نقش حوزه علمیه در انقلاب اسلامی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
برای ایجاد یک دگرگونی بزرگ تاریخی همچون
انقلاب اسلامی ایران، سلسله مسائل تاریخی، فرهنگی و مذهبی از دیرباز دست در دست یکدیگر داده تا به ثمر بنشیند. یکی از این مباحث ایجاد
حوزه علمیه و نقش خاص و ویژه آن در این دگرگونی تاریخی قرن حاضر میلادی است که برای کمتر تحلیل‌گر و صاحب نظری غیرقابل انکار است. برای پی‌بردن به نقش حوزه علمیه در انقلاب اسلامی ایران باید به سال‌های ابتدایی ایجاد حوزه علمیه بصورت امروزی (استاد و شاگردی) و ایجاد مدارس در شهرهای مختلفی مذهبی
تشیع رجوع کنیم.
آغاز تاریخ تاسیس حوزه‌های علمیه شیعه به شیوه سنتی به سال ۴۴۷ هجری بازمی‌گردد که با یورش
طغرل بیک سر سلسله
سلجوقیان به محلات شیعه نشین
بغداد و آتش زدن کتابخانه مهم و گرانقدر شیعه و محلات
کرخ، و از آن جمله کتاب‌ها و کرسی درسی
شیخ الطائفه، وی ناگزیر به
نجف اشرف هجرت
نمود و در جوار
مرقد مطهر امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) رحل اقامت افکند.
وی آنجا را به صورت پایگاه دانش و
دین درآورد و نخستین حوزه و دانشگاه بزرگ شیعه را بنیان نهاد؛ و در طول قرون متمادی هزاران فقیه و مفسر و متکلم و فیلسوف و دیگر نوابغ علمی جهان تشیع در این آستان تربیت شدند.
علمای شیعه تا قبل از هجرت شیخ طوسی به نجف اشرف به علت نداشتن امنیت در شهرهای مختلف
حجاز،
عراق و
ایران پراکنده بودند؛ لکن پس از هجرت وی به نجف و تشکیل حلقه‌های درسی که از آن جمله «
امالی» شیخ طوسی است، چون پروانه گرد شمع رو به نجف آورده و آنجا را بصورت مجتمع بزرگ علمی شیعه درآوردند.
با تشکیل
حوزه علمیه نجف اشرف، مرکزیت علمی برای اداء دو رسالت عمده بوجود آمد.
نخست اینکه حوزه علمیه بصورت کانون پرورش علوم و معارف اسلامی و تربیت علمای بزرگ و متخصصان در
علوم اسلامی در آمد.
دوم اینکه این مراکز علمی رسالت پاسداری از
اسلام و مسئولیت مرزبانی فکری جوامع اسلامی و شیعی را بر عهده گرفت.
برای پی بردن به این حقیقت که حوزه‌های علمیه شیعه از همان آغاز بصورت یک سنگر و دژ برای مبارزه شکل گرفت، کافی است به این گفتار
شیخ طوسی بنیانگذار حوزه‌های علمیه شیعه دقت کنیم:
«علمای بزرگ ما چه آنان که در قدیم بوده‌اند و چه آنان که متاخر بوده‌اند، همه درباره پیدا کردن دلیل‌های زمان پسند و آن‌گونه مطالبی که به مقتضای طبیعت زمان و شرائط آن بوده است، نهایت درجه ممکن کوشیده‌اند و پیش تاخته‌اند؛ و در برابر دیگران و مخالفان موضع آگاهانه گرفته‌اند.
چون همواره
شبهه‌ها و مسائل تازه‌ای القا می‌شده است که آنان می‌بایست دلیل‌ها و پاسخ‌ها و آگاهی‌های جدیدی را جستجو می‌کردند و شیوه نوینی را متناسب با نوآوری مخالفین ابداع می‌نمودند».
شیخ طوسی با توجه به همه شرائط موجود زمانش همانطور که
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «العالم بزمانه لاتهجم علیه اللوابس
؛ کسی که زمان خویش را بشناسد جریان‌های مشتبه بر او شبیخون نمی‌زند»؛ این دو رسالت بزرگ را از حوزه علمیه کوچکی در نجف آغاز
نمود.
در چنین شرائطی هدف بنیانگذار حوزه‌های علمیه و دیدگاه او چنین است که باید تمامی تلاش و نهایت توان را بکار گرفت و آنچه را که مقتضای زمان است استقصا
نمود (بلغوا النهآیت القصوی فی استقصاء ما اقتضت ازمنتهم).
این است برنامه کلی و رسالت حوزه علمیه که بخاطر آن،
شیخ طوسی موطن خود (کرخه بغداد) را رها
نموده و رنج غربت را در نجف اشرف در جوار وارث علم رسالت،
امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) متحمل می‌گردد.
تشکیل
حوزه علمیه قم توسط مرحوم
آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری نیز در شرائط مشابه و با اهداف همانندی انجام پذیرفت. زیرا انگیزه هجرت ایشان از
اراک به
قم بهره‌گیری از موقعیتی بود که این شهر از نظر
روایات اهل‌بیت و سابقه علمی و خدماتی، از آن برخوردار بود.
حسن بن محمد قمی در
تاریخ قم از
امام صادق (علیه‌السّلام) نقل می‌کند:
«بزودی روزگاری می‌رسد که
کوفه از علم تهی می‌گردد و علم چون ماری که در زمین پنهان گردد سر از قم درمی‌آورد؛ و این شهر منبع
علم و
فضل می‌شود؛ و در شعاع دانش آن مستضعفی بجا نمی‌ماند؛ و زنان پشت
حجاب نیز از برکات علمی این شهر بهره‌مند می‌گردند؛ و مردم قم برای دیگران حجت می‌شوند؛ و علوم و معارف از این شهر به شهرهای دیگر منتشر می‌گردد؛ و شعاع آن
شرق و
غرب را فرا می‌گیرد؛ آنگاه حجت بالغه الهی به همگان می‌رسد و هیچ فردی بی‌بهره از قم نمی‌ماند».
هجرت بسیاری از شخصیت‌های
خاندان اهل‌بیت و یاران ائمه (علیهم‌السّلام)، مانند
اشعری‌ها (
عبدالله بن سعد اشعری و فرزندانش)، و
محمد بن حسن صفار مؤلف کتاب
بصائر الدرجات که از اصول شمرده می‌شود، و
محمد بن خالد برقی، و
زکریا بن ادریس، و
زکریا بن آدم، و
ابن‌بابویه، و
ابن‌قولویه مؤلف کتاب
کامل الزیاره که از اسناد روائی معتبر شیعه می‌باشد، و
علی بن ابراهیم مؤلف کتاب تفسیر معروف، به قم نشان‌گر سابقه علمی و موقعیت خاص روحانی و پایگاه بودن آن می‌باشد.
با چنین انگیزه‌ای مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری در سال ۱۳۴۰ ه. ق از اراک به قم هجرت
نمود تا به آنچه که در روایات به آن نوید داده شده جامه عمل بپوشاند.
جالب این است که هر دو بنیانگذار حوزه علمیه نجف اشرف و قم در شرائطی به این دو حوزه بنیانی استوار بخشیدند که در خطر تهاجم دشمن بودند.
شیخ طوسی گرفتار یورش سلجوقیان و شیخ حائری مورد تهاجم
رضاخان قلدر بودند.
بی‌شک بنیانی این چنین، در برابر
طغیان و
تجاوز ساکت نمی‌ماند؛ و در کنار انجام رسالت علمی و پاسداری از مرزهای عقیدتی، اخلاقی و فرهنگی جامعه، شالوده مبارزه‌ای را برای بهره‌برداری در دراز مدت می‌ریخت.
تربیت شدگان حوزه مرحوم آیت‌الله حائری هر کدام به‌نوبه خود در حفظ و توسعه این میراث بزرگ تلاش نمودند. برای ایجاد وحدت و مرکزیت نیرومند در حوزه، مرحوم
آیت‌الله بروجردی را به قم دعوت نمودند و حوزه علمیه قم را در برابر رژیم ستم‌شاهی به یک قدرت بزرگ تبدیل کردند.
در طرح و اجرای این نقشه،
حضرت امام، نقش عمده را داشت و از آن پس خود در مقام یک استاد برجسته به تحکیم پایه‌های علمی و معنوی حوزه پرداخت؛ و با تربیت شاگردان برجسته‌ای که در کنار کسب
فقه و
عرفان و
اخلاق از وجود امام، از دیدگاه‌های ایشان در زمینه مسائل جامعه و کشور و جهان الهام می‌گرفتند.
کادرهای شایسته مجهّز به
علم و
تقوی و آگاهی را برای نهضت آینده آماده کرد؛ و در روند
انقلاب اسلامی دیدیم که همین عالمان آگاه و متقی حوزه علمیه تحت عنوان اساتید
حوزه علمیه قم از نخستین روزهای آغاز نهضت در کنار رهبر انقلاب ایستادند و بصورت یک شبکه ارتباطی قوی پیام‌های رهبر را به سراسر کشور و نیز به خارج رسانیدند.
برای بررسی بیشتر نقش حوزه علمیه در روند انقلاب اسلامی باید به این نکته توجه داشت که محیط حوزه‌های علمیه محیط صفا و صمیمیت و اخلاص و معنویت است.
در میان طلاب حوزه، فرزندان اقشار مختلف جامعه دیده می‌شوند: روحانی‌زاده، دهاتی و شهری، فرزند کارگر و تاجرزاده، فاقد تحصیلات جدید و تحصیلکرده نظام جدید، فقیر و غنی، و کم استعداد و با استعداد و نابغه، ولی همه و همه، ارزش‌هایی غیر از
علم و
تقوی را از دست می‌دهند و در محیطی آکنده از
زهد و
قناعت در یک رقابت نامرئی به تجهیز علمی و معنوی می‌پردازند.
بدین ترتیب علمای فارغ التحصیل حوزه با سرمایه عظیم معنوی و با سلسله ارزش‌های والای انسانی و اخلاقی رسالت‌های حوزه را بر عهده می‌گیرند؛ جمعی همچنان در حوزه می‌مانند، و عده‌ای نیز به نقاط مختلف مهاجرت می‌کنند و طبق دستور
قرآن کار
تعلیم و
تربیت و
انذار مردم را آغاز می‌نمایند.
حوزه علمیه نه تنها در برابر نفوذ دولت، استقلال اقتصادی دارد، از نظر علمی و نوع سیستم نیز فاقد هر نوع رابطه اثر پذیر می‌باشد.
استقلال همه جانبه حوزه‌های علمیه شیعه همواره به فقها و علما این امکان را می‌داده است که به‌دور از هر نوع واهمه در زمینه بروز اختلال در کار حوزه به هنگام درگیری با دستگاه حاکم، موضع گیری لازم را داشته باشند؛ در صورتی‌که اتکاء مالی و اداری حوزه‌های علمیه اهل تسنن این امکان را از علما و روحانیون وابسته به این حوزه‌ها، و بطور کلی متکی به دولت‌ها گرفته است.
حوزه علمیه قم با چنین بافت و خصوصیاتی آمادگی‌های لازم را برای انجام رسالت خویش در پاسداری از حریم اسلام و حقوق ملت و مصالح کشور بدست آورده بود.
سیاست
تزویر و فریب، و حمله و گریز محافظه کارانه
رژیم شاه در برابر مرجعیت مقتدر و با نفوذی چون
آیت‌الله بروجردی، مانع از اجرای صریح و سریع برنامه‌های از پیش تعیین شده توسط عوامل کاخ سفید آمریکا بود.
در این زمان، امام که مرجعیت دینی و مسئولیت حوزه را بر عهده ایشان می‌دانست به تذکرات خصوصی به مقام مرجعیت و در حد پیام اکتفا می
نمود.
پس از رحلت آیت‌الله بروجردی، رژیم، به تصور اینکه فقدان ایشان موجب ضعف حوزه علمیه و روحانیت شده و موانع از سر راه خودکامگی شاه برداشته شده است، یورش همه جانبه‌ای را برای پیاده کردن منویات
آمریکا آغاز
نمود و با استفاده از پوشش اسمی انقلاب و ثبات سیاسی برای هر چه وابسته‌تر کردن کشور به آمریکا، برنامه‌های از پیش تعیین شده‌ای را به اجرا گذارد.
با وجود اینکه در خلا ناشی از فقدان آیت‌الله بروجردی حوزه دچار مسائل و مشکلاتی شده بود، لکن یکه‌تازی رژیم در حقیقت جرقه‌ای بود که کانون آماده اشتعال نهضت را مشتعل
نمود و همه قدرت و نفوذ و معنویت حوزه در فریادهای امام متجلی شد و نهضت حوزه به رهبری امام، چون خون در شریان ملت مسلمان به جریان افتاد.
حوزه با همه موجودیت خود از
مراجع تقلید گرفته تا اساتید و طلاب پشت سر رهبری نهضت قرار گرفت و حمایت بی‌دریغ خود را بنابر رسالت خویش نثار نهضت کرد؛ با توجه به ترکیب حوزه که بطور سنتی از مراجع و اساتید و طلاب تشکیل می‌شد، نقش حوزه را در پشتیبانی از رهبری نهضت و پیشبرد آن می‌توان در چند نکته خلاصه کرد.
رژیم قصد داشت
امام را از پیکر حوزه و
مرجعیت جدا کند و با وی در حد یک شخصیت روحانی برخورد نماید؛ زیرا چنین عملی برای
رژیم امکان پذیر بود؛ بعلاوه احتیاج به سرمایه گذاری نداشت و می‌توانست با دستیابی به این هدف امام را منزوی سازد.
حوزه علمیه قم با تاکید بر مرجعیت امام و اینکه ایشان جزئی از یک کل بهم پیوسته است و مبارزه با رژیم یک جریان نشات گرفته از رسالت حوزه و مربوط به همه حوزه است، این توطئه را خنثی
نمود.
رده اول مراجع و شخصیت‌های برجسته حوزه بودند که با اعلامیه‌هایشان به‌نوبه خود در پیشبرد اهداف نهضت و تقویت بنیان مبارزه تاثیر چشم‌گیری داشت و در پیوستن نیروهای بیشتر به نهضت مؤثر بود.
این اعلامیه‌ها به رژیم و حامیانش می‌فهماند که حمایت حوزه از رهبری نهضت تنها بخاطر مسائل صنفی نیست؛ بلکه وحدت هدف و هماهنگی در انجام رسالت وجود دارد.
رده دوم، اساتید حوزه بودند که معمولاً در تصمیم گیری‌های حوزه نقشی بر عهده نداشتند وارد صحنه شدند و مهم‌ترین نقش را در سرعت بخشیدن به آهنگ نهضت ایفا نمودند و از موقعیت خود برای راه‌اندازی و تعمیق و گسترش فعالیت‌های رده‌های اول حوزه استفاده کردند.
اینان که فعال‌ترین عناصر حوزه را تشکیل می‌دادند و اکثراً از شاگردان و علاقه‌مندان امام بودند، بدور از پاره ملاحظاتی که در فعالیت رده‌های اول حوزه معمولاً دست‌وپاگیر است، از هیچ گونه حمایت در طول فراز و نشیب‌های نهضت فرو گذار نکردند؛ و چه در مقابله با رژیم و چه در انتقال اهداف و آرمان‌های نهضت به طیف وسیع طلاب، و همچنین در سطح جامعه رسالت خویش را به انجام رسانیدند.
طلاب حوزه علمیه بصورت انفرادی و گروهی از طریق اعمال فشار روی عناصر غیرفعال حوزه و ایجاد شبکه‌های ارتباطی مستقیم با اقشار و گروه‌های مختلف، پیام نهضت و رهبری آن را در سطح جامعه منتشر نمودند و نقش بیشتری را در پیشبرد اهداف نهضت ایفا کردند.
از آنجا که آسیب‌پذیرتر از مراجع و اساتید حوزه بودند، بیشتر آماج حملات و آزار و شکنجه رژیم سفاک پهلوی قرار گرفتند. بسیاری از آنان توسط مامورین ساواک به زندان افتادند و عده‌ای به سرباز خانه‌ها فرستاده شدند و جمعی
تبعید و یا مختفی شدند؛ و آنها که موقعیت شخصی نداشتند بیشتر مورد آزار قرار گرفتند.
سرکوب مکرر طلاب حوزه همچون جریان
فیضیه نتوانست در مقاومت دلیرانه سربازان امام زمان (علیه‌السّلام) خللی ایجاد کند و طلاب هر بار با صلابت بیشتر و فریادی رساتر به انجام رسالت خود در زمینه رساندن آرمان‌های انقلاب اسلامی و پیام‌های رهبر انقلاب به مردم و افشای ماهیت ضدمردمی و وابسته رژیم منحوس پهلوی، دست به تلاشی خستگی ناپذیر زدند؛ و تا اعماق جغرافیائی کشور پیش تاختند و حماسه‌ها آفریدند.
۱) می‌گویند متن تلگراف مرحوم
میرزای بزرگ شیرازی را که در زمینه
تحریم تنباکو به
تهران مخابره شده بود. دستگاه استبداد
ناصر الدین شاه از افکار عمومی پوشیده نگاه داشت، ولی در مدت کوتاه، علی رغم فقدان وسائل ارتباط جمعی در آن زمان، فتوای این مرجع بزرگ تقلید در سراسر کشور منتشر گردید.
۲) این معجزه تاریخ در جریان سخنرانی تاریخی
امام در زمینه
کاپیتولاسیون، علی رغم سازماندهی و بسیج همه نیروها توسط رژیم برای خاموش کردن این فریاد، در مدت چهل و هشت ساعت در سراسر کشور حتی اعماق روستاها توسط طلاب حوزه علمیه به آگاهی ملت ایران رسید؛ و این حادثه رژیم را دچار شوک و سرسام کرد.
روحانیت، در بنیاد نهضت سهمی بسزا داشت و در زمان اوج قیام و آغاز انقلاب، نقش آن عینی‌تر و ملموس‌تر شد. با بهره گیری از فرمایشات
مقام معظم رهبری به نقش روحانیت پس از پیروزی نهضت، خواهیم پرداخت.
در جنبش‌های صد ساله‌ی اخیر، تحریف‌گران کوشیده‌اند که نقش روحانیت را در نهضت‌ها، کمرنگ نشان دهند و در مواردی، با سکوت و
اغماض و یا
تحریف و سوء برداشت، از حضور و عمل سیاسی علما و روحانیت، عبور کنند. این حادثه، در مورد انقلاب اسلامی ایران نیز پیش‌بینی می‌شود. از همان آغاز، رگه‌هایی از آن هویدا بود و شاید در آینده، توسعه و گسترش پیدا کند.
مقام معظم رهبری در بیاناتی در این زمینه چنین فرموده‌اند:
«نقش روحانیون در این
انقلاب، چیز غیرقابل انکاری است. هیچ کس هم تاکنون، این نقش را انکار نکرده است. البته، برای انکار کردن، دیر نشده است!
دست‌های تحریف، در جا به جای تاریخ ما، از اول تا حالا، دخالت و اعمال نظر و اعمال نفوذ کرده‌اند. در این قضیه هم هیچ بعید نیست که روزی، یک عده آدم‌هایی پیدا بشوند، بنویسند و بگویند که جامعه‌ی علمی اسلامی و روحانیت اسلام، در این انقلاب نقش و تاثیری نداشته‌اند.»
در عهد حضور امت حاضر در عرصه‌ی نهضت و انقلاب، این خطر نامحسوس‌تر است. آنان که در عرصه‌ی انقلاب حضور داشته‌اند و در آن سهیم بوده‌اند، در برابر این گونه تحریفات، مصونیت نسبی دارند.
«امروز که هنوز مردم ما، حدیث العهد به انقلاب هستند و قضایای انقلاب، در ذهن‌شان بوده و هست، می‌دانند که علمای اعلام، تاثیر درجه‌ی یک را در پیدایش و گسترش و عمق و بالاخره پیروزی این انقلاب داشتند. اگر آنها نبودند، این انقلاب قطعاً به پیروزی نمی‌رسید.»
خطر آن است که با روی کار آمدن نسل دوم (و نیز نسل‌های سوم و چهارم انقلاب)، که نه در
نهضت پانزده‌ی خرداد حضور داشته و نه شاهد و راوی انقلاب ۵۷ است، زمینه‌های تاثیر پذیری این نسل از تحریفات تاریخی در مورد نهضت اسلامی ایران، افزایش یابد و آنان از چند و چون زحمات روحانیت در تکوین نهضت،
غفلت ورزند و یا در تحلیل عوامل مولد انقلاب، بیراهه روند.
این خطر جدی، ایجاب می‌کند که تاثیر روحانیت بر انقلاب اسلامی، ثبت و تحلیل شود؛ واقعیت‌ها گردآوری شوند و بررسی شایسته و قابل ارایه، صورت گیرد.
«این، تاثیرات روحانیت در
انقلاب است، که تاثیرات شگرف و عجیب و عمیقی است و درباره‌ی آن، باید به صورت تحلیلی، کتاب نوشت. متاسفانه، نه ما چنین کتابی نوشتیم و نه دیگری... جوانان روحانی، باید به فکر باشند.
نگاه نکنید که حالا امروز در محیط و منطقه و شهر و روستای شما، مردم به نام شما شعار می‌دهند. در تاریخ باید معلوم باشد که نسبت روحانیت با این انقلاب، چیست.»
روحانیت، از تجربه‌ی نهضت‌های پیشین، درس آموخت و با پیروزی قیام، دستاورد تلاش خود و ملت را رها نکرد و به گوشه‌ی انزوا و عزلت پناه نبرد.
همگام با رویدادهای پس از انقلاب، حرکت کرد و با ارایه‌ی نقش‌ها و مسئولیت‌های گوناگون، تداوم حضورش را عرضه کرد.
در این زمینه مقام معظم رهبری فرموده‌اند:
«روحانیت از اول انقلاب، در حفظ دستاوردهای آن، عنصر بسیار مؤثری بود. این کارخانه‌ها و این پادگان‌ها و این مراکز و این جبهه‌ها را، زبان‌های گرم روحانیون نگه داشت؛ آنهایی که علاقه داشتند و زبان گرم را با سخنی که از دلِ گرم برخاسته بود، می‌گفتند.»
دسایس دشمنان انقلاب، در این دو دهه بسیار بود. تحرکات گروه‌های سیاسی، توطئه‌های براندازی، ترورها، خرابکاری‌های اقتصادی،
جنگ تحمیلی و دهها دسیسه‌ی دیگر، علیه انقلاب پدید آمد. هر یک به تنهایی، رژیم مقتدری را درهم می‌ریخت؛ اما انقلاب محکم و استوار باقی ماند.
در این بقا، عوامل مختلف دخیل بودند؛ اما در این میان، از نقش روحانیت، به عنوان مبلّغ گویای انقلاب، نمی‌توان غفلت داشت. زحمات این مجموعه در مراکز نظامی، آموزشی، کارخانجات، جبهه‌ها، روستاها و... در این دو دهه‌ی انقلاب، نیازمند بررسی تفصیلی و مستقل است و متاسفانه تحلیل جامع و بایسته‌یی از این ابعاد حضور و تاثیر، صورت نپذیرفته است.
روحانیت در این دو دهه، چه از طریق تبلیغ سنتی و حضور چهره به چهره در میان مردم، و چه از طریق رسانه‌ها و ابزارهای نوی تبلیغی، توانست بخش عظیمی از تبلیغات مهاجم را دفع کند و از اعتماد مردمی به انقلاب، پاسداری نماید.
انقلاب اسلامی، بدون این شبکه‌ی گسترده و ریشه‌دار، هرگز نمی‌توانست امواج عظیم تهاجم تبلیغی ـ نظامی را دفع کند و از کیان خویش، در برابر دشمنان گوناگون به دفاع برخیزد. از این رو، بی‌تردید نقش روحانیت در تداوم انقلاب، از اصل ایجاد و حدوث، کمرنگ‌تر نمی‌نماید.
مقام معظم رهبری، در تجلیل و تمجید از این زحمات پیوسته، اظهار داشته‌اند:
«زحمات شما آقایان محترم و علما و فضلا و طلّاب و گویندگان در طول این ده سال، با زحمات هیچ قشری قابل مقایسه نیست. در این مدت، تلاش‌ها و
صدق و صفا و حضور شما در صحنه‌های گوناگون، دل‌های مشتاق را به تپش درآورد و آنها را آماده‌ی فداکاری کرد. چه قدر دشمنان اسلام در جاهای مختلف، قصد خرابکاری داشتند، ولی حضور یک روحانی، مانع از خرابکاری آنها شد.» (سخنرانی در مراسم بیعت گروه کثیری از ائمه‌ی جمعه و روحانیون استان مازندران و اصفهان و علما و طلاب کشورهای اسلامی مقیم ایران.)
حوزه، علاوه بر نقش دفاعی ـ تبلیغی در برابر دسایس دشمنان انقلاب، عامل ماندگاری هویت اسلامی انقلاب بود. بدون روحانیون، اسلامیت انقلاب، در همان روزهای نخستین به مخاطره می‌افتاد و در معرض زوال و
احتضار قرار می‌گرفت.
هوشیاری بی‌نظیر امام راحل ـ که خود رهبریِ روحانیت آگاه را بر عهده داشت ـ و نیز همگامی و همدلی حوزه با ایشان، موجب شد که طوفان‌های اسلام زدایی، کارگر نیفتد و انقلاب اسلامی، در کمند امواج مکاتب، به این‌سو و آن‌سو در نغلتطد.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای ضمن اشاره به این خطر می‌فرمایند:
«وقتی
جمهوری اسلامی تشکیل شد، اگر روحانیون نبودند، چنانچه می‌خواستند بنایی بر اساس
دین درست کنند، نمی‌شد. ما کسانی را دیدیم که متدین هم بودند و خواستند از
کتاب و
سنت استنباط کنند، ولی به
کفر افتادند و به وادی ضلالت رفتند؛ چون وارد نبودند و نمی‌دانستند که چه باید بفهمند.»
انقلاب، بر بافت روحانیت آثار چشم‌گیری بر جای گذارد؛ افق دیده حوزه را گشود؛ قالب سنتی آن را متحول ساخت؛ نیازهای نویی را در پیش دید نهاد و آنان را با دنیای جدید، آشنایی داد.
حوزه در سده‌ی اخیر، بر اثر انفصال از مدیریت اجتماعی، از کاروان سریع تحولات باز ماند. قبل از این دوره، حوزه اگر پیشاپیش جامعه نبود، لااقل همگام با ایشان حرکت می‌کرد؛ نیازها و اندیشه‌های جامعه‌ی خود را درمی‌یافت؛ با آن هم‌زبانی و هم‌کلامی می‌داشت؛ سخن نسل جوان را چونان سخن نسل معمر و کهنسال می‌فهمید؛ باب مفاهمه و گفت و شنود را می‌گشود؛ درد شناسی می‌کرد و در ره درمان برمی‌آمد.
حوزه، تا قبل از سده‌ی اخیر، با جامعه‌یی سنتی برخورد می‌کرد؛ جامعه‌یی که از سنت خویش ارتزاق می‌کرد و تار و پود تفکر و زبانش، از فرهنگ خودی تغذیه می‌شد. حوزه، در ارتباط با این فرهنگ و سنت، کم و کاستی احساس نمی‌کرد.
با تحولات قرن اخیر، جامعه در مسیری پُر فراز و نشیب قرار گرفت؛ اندیشه‌های نو، فرآورده‌های جدید، نهادها و مؤسسات نوین و... رخ
نمود؛ مبادلات و
ارتباطات، جامعه را در دگردیسی قرار داد؛ مکاتب جدید و رسانه‌های نوپیدا، اندیشه‌های ناآشنا در جامعه تزریق کردند و تکنیک و صنعت وارداتی، فرآورده‌های نو در جامعه پدید آوردند و نظام زندگی و سیستم مصرفی مردمان این مرز و بوم را تغییر دادند و آموزشکده‌های جدید هم، مواد درسی و نظام اطلاعاتی نسل نو را متغیر کردند و... .
حوزه، در برابر این موج تحول‌یابی، بیگانه بود. اگر حوزویانی بودند که با این نوگرایی‌ها ربط یافتند، علقه‌ی شخصی و نیاز درونی ایشان بود، و نه برنامه‌یی سازمانی. و چنین شد که حوزه روز به روز از هم‌سخنی با جامعه‌ی جدید، عقب‌تر می‌افتاد و گام به گام، از همگامی با تحولات نو، وا می‌ماند.
حق بزرگ انقلاب بر حوزه، آن بود که گامی بلند در راه رفع این خلاء پیمود. درگیر شدن حوزه با محیط‌های مختلف اجتماعی ـ اداری، حوزه را با نیازها و گام‌های نو آشنا کرد؛ با مواد آموزشی و نظام اطلاعاتی جامعه ارتباط یافت؛ در جریان رخدادهای نو قرار گرفت و با سیستم جدید مرتبط شد. گرچه این رخداد، به بلوغ و تکامل خود نرسیده است؛ اما جوانه‌های مبارک آن، رخ می‌نماید و در این ره‌آورد، حق امام و انقلاب بر حوزه‌ها، به یاد ماندنی خواهد بود.
رهبر فرزانه انقلاب اسلامی نیز این موضوع را ضمن فرمایشاتی چنین بیان فرموده‌اند:
«یک روز بود که برای معلمان، آوردن اسم مسایل سیاسی، مخطور و ممنوع و عیب بود. ورود در میدان سیاست هم، همین طور بود. زمینه‌سازی برای آشنایی با مسایل سیاسی، مثل ارتباط با رادیو و تلویزیون و روزنامه‌ها و امثال اینها، همین طور بود.
یک نفر روحانی، به نام
آیت‌الله حاج شیخ هاشم قزوینی (رحمة‌الله‌علیه) در
مشهد بود که ملای محترم و معتبری بود. ایشان، مجله می‌خواند. وقتی مجله می‌خرید، در جیبش می‌گذاشت، از حرم که به
مدرسه‌ی نواب می‌آمد یا به منزل می‌رفت، از زیر عبا دیده می‌شد. ایشان، در بین روحانیون مشهد ـ آنهایی که می‌دانستند ـ انگشت‌نما بود که آقا شیخ هاشم، مجله می‌خواند! این، فرهنگ خیلی عجیبی است. ببینید یک قشر و یک جامعه، چه قدر از حوادث دنیا برکنار می‌ماند.»
«... انقلاب، روحانیون را به میدان زندگی و آشنایی آورد. چه طور ممکن است شما مدافع قلعه‌یی باشید اسمتان این است که مدافع و بسته باشید و ندانید که پشت دیوار قلعه و پای خندق‌ها و در یک کیلومتری آن ـ تا چه رسد در پنج فرسخی آن ـ چه می‌گذرد! مگر می‌شود شما مدافع این قلعه باشید؟ وضع ما این طوری بود....»
«امروز نسبت به گذشته، از این جهت خیلی خوب شده است. این، تاثیر انقلاب بوده است. یک تاثیر انقلاب این بود که ما را وارد مسایل سیاسی و مسایل زندگی کرد، بینش‌های ما را باز کرد و روحانیت را به صورت مجموعه، وارد صحنه‌های گوناگون زندگی
نمود.»
روحانیت، بیش از دیگر اقشار، می‌بایست قدر و ارج انقلاب را بداند؛ حرمت آن را بشناسد؛ آن را نعمت الهی بداند و در سپاس و شکر خداوندی، بیان و عمل خویش را به کار گیرد. روحانیت، بایستی انقلاب را ظهور امید مکنونِ هزار و چهار صد ساله‌ی شیعه بداند؛ از این منظر به آن بنگرد و در پاسداری آن بکوشد.
مقام معظم رهبری در سخن زیر، به روشنی این منظر را گشوده‌اند و نکات ارجمندی را بیان داشته‌اند:
«من گاهی این شک در ذهنم به وجود می‌آید که بعضی از ما معممان، عمق عظمت تشکیل حکومتی بر اساس اسلام یعنی حکومت قرآن و
احکام اسلامی و
فقه آل‌محمد (علیهم‌افضل‌صلواة‌الله) را درست متوجه نشویم. تشکیل این حکومت، چیز بسیار عظیمی است. انسان وقتی در وسط ماجرایی است، عظمت آن را حس و درک نمی‌کند.
شما ملاحظه بفرمائید، بعد از سال ۴۱ یعنی سالِ صلح
امام مجتبی (علیه‌السّلام) تا دوران تشکیل نظام جمهوری اسلامی، یک روز، حکومتی بر پایه‌ی قرآن که شخص عادلی هم در راس آن حکومت باشد، تشکیل نشده بود. این، شوخی است؟
یعنی
امام صادق (علیه‌السّلام) و
امام باقر و
امام موسی بن جعفر و ائمه‌ی بعد از حادثه‌ی
عاشورا (علیهم‌الصّلاة‌والسّلام) بر طبق آنچه که انسان از مجموع حالات اینها به دست می‌آورد همت‌شان این بوده است که برای دوران نزدیک به زمان خودشان، یک نظام اسلامی به وجود بیاورند؛ حالا بعضی بالمباشره، بعضی هم بالتسبیب.
در این زمینه، روایاتی هم داریم. روایتی از امام صادق (علیه‌السّلام) است که
خدای متعال، امر
خلافت و
ولایت الهی را، برای سال هفتاد معین کرده بود؛ اما «فلمّا الحسین اشتذّ غضب الله علی اهل الارض». این، عبارت حدیث است. بعد خدا آن را تا سال ۱۶۰، به تاخیر انداخت. ما به شما گفتیم و شما آن را افشا کردید، خدای متعال آن را به تاخیر‌انداخت...
ائمه (علیهم‌السّلام)، این طوری کار می‌کردند؛ یعنی حرکت برای تشکیل نظامی که بر اساس
قرآن به وجود بیاید.
از ائمه (علیهم‌السّلام) که بگذریم، امامزاده‌ها ـ جناب
زید بن علی، جناب
حسین بن علی (شهید فخ)، جناب
محمد بن عبدالله (صاحب نفس زکیه)، جناب
ابراهیم بن عبدالله و دیگران ـ برای تشکیل یک حکومت عدل و یک حکومت علوی، تلاش می‌کردند... .
نهضت‌های صحیحی که تشکیل شده است، برای این به وجود می‌آمد که بلکه بتوانند حکومتی تشکیل بدهند که این حکومت، بر پایه‌ی
قرآن باشد.
بر پایه‌ی قرآن، یعنی چه؟ یعنی اولاً، قوانین بر اساس حکم دینی باشد. ثانیاً، آن کسی هم که در راس حکومت قرار می‌گیرد، با معیارهای دینی برای حکومت، منطبق باشد.
حکومت دینی، آرمان نهفته‌ی عالمان دین نیز بود. آنان در درون خویش، در سوز و گداز بودند و از انفصال شریعت و حکومت، در رنج به‌سر بردند و روزگار وصل مجدد آن دو را در دل پروراندند.
من در حالت بعضی از علمای بزرگ دیده‌ام که آرزو و امید تشکیل حکومت، در آنها هم بوده است. از جمله، مرحوم
سید رضی (رضوان‌الله‌تعالی‌علیه) است که از بعضی اشعار و منافسات او با خلیفه‌ی عباسی، این معنا به دست می‌آید.
معلوم می‌شود که آن بزرگوار، آرزو و طموح حکومت و خلافت را داشته است. بعد هم خیلی زود در جوانی ـ سال ۴۰۶ ـ از دنیا می‌رود؛ یعنی تقریباً سی سال قبل از برادر بزرگش
علم الهدی.
همچنین
ابن‌طاووس، چنین تفکری داشته است که من در یکی از کتاب‌های او دیده‌ام. البته الآن بعید العهدم، ولی احتمال می‌دهم که در «
کشف الحجّه» ـ از کتاب‌های نفیس ابن‌طاووس که برای پسرش نوشته است. ـ باشد.
او، در این کتاب می‌نویسد که من از اخبار
اهل‌بیت فهمیده‌ام که کسی از این خاندان ـ یعنی
خاندان بنی‌هاشم ـ در
دوران غیبت به حکومت می‌رسد و تشکیل حکومتی می‌دهد و من امیدوار بودم که او، من باشم. گویا آن بزرگوار، شرایطش را در خود جمع می‌دیده، که لابد در کسی مثل ابن‌طاووس هم جمع بوده است.
در سده‌ی اخیر که نهضت‌های اجتماعی در جوامع شیعی رخ
نمود، عالمان دین حضور فعال داشتند و نقش هدایت و رهبری را بر عهده گرفتند. انگیزه‌ی این حضور، علاوه بر همگامی با دردها و مشکلات مردمی، این نکته نیز بود که حکومت، به شریعت نزدیک‌تر شود و مدیریت جامعه، با دیانت انطباق بیشتری بیابد.
نزدیک به زمان خود ما، علمای بزرگی که مشروطیت را امضا کردند ـ مثل مرحوم
آخوند خراسانی و آقا [[|شیخ عبدالله مازندرانی]] و مرحوم
آسیّد اسماعیل صدر و دیگران ـ حرف‌شان این بود که می‌گفتند: ما یک قدم به آنچه که به حکومت اسلامی نزدیک است، نزدیک‌تر می‌شویم.
وقتی آن اصل را در متمم
قانون اساسی دوران مشروطه گذاشتند، مرحوم
شیخ فضل الله نوری و دیگران، به نظرشان می‌رسید که دیگر کار بسیار بزرگی کرده‌اند. واقعاً هم کار بزرگی بود.
انقلاب اسلامی، به آن آمال تاریخی عینیت داد و در گستره‌یی غیرقابل انتظار، به تطبیق
شریعت و
حکومت پرداخت.
اگر آرمان عالمان مشروطه خواه، آن بود که فقیهان منتخب، ناظر قوانین
مجلس شورای ملی باشند ـ اصلی که جز در مجلس دوم، آن هم به گونه‌یی نیم‌بند اجرا نشد ـ در
انقلاب اسلامی، علاوه بر تحقق آن اصل در قالب
شورای نگهبان، اهرم‌های دیگر نظارت شرعی نیز پیش‌بینی گردید؛ از جمله نظارت عام
ولیّ فقیه بر تمامی دستگاه‌های اجرایی و حکومتی. این گام‌ها، گرچه اکنون آسان و ساده به نظر می‌رسد؛ اما مروری بر تاریخ تشیع، قدر و ارج آن را می‌نمایاند.
«شما آرزوهای هزار ساله و امیدهای انباشته را، با آنچه که در یک برهه از زمان و در یک فرصت رحمانی و در حال نفحه‌یی از نفحات ربوبی، به دست یک مرد الهی به وجود آمده است، مقایسه کنید.
این، یک فرصت الهی بود و خدای متعال، اسباب آن را جمع آورد؛ حتی کسی مثل
امام را برای این کار قرار داد. «و انّ الله اذا اراد شیئاً هیّا اسبابه.»
دریغ‌مندانه باید گفت که با تمامی این احوال، جمعی از روحانیون، این عظمت را ارج نمی‌نهند؛ به اندک بهانه، ره قهر و بی‌مهری در پیش می‌گیرند؛ پاره‌یی از نواقص را بزرگ می‌شمرند و گام‌های عظیم پیموده را نادیده می‌انگارند.
«حقیقت این است که بعضی از روحانیون، خودشان را جزو این انقلاب ندانستند. حقیقت این است که بعضی از روحانیون، بارهای سنگین مسئولیتی این انقلاب را تحمل نکردند. حتی بالاتر، حقیقت این است که بعضی از این روحانیون، حاضر نشدند حتی پیام انقلاب را بعد از پیروزی آن، باور کنند. چیزی که برای ملت‌های دنیا و ملت‌های مستضعف و برای بسیاری از ناظران جهانی قابل فهم بود، برای اینها قابل فهم نبود! بعضی‌ها بودند که عیب‌های کوچک را در نظام جمهوری اسلامی، عمده و بزرگ کردند.»
آنان، بار سنگین مسئولیت‌های انقلاب را رها می‌کنند و متوقعانه از انقلاب، کارایی را تمنا می‌دارند. خرده‌بینی و عیب‌جویی می‌کنند؛ گویا حکومتِ بی‌عیب و نقص را جست‌وجو می‌دارند و محدودیت و مشکلات حکومت در جامعه‌ی بشری را، به فراموشی می‌سپرند.
آیا این، ناشی از نفهمیدن آنچه که واقع شده است، نیست؟ آیا این، ناشی از عدم معرفت
نعمت خدا نیست؟ یا خدای نکرده، ناشی از انکار نعمت خدا نیست؟ «یعرفون نعمة الله ثم ینکرونها». این، جفا به حرکت با این عظمت نیست؟ مگر وقتی حکومت درست و صحیح شد و موازین حکومت، موازین کاملی شد، در تمام سراسر این حکومت، همه‌ی کارها درست خواهد بود؟ چنین چیزی، از کجا ثابت شده است؟
۱) زمان
امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) که مثال
عدل و تقواست ـ دیگر شما کسی را می‌شناسید که اعدل و اتقی و اصدقِ فی احکام الله و اخشنِ فی ذات الله از امیرالمؤمنین باشد؟ ـ این حکامی که بر ولایات مسلط بودند و خود ایشان فرستاده بود، آیا همه‌ی اینها،
ابوذر و
سلمان بودند؟ نه، چهار نفر مثل ابوذر و سلمان و
عمار بودند؛ مابقی آدم‌های عوضی بودند. این تاریخ را بردارید نگاه کنید. یکی از استاندارهای امیرالمؤمنین، «
زیاد بن ابیه» بود که بر منطقه‌ی وسیعی حاکم بود. بسیاری از این قبیل، در اطراف و اکناف بلاد اسلامی بودند.
۲)
امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام)، سردار بزرگ جنگش، «
عبیدالله بن عباس» بود. که می‌دانید شبانه رفت و با
معاویه ـ که آن طرف بود ـ مذاکره کرد، از او پول گرفت و لشکرگاه خودش را ترک کرد و به دشمن، پناهنده شد... . شب خوابیدند، صبح بلند شدند، دیدند از خمیه بیرون نمی‌آید. یک ساعت، دو ساعت، معطل ماندند. بعد داخل خیمه رفتند، دیدند که نیست. دقت کردند، دیدند که آن طرف خیمه، شکافته شده است. بعد قضیه روشن شد. در راس کار، چه کسی بود؟
امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام).حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این زمینه می‌فرمایند:
«تا در گوشه‌یی، مختصر نابسامانی‌یی ـ به عقیده و سلیقه‌ی کسی ـ پیدا می‌شود، ریش بجنباند و بنا به اعتراض و اشکال و یاوه‌گویی کند. تا در اداره‌یی، برایش مشکلی پیدا شد و یک مامور دولتی، به او چپ نگاه کرد، یاوه بسراید که حالا هم مثل زمان فلان است!»
این، چه توقع بی‌جایی است که اگر رئیسی، مرئوسی، چند نفر اداری‌یی، قاضی‌یی و مسئول بخش خاصی از تشکیلات حکومت اسلامی، پایش را کج بگذارد، آن آقایی که با او مواجه می‌شود، فوراً شروع به اهانت به اصل نظام اسلامی و اصل جمهوری اسلامی و اصل
حکومت اسلامی می‌کند!»
متاسفانه، این نق‌زدن‌ها و یاوه سرایی‌ها، از کسانی است که در دوره‌ی حکومت ظلم و وحشت، نای سخن گفتن نداشتند و آرام و ساکت، از کنار هزاران مظالم می‌گذشتند و
آیات تقیه و سکوت تلاوت می‌فرمودند! جز مدرسه و منزل و
محراب، مسئولیتی برای خویش نمی‌شناختند؛ دخالت در سیاست را منقصت می‌دیدند؛ کلام
دنیا را عیب می‌شمردند؛ حکومت را به قیصران وا می‌نهادند و خود، ره تسلیم و
رضا پیش می‌گرفتند.
حتی در شرایطی که یا تهدید بود و یا تطمیع، مختصر عنایت به رژیم پیشین را چندان بد نمی‌یافتند! با هزاران دلیل و توجیه، تسلیم و کرنش را تایید می‌کردند و آن را وظیفه‌ی عقلی و شرعی خویش قلمداد نمودند.
«آدم‌های راحت طلبی که هیچ وقت، تن به هیچ زحمتی ندادند؛ در راه خدا، یک سیلی نخوردند؛ برای خاطر خدا و برای خاطر علم و روحانیت، یک سخن درشت تحمل نکردند. این دل‌های مریض، باز هم در گوشه و کنار پیدا می‌شوند که علیه
انقلاب و ن
ظام جمهوری اسلامی و مسئولان آن، باز هم بنا به فتنه‌انگیزی کنند... .
آنهایی که با دستگاه پروپاقرص
طاغوت ساختند و در مقابلش دم نزدند و لب باز نکردند، امروز در مقابل نظام جمهوری اسلامی ـ که بالاخره هر چه هست، نقص دارد ـ به
قضا و
مالیات و دستگاه‌های دولتی و اداریش، مرتب نیش می‌زنند. گفت: «اسد علیّ و فی الحروب نعامة». با دشمنان خدا، آن طور نرم و آرام بودند؛ با بندگان خدا ـ که امروز ماها هیچ ادعایی هم نداریم ـ این طور رفتار می‌کنند!
من رئیس جمهورم؛ اما والله علی العظیم، خودم را از آحاد طلبه‌ها، یک ذره بالاتر نمی‌دانم و نیستم. این بار را روی دوش من گذاشتند؛ دارم جان می‌کنم، این بار را به منزل برسانم و تحویل یکی دیگر بدهم. ماها ادعایی نداریم. چه موقع گفتیم که بیایید، ما را در راس این مقام بگذارید؟
آن روزی که ما مبارزه می‌کردیم، فکر نمی‌کردیم که کمترین
شهرت و افتخار و معروفیتی، از قِبَل آن حرف‌ها، برایمان پیدا بشود. داشتیم کاری می‌کردیم و دنبال فکری بودیم. حالا خدای متعال، این طور پیش آورده و روی دوش ما، مسئولیت گذاشته است. طبیعی است که اگر باز به حوزه خدمت می‌کردم، برایم خیلی راحت‌تر و بهتر بود... .
یک گوشه‌ی کار که اشکال پیدا می‌شود، فوراً زبان این یاوه‌گویان و هرزه‌سرایان باز می‌شود. همان زبان‌هایی که سال‌های درازی، در مقابل ظلمِ مجسم بسته بود، امروز در مقابل عدل اسلامی باز است!»
حوزه، نبایستی مسئولیت خود را در برابر انقلاب، پایان یافته احساس کند؛ نقش خویش را تمام یافته بینگارد و یا ادامه‌ی راه را، تنها بر عهده‌ی عده‌ای معدود از جمع خویش وانهد. حوزه، بایستی باور کند که در تداوم
انقلاب، نقشی مضاعف دارد و بقای انقلاب، به تعهد و پشتکاری چونان تلاش در راه حدوث و تکوین آن، نیازمند است و کناره‌گیری حوزه از انقلاب، به انحراف و بیراهه روی آن می‌انجامد.
مقام معظم رهبری در زمینه تداوم مسئولیت حوزه در قبال انقلاب چنین فرموده‌اند:
«بنابراین، روحانیت به خاطر انقلاب، در مقابل این ملت سرفراز است. اما قضیه به اینجا خاتمه پیدا نمی‌کند؛ یعنی صِرف پرونده‌ی خوب از انقلاب، کافی نیست. انقلاب، یک امر دفعی نیست؛ یک امر تدریجی است. هم حدوثش تدریجی است و هم بقایش ـ مثل بقای همه چیز ـ تدریجی است. انقلاب، آن وقتی باقی می‌ماند که یک حرکت دایمِ انقلابی، مستمراً وجود داشته باشد؛ والا آن چیزی که می‌ماند، انقلاب نیست.
شما ببینید، در دنیا چه قدر کشور انقلاب کرده‌اند. از اینهایی که انقلاب کرده‌اند، چند کشور در همان خطی که انقلاب کرده‌اند و همان اصولی که اعلام
نموده‌اند و همان شعارهایی که فریاد زده‌اند، باقی مانده‌اند؟ خواهید دید، تعداد کشورهایی که باقی مانده‌اند، قابل توجه نیست. علت این است که حرکت و کار و تلاش انقلابی، لازمه‌ی حیات انقلاب است. اگر نباشد، حیات انقلاب باقی نخواهد بود. این، چیز حتمی و قهری است.
اگر تداوم انقلاب، به این تلاش انقلابی بستگی دارد، بخش عمده‌یی از این تلاش انقلابی و اسلامی، بر دوش همان کسانی است که از اول هم حرکت انقلابیِ اسلامی را شروع کردند؛ یعنی
علمای اسلام.»
روحانیت، بایستی با تمام وجود دریابد که ادامه‌ی مسیر، چون آغازینِ راه، با سختی و دشواری همراه است؛ محرومیت و حرمان می‌طلبد؛ دوری از فراغت را می‌خواهد؛ فراق اهل و خانمان را بر می‌تابد؛ زخم زبان و طعن طاعنان را به دنبال دارد؛ جراحت‌ها و شهادت‌ها را با خویش به همراه می‌آورد و در یک کلام، همچنان
ایثار و فداکاری را از حوزه مطالبه می‌کند.
«اگر بخواهیم به وظایف، درست عمل کنیم، پیمودن راه از حالا به بعد، یقیناً آسان‌تر از راه گذشته‌ی ما نیست؛ راه دشواری است. از حالا به بعد، مساله، مساله‌ی حفظ ارزش‌هاست؛ جا انداختن اینها در ذهنیت ملل دنیاست؛ حراست از آنها در داخل جامعه‌ی اسلامی است. این، با زبان ممکن نیست؛ با عمل و تلاش و فداکاری و امید و آمادگی و علم و
تقوا ممکن است.
اگر در این مرحله‌ی از حالا به بعد، روحانیونی که متصدی و کمر بسته‌ی گسترش این تفکر الهی در سطح ذهنیت عالم هستند، دارای این خصوصیات باشند، این فکر پیش خواهد رفت. اگر خدای نکرده، روحانیون خسته و ملول و نومید و دلبسته شدند، از راحتی و آسودگی خشنود شدند، به آن عادت کردند، از خطر و سختی گریزان شدند، بار بر زمین خواهد ماند و این فکر، پیش نخواهد رفت.»
در پایان این گفتار، به مسئولیت‌های انقلابی حوزه، اشاراتی کوتاه انجام می‌یابد.
روحانیت، بایستی حرمت امام و انقلاب را در درون خود پاس دارد؛ ذکر نعمت کند و حق آن را ایفا نماید؛ شعایر انقلاب را رعایت کند و چهره‌ی «حوزه‌ای انقلابی» را به ناظران نشان دهد. و در یک کلام، رنگ و بوی انقلاب، از در و دیوار حوزه نمایان باشد.
همانگونه که مقام معظم رهبری فرموده‌اند:
«در حوزه علمیه‌ی قم و حوزه‌های دیگر، بایستی حق انقلاب و امام بر حوزه‌ها، فراموش نشود. انقلاب و امام (رضوان‌الله‌تعالی‌علیه) حقیقتاً بر حوزه‌های علمیه‌ی ما، حق حیات دارند. اگر این انقلاب و این حرکت عظیم نبود، آن مشیی که دستگاه‌های ضددینی پیش گرفته بودند، حوزه‌ها را پوک می‌کرد و از بین می‌برد و به تدریج، حتی عین حوزه‌ها را هم زایل می‌کرد. بعد از آن که معنایش را به کلی زایل کرده بود، به این جهت و به این سمت، پیش می‌رفت.
واقعاً گرایش به طلبه شدن، کم بود. واقعاً در ارزش‌گذاری‌های جامعه، ارزش حوزه، ارزش نزدیک به صفر بود. این طور، حرکت و عمل می‌کردند. این انقلاب و امام بزرگوار، حوزه را احیا کردند و در
دنیا و در جامعه، به آن
آبرو بخشیدند و شخصیت دادند و ناصیه‌اش را بلند و منوّر کردند.»
حوزه، نباید میدان جولان افراد بدخواه و کینه‌توز با
انقلاب باشد. نباید چونان گذشته‌یی نه چندان دور، انقلابی بودن، گناه نابخشودنی به حساب آید و طعنه زنان به مبارزه و
جهاد، صدر نشین و معرکه گردان گردند.
بر فرزندان انقلاب در حوزه است که در برابر موج‌هایی که برخاسته‌اند، تا دوباره حوزه را به ایام سکوت و انزوا باز گردانند، مقاومت نشان دهند؛ امواج مهاجم را درهم شکنند و از «حوزه‌ی امام و انقلاب» دفاع کنند.
«طلبه‌های جوان، فضلای عزیز، مدرّسان محترم و علمای حوزه! امروز، این حوزه‌ی انقلابی و آگاه، امانتی در دست شماست؛ آن را از
شرّ این کفتارهای لاشه‌خواری که نشسته‌اند، تا لاشه‌یی پیدا بشود و آن را بدرند، نجاتش بدهید.
باید حفظش کنید و نباید اجازه بدهید که در حوزه‌های علمیه، به مقدسات انقلاب، با اهانت اشاره بشود... .
حوزه را انقلابی حفظ کنید و انقلاب را در حوزه گرامی بدارید. حضور انقلابی، احساسات انقلابی، درک انقلابی و سیاست انقلابی، سیاست اصلی
حوزه علمیه است.»
انقلاب‌زدایی در حوزه‌ها، یکباره عمل نمی‌کند، گام به گام پیش می‌رود؛ فعالیت‌های انقلابی حوزویان را، به تردید و انکار می‌سپرد؛ از روحانیت، تقسیم بندی‌های ویژه ارایه می‌کند؛ روحانیتِ دولتی و غیر دولتی، درست می‌کند.
به روحانیون شیفته‌ی انقلاب و نظام، مارک آخوند دولتی و درباری می‌زند؛ محور حوزه را، روی روحانیون غیر دولتی ـ به تعبیر خود ساخته ـ می‌برد.
استقلال حوزه را، به معنای بی‌اعتناییِ حوزه به انقلاب و نظام تفسیر می‌کند و به آن، اصالت و ارزش می‌دهد؛ از چهره‌های ضد انقلاب حوزه، اعاده‌ی حیثیت می‌کند و به آن نقش محوری می‌دهد؛ در گوشه و کنار، میدان حضور پیدا می‌کند و در تضعیف اعتقاد حوزویان به مبانی انقلاب، تلاش می‌ورزد و...».
در برابر این موج تدریجی، رهبری معظم انقلاب فرموده‌اند:
«طلاب جوان و فضلا و تشکیلات حوزه، به افراد بدخواه در داخل حوزه‌ها، میدان ندهند. اینها، افرادی بودند که جرات نمی‌کردند از سیطره و هیبت انقلاب، نفس بکشند. طوری نشود که در گوشه و کنار پیدا بشوند و مثل موریانه‌یی، به پایه‌ی
ایمان افراد بیفتند و آنها را نسبت به انقلاب و اسلام انقلابی و مبانی انقلاب، ضعیف و سست کنند.»
حوزه، بایستی از امواج جهانی علیه
انقلاب مطلع باشد؛ از تحرکات
کفر عالم‌گیر علیه انقلاب ـ که امروز با تبلیغات علیه
اسلام و
تشیع آمیخته است ـ آگاهی بیابد؛ صدها و بلکه هزاران کتاب و مقاله نوشته شده در مورد انقلاب و اسلام را بررسی کند.
محورهای مورد عنایت و تهاجم آنها را دریابد و در پژوهشکده‌های خویش، به آن موضوعات توجه خاص مبذول کند، بررسی‌های تحقیقی و عالمانه انجام دهد و با بیان و شیوه‌ای مناسب، عرضه کند.
«یکی از کارهایی که حوزه باید انجام بدهد، همین است. یعنی مرکزی داشته باشد و کتاب‌هایی را که در دنیا راجع به
انقلاب نوشته‌اند، جمع کند؛ چه آنهایی که مستقیماً درباره‌ی انقلاب است و چه آنهایی که به خاطر انقلاب، به شیعه و یا به
اسلام فحش داده‌اند و چه کتاب‌هایی که از ما تعریف کرده‌اند و نقاط قوّت ما را ـ که بعضاً خودمان هم از آنها غافل بوده‌ایم ـ یادآور شده‌اند.» (سخنرانی در دیدار نمایندگان و طلاب حوزه‌ی علمیه‌ی قم)
حوزه، بایستی به تدوین
ایدئولوژی انقلاب همت گمارد؛ مبانی و اصول آن را برشمرد؛ به تفسیر و تعریف آن بپردازد؛ حق ایدئولوگ بودن خود را ادا کند؛ بیانی شایسته و روشن، تفسیری دقیق و عالمانه و منطبق بر واقعیت، از هست‌ها و بایدهای انقلاب اسلامی ارایه کند.
از هویت انقلاب در برابر امواج تبلیغات، ابهام زدایی نماید؛ به دوستان انقلاب ایران در سراسر گیتی، مجموعه‌یی مدوّن و متقن را عرضه کند؛ بر ایمان و آگاهی ایشان در مورد انقلاب اسلامی ایران بیفزاید و به آنان در برابر مخالفان و منتقدان، ابزار پاسخ منطقی عطا کند.
در این زمینه
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای چنین توصیه می‌فرمایند:
«در این مرکز، محققان حوزه باید مشابه این کتاب‌ها را نیز در داخل کشور جمع‌آوری کنند و مورد بررسی قرار دهند. وقتی که محقق می‌گوییم، فوراً ذهن به سمت پیرمردهای از کار افتاده نرود.
محققان جوان ـ مثل خود شما ـ بنشینند، اینها را تقسیم‌بندی کنند و تفکر و ذهنیت انقلاب و به تعبیر اروپایی آن،
ایدئولوژی انقلاب را ـ که متاسفانه هنوز معادل فارسی آن را پیدا نکرده‌ایم ـ تدوین کنند و آن را ـ نه در یک جلد کتاب و نه با یک بیان ـ بیرون بدهند که اگر از ما پرسیدند، انقلابتان چیست؟ بگوییم، این است. اگر شما چنین کاری نکردید، دیگرانی که غالباً صلاحیت ندارند، خواهند کرد.» (سخنرانی در دیدار نمایندگان و طلاب حوزه‌ی علمیه‌ی قم)
حرمت انقلاب در حوزه، به تکریم چهره‌های ایثارگر و زجر کشیده‌ی حوزه در انقلاب است. اینان نباید در گذر زمان، مغفول واقع شوند و احیاناً مطرود! حوزه، باید قدر و ارج زحمات‌شان را بشناسد و در تجلیل آنان بکوشد؛ طعن و طنز به ایشان را برنتابد و با تمام توان، در راه مشکل زدایی از آنان تلاش نماید.
«در حوزه‌ها، چهره‌های انقلابی باید محترم باشند. طلبه‌های جبهه رفته، کسانی که سوابق جبهه دارند، کسانی که جانباز هستند، ... کسانی که خدمتی از خدمات انقلاب را بر دوش دارند، با ارزشند. این طور نباشد که در داخل حوزه‌ها، اگر کسی چند سالی به خدمات انقلاب مشغول بود، یا الآن مشغول است، یک نقطه‌ی ضعف به حساب بیاید. نه، این نقطه‌ی قوّت است. بایستی برای کسانی که در میدان جنگ بودند، از همه جهت ـ اعتباراً و عملاً ـ ارزش قایل بشوند و برایشان حسابی باز کنند.»
ایثارگران حوزه، بایستی بار سنگینِ انقلابی ماندن حوزه را بر دوش کشند و از کیانِ انقلاب در حوزه، دفاع کنند. جانبازان، رزمندگان و آزادگان روحانی که خود، جان و عمر خویش را در راه
امام و انقلاب وقف کرده‌اند، امروز بایستی از همه‌ی آن جان نثاری‌ها و بذل فرصت‌ها، محافظت کنند و از تعهد حوزه نسبت به امام و انقلاب، پاسداری نمایند. نسل بسیجی حوزه، باید پرچمدار حوزه‌ی انقلابی باشد، تعهدات حوزه در برابر انقلاب را یادآور شوند و زمینه‌های تحقق آن را بیافرینند.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در این زمینه چنین فرموده‌اند:
«تصورم این است که در بین این مجموعه، شما طلاب و اهل علم زجر کشیده‌ی دوران اسارت که امتحان این دوران و دوران مجاهدت را داده‌اید، می‌توانید نقش بسیار بزرگی داشته باشید؛ همچنین همه‌ی طلاب رزمنده، همه‌ی اهل علمی که میدان جنگ را با گوشت و پوست خودشان لمس کردند... .
لذا من به این مجموعه‌ی شما، به چشم امید نگاه می‌کنم. هر یک از شما عزیزان، باید همت‌تان این باشد که از ذخیره‌ی ارزشمندی که در این دو میدان به دست آورده‌اید، در راه پیشبرد انقلاب به سمت اهداف عالی و گسترش این فکر در سطح عالم و تعمیق آن در داخل جامعه، استفاده کنید... .
وقتی مساله‌ی حرکت از یک راه دشوار و صعود به یک کوه مطرح است، انسان به همه می‌گوید که این طوری بروید، تا به آن بالا برسید و اگر رسیدید، چه فضایلی دارد. اما آن کسی که مدت‌ها دوندگی کرده، کوهنوردی کرده، بدنسازی کرده، به او امید بیشتری است. او، شمایید. این اسارت و این مجاهدت و مبارزه در میدان جنگ، خیلی ارزش دارد. از این ذخیره، باید استفاده کنید.»
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «نقش حوزه علمیه در انقلاب اسلامی (با تاکید بر فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی)»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۵/۲۹ سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «نقش حوزه علمیه در پیشبرد آرمان های اسلام انقلاب»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۵/۲۹
