نفقه اولاد اقارب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نفقه به معنای تهیه وسایل و ملزومات ضروری اولیه زندگی است و پرداخت
نفقه اولاد بر
پدر واجب است. اینکه آیا نفقه اولاد صغیر
اقارب واجب است یا نه، بین علما اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی با استناد به
روایات آن را واجب و برخی آنها را حمل بر
استحباب کرده‌اند.
اقارب انسان بر دو دسته‌ی عمودین و غیر آن تقسیم می‌شود. مراد از عمودین (دو ستون)
پدر و
مادر و
پدران و
مادران آنها هرچه بالا رود است صعوداً؛ و
فرزندان و
اولاد آنها هرچه پایین‌رود. اقارب غیر عمودین هم مثل
برادر و
خواهر و فرزندان آنها و
عمو و
عمه و... است نزولاً.
از دیدگاه
امام خمینی انفاق بر پدر و مادر و پدران و مادران آنها اگرچه بالا روند
واجب است. همچنین نفقه اولاد و فرزندان آنها اگرچه پایین روند،
مرد باشند یا
زن،
صغیر باشند یا
کبیر،
مسلمان باشند یا
کافر، واجب است؛ و انفاق بر غیر عمودین (این دو ستون) از نزدیکان، نفقه دادن واجب نیست؛ اگرچه
مستحب است، خصوصاً خویشاوندی که
وارث او هست.
پس انفاق بر اقارب غیر عمودین مستحب است نه واجب؛ وجوب انفاق بر عمودین (والدین و اجداد پدری و مادری و اولاد و اولاد آنان) نیز مشروط به
فقر و احتیاج آنها است که در کتاب
تحریرالوسیله تفصیل مطلب ذکر شده است.
علاوه بر شرط مذکور قدرت انفاق کننده بر انفاق نیز
شرط دانسته شده است به همین جهت در تحریرالوسیله آمده است:
در وجوب نفقه بر
قریب، قدرت انفاق‌کننده بر نفقه او بعد از نفقه خودش و نفقه زوجه‌اش اگر زوجه‌اش دائمی باشد
شرط است؛ پس اگر به مقدار کفایت تنها خودش نزد او حاصل شود باید به خودش اکتفا کند و اگر چیزی از آن زیاد بیاید و
زوجه داشته باشد مال زوجه‌اش هست و اگر چیزی زیاد بیاید برای پدر و مادر و اولاد است.
در مورد عدم وجوب انفاق به خویشان در خط اطراف، مانند برادر، خواهر، عمو، عمّه،
دایی،
خاله و اولاد آنها، بین فقهای امامیّه اختلافی وجود ندارد، بلکه برخی بر آن ادعای اجماع
نموده‌اند.
ولی
علامّه حلی در
قواعد الاحکام نقل نموده است که بعضی از فقیهان قائل به
وجوب نفقه بر وارث
صغیر بوده‌اند.
صاحب مدارک نیز به این قول تمایل نشان داده است.
مستند این نظریه، برخی از اخبار است، مانند آن‌که
حلبی از
امام صادق (علیه‌السلام) نقل نموده که فرموده است: کسی را نمی‌تـوان به نفقه دادن اجبار نمود، مگر برای
پدر و
مادر و فرزندان و همسر و وارث صغیر. «قَالَ: الْوَالِدَانِ وَالْوَلَدُ وَالزَّوْجَةُ وَ الْوَارِثُ الصَّغِیرُ».
در
روایت دیگری،
غیاث بن ابراهیم نقل می‌کند: یتیمی را به نزد
حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) آوردند، فرمود: نزدیک‌ترین افراد
عشیره و خانواده‌اش باید نفقه او را بپردازند همان‌گونه که میراث او را می‌برند.
اطلاق این دو روایت، شامل خط اطراف، مانند برادر و خواهر و اولادِ آنها در صورتی‌که صغیر باشند، می‌باشد. البته از این روایات جواب داده شده که باید حمل بر
استحباب شوند.
به هر صورت، مشهور میان فقهای امامیّه، استحباب
انفاق بر اولاد اقارب است و دلیل آن، آیه شریفه است که می‌فرماید: از خدایی بپرهیزید که در نظر شما دارای اهمیّت است و به هنگامی که می‌خواهید چیزی از دیگری طلب کنید، نام او را ببرید و نیز از
خویشاوندان (و قطع پیوند از آنها) بپرهیزید. «وَاتَّقُوا اللهَ الَّذِی تَسَاءَلُونَ بِهِ وَاْلاَرْحَامَ
» (اْلاَرْحَامَ) به معنی خویشاوندان،
عطف بر «الله» می‌باشد و دلالت بر اهمیّت فوق‌العاده‌ای است که
قرآن برای
صله رحم قائل است، تا آنجا که نام ارحام بعد از نام خدا آمده است.
این آیه، بر وجوب صله رحم و
حرمت قطع پیوند با آنها دلالت دارد و از مصادیق روشن صله رحم،
انفاق به آنها، به‌ویژه بر صغار و ضعفای آنان می‌باشد. شاهد این برداشت، روایاتی است که در تفسیر این آیه شریفه وارد شده است، مانند آن‌که
ابو‌بصیر از امام صادق (علیه‌السلام) و او از جدّش امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نقل می‌کند که فرموده است: با ارحام خود پیوند داشته باشید و با آنها نزدیک شوید، هر چند با
سلام نمودن بر آنها، سپس آن حضرت به آیه مورد بحث استناد نمودند؛ «قٰالَ (علیه‌السلام): صِلُوا اَرْحَامَکُمْ وَلَوْ بِالتَّسْلِیمِ اِنَّ اللهَ یَقُولُ: اتَّقُوا اللهَ الَّذِی...».
همچنین روایات بسیار دیگری بر این مساله دلالت دارد، به عنوان نمونه:
۱. امام صادق (علیه‌السلام) نقل می‌کند: از
پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) سؤال شد،
صدقه و انفاق بر چه کسی افضل است؟ فرمودند: بر ارحام و اقربا، به‌ویژه اگر با او دشمنی داشته باشد. «قٰالَ: عَلَی ذِی الرَّحِمِ الْکَاشِحِ» («کاشح» به کسی که دشمنی دیگری را در سر می‌پروراند، گفته می‌شود.
)
۲. همچنین از آن حضرت نقل شده که فرموده است: کسی که به قصد صله رحم به دیدار اقربای خود رود یا چیزی برای آنها بفرستد، خداوند پاداش صد
شهید به او عطا خواهد فرمود.
۳. از
امام سجاد (علیه‌السلام) نقل شده که فرموده است: تا زمانی‌که اقربا و ارحام محتاج باشند، صدقه دادن به دیگران روا نباشد، «قَالَ (علیه‌السلام): لَا صَدَقَةَ وَ ذُو رَحِمٍ مُحْتَاجٌ».
۴. امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: اگر کسی دو نفر از برادران یا خواهران یا عمّه‌ها و یا خاله‌های خود را
سرپرستی و کمک کند، آنها با اذن پروردگار
عذاب الهی را از او دور می‌نمایند. «قَالَ: مَنْ عَالَ ابْنَتَیْنِ اَوْ اُخْتَیْنِ اَوْ عَمَّتَیْنِ اَوْ خَالَتَیْنِ حَجَبَتَاهُ مِنَ النَّارِ بِاِذْنِ اللهِ».
•
انصاری، قدرت‌الله، احکام و حقوق کودکان در اسلام، ج۱، ص۴۰۸-۴۱۰، برگرفته از بخش «گفتار سوم:کودک و حق نفقه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۱۰/۸. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر)، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
