نَفَعَت (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نَفَعَت:(فَذَكِّرْ إِن نَّفَعَتِ الذِّكْرَى) «نَفَعَت» از مادّۀ «نفع» به معنى «
سود رساندن و
دفع زيان از كسى يا چيزى» است.
به موردی از کاربرد «نَفَعَت» در
قرآن، اشاره می‌شود:
(فَذَكِّرْ إِن نَّفَعَتِ الذِّكْرَى) «پس تذكر ده به
یقین تذكّر مفيد خواهد بود.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرمایند:
(فَذَكِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّكْرى) اين آيه شريفه به
دلیل اين‌كه حرف فاء بر سرش آمده، نتيجه‌گيرى از مطالب قبل است كه
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) را دستور مى‌داد تا نام پروردگارش را منزه بدارد، و وعده‌اش مى‌داد كه
وحی را آن
قدر اقراء كند كه به هيچ وجه فراموشش نكند، و فطرتش را آن قدر صاف كند كه طريقه
سهل را از ميان همه طريقه‌ها تشخيص دهد، و همه اين‌ها از شرايط ضرورى يک
دعوت دينى است، و دعوت دينى بدون آنها به
ثمر نمى‌رسد و مؤثر واقع نمى‌شود.
و معناى آيه مورد بحث با در نظر داشتن اين مطالب چنين مى‌شود: حال كه همه وسايل امتثال امر خود را برايت فراهم نموديم و تو را اقراء كرديم تا فراموش نكنى، و تشخيص طريقه سهل را برايت فراهم ساختيم، پس تو هم هر جا كه ديدى تذكر ثمربخش است تذكر بده.
مکارم شیرازی در
تفسیر نمونه می‌فرمایند:
آيه مورد بحث كه خطاب به پيامبر اكرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) است از
هدایت نوع انسان سخن مى‌گويد و به
ذکر مهم‌ترين وظيفۀ او پرداخته، مى‌فرمايد:
(فَذَكِّرْ إِنْ نَفَعَتِ اَلذِّكْرىٰ) «پس تذكّر ده اگر تذكّر مفيد باشد.»
بعضى گفته‌اند: منظور اين است كه تذكر به‌هرحال سودمند است و افرادى كه به هيچ وجه از آن منتفع نشوند كمند، بعلاوه حداقل موجب اتمام
حجت بر منكران مى‌شود كه اين خود منفعت بزرگى است و اين‌كه
قرآن مى‌گويد:
(سَوٰاءٌ عَلَيْهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لاٰ يُؤْمِنُونَ) «براى كافران يكسان است چه انذارشان كنى يا نكنى ايمان نخواهند آورد.»
تنها در مورد اقليتى از مردم است وگرنه اكثريت خواه‌ناخواه تحت تأثير سخنان بليغ و رسا واقع مى‌شوند، منتها بعضى زيادتر، بعضى كمتر و بعضى بسيار كمتر، ولى به‌هرحال سخنان سنجيده غالبا اثر دارد.
بعضى نيز عقيده دارند كه آيۀ:
(فَذَكِّرْ إِنْ نَفَعَتِ اَلذِّكْرىٰ) محذوفى دارد و مفهومش اين است كه: تذكّر ده خواه مفيد باشد يا نباشد، (فذكر ان نفعت الذكرى او لم تنفع)، ولى بعضى از مفسران اصرار دارند كه «جملۀ شرطيه» در اين‌جا مفهوم دارد و منظور اين است كه در آن جايى بايد تذكّر دهى كه مفيد باشد و در آن‌جا كه هيچ فايده‌اى ندارد لازم نيست.
اين احتمال نيز داده شده كه «ان» در اين‌جا «شرطيه» نباشد، بلكه به معنى «قد» و براى تأكيد و تحقيق است و مفهوم جمله اين است: تذكر ده كه تذكر مفيد و سودمند است.
از ميان اين چهار
تفسیر، تفسير اوّل از همه مناسب‌تر به نظر مى‌رسد.
در آيۀ ۵۵
سوره ذاریات كه بى‌ارتباط با آيۀ فوق نيست مى‌خوانيم:
(وَ ذَكِّرْ فَإِنَّ اَلذِّكْرىٰ تَنْفَعُ اَلْمُؤْمِنينَ) «پيوسته تذكر و اندرز ده، چرا كه تذكر مؤمنان را سود مى‌بخشد.»
در اين آيه «تنفع» از ماده «نفع» به معنى «سود رساندن» است و اشاره به اين است كه دل‌هاى آماده‌اى در گوشه و كنار وجود دارد كه در
انتظار سخنان سودمند پيامبر (ص) است، اگر گروهى به مخالفت در برابر حق برخاسته‌اند گروه ديگرى از جان و دل مشتاق آنند و گفتار دلنشين آن حضرت تأثير خود را در نفوس آنها مى‌گذارد.
و نيز در آيۀ ۱۱۹
سوره مائده به جملۀ: «ينفع» برمى‌خوريم، آن‌جا كه مى‌فرمايد:
(هٰذٰا يَوْمُ يَنْفَعُ اَلصّٰادِقِينَ صِدْقُهُمْ ) «امروز روزى است كه راستى راستگويان به آنها سود مى‌بخشد.»
البته منظور از اين جمله
صدق و راستى در گفتار و كردار در دنياست كه در
آخرت مفيد واقع مى‌شود وگرنه در آن روز طبعا چنان است كه هيچ‌كس جز راست نمى‌تواند بگويد، حتى گناهكاران.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «نفعت»، ج۴، ص ۵۰۲.
