نماز واجب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عبادات، شامل ده
باب می‌باشد که
صلاة از جمله آن عبادات است.
«صلاة» در
لغت، به معنای
دعا کردن است.
صلاة در
اصطلاح شرع اسلام، عبارت از انجام کارهای خاص مانند
رکوع و
سجود با
کیفیت مخصوصی است که در زبان فارسی، به آن «
نماز» می‌گویند.
نماز عبادتی است که
انسان را از زشتی‌ها و
گناهان باز می‌دارد.
ستون
دین است، اگر قبول شود اعمال دیگر نیز قبول خواهد شد و اگر مردود شود اعمال دیگر نیز مردود می‌گردد.
قرآن مجید در آیات متعدّدی درباره نماز، سخن گفته است. همچنین در
احادیث فراوان، پیشوایان
معصوم علیهم السلام آن را به عنوان بهترین اعمال معرفی کرده‌اند.
نماز انواع گوناگونی دارد، اما به دو قسم کلّی
واجب و
مستحب تقسیم می‌شود. در این جا نمازهای واجب را برمی‌شمریم.
۱)نمازهای
یومیه که مشتمل بر پنج نماز است: نماز
صبح (دو
رکعت)،
ظهر و
عصر (هر کدام چهار رکعت)،
مغرب (سه رکعت) و
عشاء (چهار رکعت)؛ نمازهای چهار رکعتی را در
مسافرت، با شروطی باید دو رکعت خواند.
۲) نماز طواف واجب خانه خدا که پس از هر
طواف واجب، باید دو رکعت پشت
مقام ابراهیم صلوات الله علیه خواند؛
۳)
نماز آیات که در صورت وقوع
کسوف یا
خسوف و یا
زلزله و مانند آن با کیفیت خاصی، دو رکعت نماز خوانده می‌شود؛
۴)
نماز میت که بر
میت مسلمان پس از
غسل و
کفن و پیش از
دفن، به شکل خاصی (بدون رکوع و سجود) خوانده می‌شود؛
۵) نماز
قضای پدر که بر
پسر بزرگتر واجب است؛
۶) نمازی که به سبب
اجاره یا
نذر و
عهد یا
قسم واجب می‌شود؛
۷)
نماز جمعه (که مورد اختلاف است و طبق نظر
امام خمینی (ره)، در زمان
غیبت،
واجب تخییری است؛
۸) نماز
عید فطر و
عید قربان (که در زمان
حضور امام معصوم علیه السلام واجب است و باید به
جماعت خوانده شود، ولی در زمان غیبت، مستحب است).
خواندن نماز مستحب در وقت
نماز واجب مادامی‌که وقت تنگ نشده بنابر اقوی جایز است و همچنین خواندن نماز مستحب برای کسی که قضای نماز واجب به عهده دارد جایز است.
و نماز مستحبی بیشتر از آن است که شمرده شود.
=
=
نماز واجب پنج تا است: یومیه - و نماز جمعه و همچنین نماز قضایی که پسر بزرگتر برای پدرش می‌خواند نیز از اقسام نماز یومیه است - و نماز آیات و نماز طواف واجب و نماز میّت و نمازی که مکلف آن را با نذر یا اجیر شدن یا غیر این‌ها بر خود لازم کند، و این قسم آخری را جزء نمازهای واجب شمردن مسامحه است؛ زیرا واجب عبارت از وفای به نذر و مانند آن است نه آن‌که واجب، عنوان نماز باشد.
و نماز مستحبی بیشتر از آن است که شمرده شود.
و از آن جمله
نوافل یومیه است که عبارت است از هشت رکعت برای
نماز ظهر قبل از نماز ظهر. و هشت رکعت برای
نماز عصر قبل از نماز عصر. و چهار رکعت برای
نماز مغرب بعد از آن. و دو رکعت نشسته برای
نماز عشا بعد از آن‌که یک رکعت محسوب می‌شود و نام آن وتیره است و وقت آن تا وقت صاحب آن (یعنی نماز عشا) می‌باشد. و دو رکعت برای نماز صبح قبل از آن و وقت این دو رکعت از فجر اول (سپیده کاذب) است و تا موقعی که به‌اندازه خواندن نماز صبح به طلوع سرخی مانده باشد ادامه دارد و جایز است با نماز
شب قبل از طلوع فجر اول (سپیده کاذب) و لو در نصف
شب خوانده شود و حتی بعید نیست که وقت
نافله نماز صبح بعد از گذشتن مقدار وقت خواندن نماز
شب از نیمه
شب باشد، و لیکن احتیاط (مستحب) آن است که قبل از فجر اول خوانده نشود مگر آن‌که با نماز
شب خوانده شود. و یازده رکعت
نافله شب است که هشت رکعت آن نماز
شب سپس دو رکعت
نماز شفع و بعد از آن یک رکعت
نماز وتر است و نماز وتر با نماز شفع بافضیلت‌ترین قسمت نماز
شب است و
نافله نماز صبح از وتر و شفع، افضل است. و اکتفای به نماز شفع و وتر بلکه در تنگی وقت به خصوص نماز وتر جایز است، ولی خواندن تنها نماز وتر در غیر تنگی وقت باید به قصد رجاء باشد. و وقت
نافله شب از نصف
شب تا سپیده صادق است و سحر افضل از بقیه است و سحر تمام ثلث آخر
شب است و بافضیلت‌ترین قسمت آن، زمانی است که نزدیک به سپیده صادق باشد و افضل از آن، آن است که (یازده رکعت بر تمام وقت
نافله شب) پخش شود، چنان که روش پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) چنین بود. بنا بر این تعداد
نوافل - با یک رکعت شمردن وتیره - سی و چهار رکعت می‌شود که دو برابر عدد رکعات نمازهای یومیه است. و در مسافرتی که موجب
قصر است، هشت رکعت
نافله ظهر و هشت رکعت عصر ساقط می‌شود ولی بقیه
نوافل باقی می‌ماند. و احتیاط (مستحب) آن است که وتیره به قصد رجاء خوانده شود.
نماز جعفر بن ابی طالب،
نماز استسقاء،
نماز غفیله،
نماز شب دفن و
نماز اول ماه و
نماز حاجت بعضی از نمازهای مستحبی‌اند که علاوه بر
نوافل یومیه در
تحریرالوسیله به استحباب آن‌ها تصریح شده است.
و این نماز از
مستحبات مؤکّد است و از نمازهای مشهور بین عامّه و خاصّه است، و از چیزهایی است که
پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به پسر عمویش هنگام بازگشت از سفرش به خاطر محبّت و گرامی داشتن او به وی عطا کرد که از
امام صادق (علیه‌السلام) است که: «در روز
فتح خیبر هنگامی که جعفر از حبشه آمد، پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به او فرمود: «آیا جایزه‌ای به تو ندهم؟ آیا بخششی به تو نداشته باشم؟ آیا به تو هدیه‌ای نکنم؟» پس جعفر گفت: «چرا یا رسول اللَّه» - حضرت صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: مردم گمان کردند که پیغمبر به او طلا یا نقره می‌دهد، لذا گردن‌ها را کشیدند تا ببینند چه می‌دهد - پس پیغمبر به او فرمود: «چیزی به تو عطا می‌کنم که اگر آن را هر روز انجام دهی، برایت از دنیا و آنچه در آن است، بهتر خواهد بود و اگر هر دو روز یک مرتبه انجام دهی، خداوند گناه بین آن دو روزت را مورد مغفرت قرار می‌دهد و اگر در هر جمعه یا هر ماه یا هر سالی انجام دهی خداوند گناه بین آن‌ها را می‌بخشد».
و بافضیلت‌ترین وقت خواندن نماز جعفر (طیّار)،
روز جمعه هنگام بالا آمدن آفتاب است و می‌توان آن را از
نافله
های شب یا روز، حساب کرد که - چنان که در روایت آمده - هم برای او از نوافلش حساب شود و هم نماز جعفر، پس با نماز جعفر
نافله نماز مغرب را مثلاً نیّت می‌کند. و این نماز چهار رکعت است که دو سلام دارد، در هر رکعتی
حمد و
سوره می‌خواند، سپس پانزده مرتبه می‌گوید:
«سُبْحانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ للَّه وَ لا الهَ الَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ اکْبَر» و همین تسبیح را ده مرتبه در رکوع و همچنین ده مرتبه بعد از سر برداشتن از رکوع، و همچنین در سجده اول و بعد از سر برداشتن از آن، و در سجده دوم و بعد از سر بلند نمودن از آن ده مرتبه می‌گوید. پس در هر رکعتی هفتاد و پنج مرتبه و همه آن‌ها (در تمام چهار رکعت)، سیصد تسبیح می‌شود. و ظاهر این است که گفتن تسبیحات از ذکر رکوع و سجده، کفایت می‌کند، ولی احتیاط (مستحب) آن است که اکتفا به آن‌ها نشود. و در این نماز سوره مخصوصی تعیّن ندارد، لکن افضل آن است که در رکعت اول، سوره
(اِذَا زُلْزِلَتْ) و در رکعت دوم، سوره
(وَ الْعَادِیَاتِ) و در رکعت سوم،
(اذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ) و در رکعت چهارم، سوره
(قُلْ هُوَ اللَّهُ احَد) بخواند.
از جمله نمازهای مستحب: نماز استسقاء است. و استسقاء به معنای درخواست آب است. و نماز استسقاء، مستحب است در وقتی که آب نهرها فرو رود و باران کم شود و آسمان از باریدن خودداری کند، به خاطر شیوع گناهان و کفران نعمت‌ها و ندادن حقوق و کم‌فروشی در کیل و وزن و ظلم و حیله و ترک امر به معروف و نهی از منکر و جلوگیری از زکات و حکم نمودن به غیر آنچه خدا نازل فرموده و غیر این‌ها از چیزهایی که موجب خشم حضرت رحمان می‌شود و موجب نیامدن باران می‌گردد، همان طور که در روایت آمده.
و کیفیت آن مانند
نماز عید فطر و
قربان، دو رکعت و به جماعت است و فرادا خواندن آن به قصد رجاء اشکال ندارد. در هر رکعت از آن حمد و سوره‌ای را می‌خواند و در رکعت اول بعد از سوره، پنج تکبیر می‌گوید و بعد از هر تکبیر، یک قنوت به جا می‌آورد و در رکعت دوم چهار تکبیر (می‌گوید) که بعد از هر تکبیری، یک قنوت به جا می‌آورد. و در قنوت، خواندن هر دعایی کافی است و بهتر است که دعای قنوت شامل طلب باران و آب و طلب عطوفت حضرت رحمان باشد به اینکه باران‌ها را فروفرستد و درهای آسمان را به رحمت باز کند و قبل از دعا، صلوات بر محمّد و آل محمّد علیهم الصلاة و السلام بفرستد.
و از جمله نمازهای مستحب: نماز غفیله است، و آن دو رکعت است، میان نماز مغرب و عشا که در مقدّمه اول از کتاب نماز تفصیل آن گذشت.
و از جمله نمازهای مستحب: نماز
شب دفن است، که شرح آن در باب دفن میّت از احکام اموات گذشت.
و از جمله نمازهای مستحب: نماز اول ماه و نماز حاجت، و غیر آن‌ها از نمازهایی است که مفصّلاً در جاهای خودش ذکر شده است.
• کتاب آشنایی با ابواب فقه، ص۴۸-۴۹.
•
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
