداشته باش که او
آیات الهی را دریافت داشت و ما آن را وسیله هدایت بنی اسرائیل قرار دادیم!» بر اساس یک احتمال،
ضمیر «جعلنه» به موسی علیه‌السّلام برمی گردد.
زمینه‌های هدایت بنی‌اسرائیل عبارتند از:
آیات و
معجزات ارائه شده از سوی
موسی علیه‌السلام زمینه‌ای مناسب برای هدایت بنی اسرائیل:
«ولَقَد ارسَلنا مُوسى بِايتِنا ان اخرِج قَومَكَ مِنَ الظُّلُمتِ الَى النّورِ وذَكّرهُم بِايّمِ اللَّهِ انَّ فى ذلِكَ لَأيتٍ لِكُلّ صَبّارٍ شَكور؛
ما موسی را با آیات خود فرستادیم (و دستور دادیم: ) قومت را از ظلمات به نور بیرون آر! و «ایام الله» را به آنان یاد آور! در این، نشانه‌هایی است برای هر صبر کننده شکرگزار.»
هارون علیه‌السلام، وظیفه دار رهبری و
ارشاد بنی اسرائیل در غیاب موسی علیه‌السّلام :
«وَلَقَدْ قَالَ لَهُمْ هَارُونُ مِن قَبْلُ يَا قَوْمِ إِنَّمَا فُتِنتُم بِهِ وَإِنَّ رَبَّكُمُ الرَّحْمَنُ فَاتَّبِعُونِي وَأَطِيعُوا أَمْرِي • قَالَ يَا هَارُونُ مَا مَنَعَكَ إِذْ رَأَيْتَهُمْ ضَلُّوا • أَلَّا تَتَّبِعَنِ أَفَعَصَيْتَ أَمْرِي؛
و پیش از آن، هارون به آنها گفته بود: ای قوم من! شما به این وسیله مورد آزمایش قرار گرفته‌اید! پروردگار شما خداوند رحمان است! پس، از من پیروی کنید، و فرمانم را
اطاعت نمایید! (موسی) گفت: ای هارون! چرا هنگامی که دیدی آنها گمراه شدند ... از من پیروی نکردی؟! آیا فرمان مرا
عصیان نمودی؟!»
هارون پیش از مراجعت موسی از روی
موعظه و نصیحت به آنها گفته بود که خداوند در پرستش بر شما سخت گرفته است. خدای یکتا را بشناسید و او را بپرستید و گوساله پرستی نکنید.
ممکن است منظور این باشد که: سامری شما را بفتنه افکنده و گمراه کرده است
هلاك شدن گروهى از بنى‌اسرائيل، براى
آزمایش و زمينه‌ساز هدايت گروهى از آن قوم و گمراه شدن گروهى ديگر:
«واختارَ موسى قَومَهُ سَبعينَ رَجُلًا لِميقتِنا فَلَمّا اخَذَتهُمُ الرَّجفَةُ قالَ رَبّ لَو شِئتَ اهلَكتَهُم مِن قَبلُ وايىَ اتُهلِكُنا بِما فَعَلَ السُّفَهاءُ مِنّا ان هِىَ الّا فِتنَتُكَ تُضِلُّ بِها مَن تَشاءُ وتَهدى مَن تَشاءُ ...؛
و موسي از قوم خود هفتاد تن از مردان را براي ميعادگاه ما برگزيد، و هنگامي كه زمين لرزه آنها را فرا گرفت (و هلاك شدند) گفت: پروردگارا! اگر مي‌خواستي مي‌توانستي آنها و مرا پيش از اين نيز هلاك كني، آيا ما را به آنچه سفيهانمان انجام داده اند (مجازات و) هلاك مي‌سازي، اين جز آزمايش تو چيز ديگر نيست كه هر كس را بخواهي (و مستحق بداني) گمراه مي‌سازي و هر كس را بخواهي (و شايسته ببيني هدايت مي‌كني....»
استفاده تورات از عواطف خویشاوندی بنی اسرائیل، جهت هدایت آنان به
توحید:
«وَآتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَجَعَلْنَاهُ هُدًى لِّبَنِي إِسْرَائِيلَ أَلاَّ تَتَّخِذُواْ مِن دُونِي وَكِيلًا • ذُرِّيَّةَ مَنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ إِنَّهُ كَانَ عَبْدًا شَكُورًا؛
ما به موسی کتاب آسمانی دادیم و آن را وسیله هدایت بنی اسرائیل ساختیم (و گفتیم: ) غیر ما را تکیه گاه خود قرار ندهید! ای فرزندان کسانی که با نوح (بر کشتی) سوار کردیم! او بنده
شکرگزاری بود.(شما هم مانند او باشید، تا نجات یابید! )»
این برداشت با توجه به دو نکته است: ۱. نصب «ذریه» به حرف ندای محذوف و ادامه کلام تورات در آیه قبل. ۲. آیه در پی دعوت از بنی اسرائیل به توحید، به آنان یادآوری می‌کند که آنها از فرزندان همراهان نجات یافته نوح علیه السلام‌اند تا به این وسیله ایشان را به قبول دعوت برانگیزاند.
توجه دادن فرزندان به
شرافت و ایمان نیاکان، راهی عاطفی برای
تربیت و پذیرش دعوت و
مسئولیت آنان است
تورات، وسيله‌اى براى هدايت بنى‌اسرائيل:
۱. «واذ ءاتَينا موسَى الكِتبَ والفُرقانَ لَعَلَّكُم تَهتَدون؛
و (نیز به خاطر آورید) هنگامی را که به موسی، کتاب و وسیله تشخیص (حق از باطل) را دادیم تا هدایت شوید.»
۲. «ولَمّا سَكَتَ عَن مُوسَى الغَضَبُ اخَذَ الالواحَ وفى نُسخَتِها هُدًى ورَحمَةٌ لِلَّذينَ هُم لِرَبّهِم يَرهَبون؛
هنگامی که خشم موسی فرو نشست الواح (تورات) را برگرفت و در نوشته‌های آن، هدایت و
رحمت برای کسانی بود که از پروردگار خویش می‌ترسند (و از مخالفت فرمانش بیم دارند)»
۳. «وءاتَينا مُوسَى الكِتبَ وجَعَلنهُ هُدًى لِبَنى‌اسرءيلَ الّا تَتَّخِذوا مِن دونى وَكيلا؛
ما به موسی کتاب آسمانی دادیم و آن را وسیله هدایت بنی اسرائیل ساختیم (و گفتیم: ) غیر ما را تکیه گاه خود قرار ندهید!»
۴. «ولَقَد ءاتَينا موسَى الكِتبَ لَعَلَّهُم يَهتَدون؛
و ما به موسی کتاب (آسمانی) دادیم شاید آنان(بنی اسرائیل ) هدایت شوند.»
۵. «ولَقَد ءاتَينا موسَى الكِتبَ فَلا تَكُن فى مِريَةٍ مِن لِقاهِ وجَعَلنهُ هُدًى لِبَنى‌اسرءيل؛
ما به موسی کتاب آسمانی دادیم و شک نداشته باش که او آیات الهی را دریافت داشت و ما آن را وسیله هدایت بنی اسرائیل قرار دادیم!»
۶. «ولَقَد ءاتَينا موسَى الهُدى واورَثنا بَنى‌اسرءيلَ الكِتب ء هُدًى وذِكرى لِاولِى الالبب؛
و ما به موسی هدایت بخشیدیم، و بنی اسرائیل را وارثان کتاب (تورات) قرار دادیم. که مایه هدایت و
تذکر برای صاحبان
عقل بود.»
بهره‌مندی خداترسان بنی اسرائیل از هدایتهای تورات :
«ولَمّا سَكَتَ عَن مُوسَى الغَضَبُ اخَذَ الالواحَ وفى نُسخَتِها هُدًى ورَحمَةٌ لِلَّذينَ هُم لِرَبّهِم يَرهَبون؛
هنگامی که خشم موسی فرو نشست الواح (تورات) را برگرفت و در نوشته‌های آن، هدایت و رحمت برای کسانی بود که از پروردگار خویش می‌ترسند (و از مخالفت فرمانش بیم دارند)»
جبائی و ابو مسلم گویند: یعنی مطالبی که در لوحه‌ها نوشته شده بود، هدایت و
رحمت برای جهانیان بود. برخی گویند: یعنی مطالبی که در لوحه‌ها نسخه برداری شد، مردم را به امور دینی هدایت می‌کرد و برای کسانی که بر اثر خوف از خدا،
معصیت نمی‌کنند و بدستورات آن عمل می‌کنند، رحمت است.
نايل شدن بنى‌اسرائيل به هدايت، هدف از نزول تورات بر موسى علیه‌السلام:
۱. «وءاتَينا مُوسَى الكِتبَ وجَعَلنهُ هُدًى لِبَنى اسرءيلَ الّا تَتَّخِذوا مِن دونى وَكيلا؛
ما به موسی کتاب آسمانی دادیم و آن را وسیله هدایت بنی اسرائیل ساختیم (و گفتیم: ) غیر ما را تکیه گاه خود قرار ندهید!»
۲. «واذ ءاتَينا موسَى الكِتبَ والفُرقانَ لَعَلَّكُم تَهتَدون ء هُدًى وذِكرى لِاولِى الالبب؛
و ما به موسی هدایت بخشیدیم، و بنی اسرائیل را وارثان کتاب (تورات) قرار دادیم. که مایه هدایت و
تذکر برای صاحبان
عقل بود.»
وجود برخی روحیات و رذائل اخلاقی مانع هدایت بنی‌اسرائیل گشت.
تکبر و خودبرتربینی بنی‌اسرائیل، مانع راهیابی آنان به راه
رشد و هدایت:
«وَجَاوَزْنَا بِبَنِي إِسْرَائِيلَ الْبَحْرَ ... • سَأَصْرِفُ عَنْ آيَاتِيَ الَّذِينَ يَتَكَبَّرُونَ فِي الأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَإِن يَرَوْاْ كُلَّ آيَةٍ لاَّ يُؤْمِنُواْ بِهَا وَإِن يَرَوْاْ سَبِيلَ الرُّشْدِ لاَ يَتَّخِذُوهُ سَبِيلًا وَإِن يَرَوْاْ سَبِيلَ الْغَيِّ يَتَّخِذُوهُ سَبِيلًا ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَذَّبُواْ بِآيَاتِنَا وَكَانُواْ عَنْهَا غَافِلِينَ؛
و بنی اسرائیل را (سالم) از
دریا عبور دادیم. ... بزودی کسانی را که در روی زمین بناحق
تکبر می‌ورزند، از (ایمان به) آیات خود، منصرف می‌سازم! آنها چنانند که اگر هر آیه و نشانه‌ای را ببینند، به آن ایمان نمی‌آورند اگر راه هدایت را ببینند، آن را راه خود انتخاب نمی‌کنند و اگر طریق گمراهی را ببینند، آن را راه خود انتخاب می‌کنند! (همه اینها) بخاطر آن است که آیات ما را
تکذیب کردند، و از آن غافل بودند!»
ناتوانی گوساله پرستان بنی اسرائیل، از درک عجز
گوساله برای هدایت آنان:
«وَاتَّخَذَ قَوْمُ مُوسَى مِن بَعْدِهِ مِنْ حُلِيِّهِمْ عِجْلًا جَسَدًا لَّهُ خُوَارٌ أَلَمْ يَرَوْاْ أَنَّهُ لاَ يُكَلِّمُهُمْ وَلاَ يَهْدِيهِمْ سَبِيلًا اتَّخَذُوهُ وَكَانُواْ ظَالِمِينَ؛
قوم موسی بعد (از رفتن) او (به میعادگاه خدا)، از زیورهای خود گوساله‌ای ساختند جسد بی جانی که صدای گوساله داشت! آیا آنها نمی‌دیدند که با آنان سخن نمی‌گوید، و به راه (راست) هدایتشان نمی‌کند؟! آن را (خدای خود) انتخاب کردند، و
ظالم بودند.»
محرومیت
دروغ پردازان بنی اسرائیل از هدایتهای الهی:
«وَإِذْ قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُم مُّصَدِّقًا ... • وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَهُوَ يُدْعَى إِلَى الْإِسْلَامِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ؛
و (به یاد آورید) هنگامی را که عیسی بن مریم گفت: ای بنی اسرائیل! من فرستاده خدا به سوی شما هستم در حالی که تصدیق کننده کتابی که قبل از من فرستاده شده(تورات) می‌باشم ... چه کسی ظالمتر است از آن کس که بر خدا دروغ بسته در حالی که
دعوت به
اسلام می‌شود؟! خداوند گروه
ستمکاران را هدایت نمی‌کند!»
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶، ص۴۲۸، برگرفته از مقاله «هدایت بنی اسرائیل». مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۳۳، ص۱۱۰، برگرفته از مقاله «مصادیق هدایت‌یافتگان (بنی اسرائیل)».
