نفس اماره (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نفس امّاره، مايل به طبيعت بدنيّه و جامع قوّه
غضب و
شهوت در
انسان است و به لذّات و شهوات فرمان مى‌دهد و دل را به سوى پستيها مى‌كشاند. و اين
نفس را به جهت آنكه به مقتضاى شهوات و خواسته‌هاى
شیطان روى آورده -و به بديها امر مى‌كند- «امّارة بالسّوء» نيز مى‌گويند.
اطاعت برخى از انسانها از نفس امّاره:
۱. فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِيهِ فَقَتَلَهُ فَأَصْبَحَ مِنَ الْخاسِرِينَ.
۲. وَ جاؤُ عَلى قَمِيصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْراً فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ عَلى ما تَصِفُونَ.
۳. فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلًا جَسَداً لَهُ خُوارٌ فَقالُوا هذا إِلهُكُمْ وَ إِلهُ مُوسى فَنَسِيَ قالَ فَما خَطْبُكَ يا سامِرِيُ قالَ بَصُرْتُ بِما لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُها وَ كَذلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي.
۴. إِنْ هِيَ إِلَّا أَسْماءٌ سَمَّيْتُمُوها أَنْتُمْ وَ آباؤُكُمْ ما أَنْزَلَ اللَّهُ بِها مِنْ سُلْطانٍ إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَ ما تَهْوَى الْأَنْفُسُ وَ لَقَدْ جاءَهُمْ مِنْ رَبِّهِمُ الْهُدى.
توطئه برادران یوسف بر عليه برادر خود برخاسته از اطاعت و پيروى آنان از نفس امّاره:
۱. لَقَدْ كانَ فِي يُوسُفَ وَ إِخْوَتِهِ آياتٌ لِلسَّائِلِينَ إِذْ قالُوا لَيُوسُفُ وَ أَخُوهُ أَحَبُّ إِلى أَبِينا مِنَّا وَ نَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّ أَبانا لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ اقْتُلُوا يُوسُفَ أَوِ اطْرَحُوهُ أَرْضاً يَخْلُ لَكُمْ وَجْهُ أَبِيكُمْ وَ تَكُونُوا مِنْ بَعْدِهِ قَوْماً صالِحِينَ قالَ قائِلٌ مِنْهُمْ لا تَقْتُلُوا يُوسُفَ وَ أَلْقُوهُ فِي غَيابَتِ الْجُبِّ يَلْتَقِطْهُ بَعْضُ السَّيَّارَةِ إِنْ كُنْتُمْ فاعِلِينَ قالُوا يا أَبانا ما لَكَ لا تَأْمَنَّا عَلى يُوسُفَ وَ إِنَّا لَهُ لَناصِحُونَ أَرْسِلْهُ مَعَنا غَداً يَرْتَعْ وَ يَلْعَبْ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ.
۲. فَلَمَّا ذَهَبُوا بِهِ وَ أَجْمَعُوا أَنْ يَجْعَلُوهُ فِي غَيابَتِ الْجُبِّ وَ أَوْحَيْنا إِلَيْهِ لَتُنَبِّئَنَّهُمْ بِأَمْرِهِمْ هذا وَ هُمْ لا يَشْعُرُونَ وَ جاؤُ أَباهُمْ عِشاءً يَبْكُونَ قالُوا يا أَبانا إِنَّا ذَهَبْنا نَسْتَبِقُ وَ تَرَكْنا يُوسُفَ عِنْدَ مَتاعِنا فَأَكَلَهُ الذِّئْبُ وَ ما أَنْتَ بِمُؤْمِنٍ لَنا وَ لَوْ كُنَّا صادِقِينَ وَ جاؤُ عَلى قَمِيصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْراً فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ عَلى ما تَصِفُونَ.
ساخت
گوساله از سوى
سامری براى
بنی‌اسرائیل به عنوان
اله آنان برخاسته از اطاعت وى از نفس امّاره:
فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلًا جَسَداً لَهُ خُوارٌ فَقالُوا هذا إِلهُكُمْ وَ إِلهُ مُوسى فَنَسِيَ قالَ فَما خَطْبُكَ يا سامِرِيُ قالَ بَصُرْتُ بِما لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُها وَ كَذلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي.
قتل هابيل از سوى برادرش
قابیل برخاسته از اطاعت و پيروى وى از نفس امّاره:
وَ اتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ ابْنَيْ آدَمَ بِالْحَقِ ... لَئِنْ بَسَطْتَ إِلَيَّ يَدَكَ لِتَقْتُلَنِي ما أَنَا بِباسِطٍ يَدِيَ إِلَيْكَ لِأَقْتُلَكَ ... فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِيهِ ...
مقصود از «
بنی آدم»
هابیل و قابيل است.
برادران يوسف اطاعت‌كنندگان از نفس امّاره و
هواهای نفسانی در برخورد با يوسف عليه‌السلام:
وَ جاؤُ عَلى قَمِيصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْراً فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ عَلى ما تَصِفُونَ.
سامرى اطاعت و پيروى‌كننده نفس امّاره خود در ساخت گوساله براى
بنی‌اسرائیل:
فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلًا جَسَداً لَهُ خُوارٌ فَقالُوا هذا إِلهُكُمْ وَ إِلهُ مُوسى فَنَسِيَ قالَ فَما خَطْبُكَ يا سامِرِيُ قالَ بَصُرْتُ بِما لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُها وَ كَذلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي.
قابیل اطاعت‌كنندگان از نفس امّاره خود در برخورد با برادرش:
فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِيهِ فَقَتَلَهُ فَأَصْبَحَ مِنَ الْخاسِرِينَ.
••• دستور
خداوند به
جهاد با نفس امّاره:
وَ جاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ ...
لفظ جهاد، اطلاق دارد و شامل مخالفت با
هوای نفس -امّاره- نيز مى‌شود و نيز خوددارى از
اطاعت شیطان در وسوسه‌گرى او كه همانا
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله مبارزه با نفس را
جهاد اکبر ناميد.
•••
جهاد با نفس امّاره، عامل برخوردارى از هدايتهاى خاصّ الهى:
وَ الَّذِينَ جاهَدُوا فِينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا ....
••• جهاد با نفس امّاره، لازمه
ترس از مقام پروردگار:
وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوى.
•••
مبارزه با نفس امّاره، موجب برخوردارى از
پاداش بهشت:
وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوى فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِيَ الْمَأْوى .
مقصود از نفس در آيه شريفه، نفس امّاره است.
•••
نجات انسان از نفس امّاره، برخاسته از
غفران الهی:
... إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا ما رَحِمَ رَبِّي إِنَّ رَبِّي غَفُورٌ رَحِيمٌ.
•••
رحمت الهی، عامل رهايى انسان از خطر نفس امّاره:
وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا ما رَحِمَ رَبِّي ....
••• نفس امّاره، امركننده
انسان به بدى:
وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ ....
••• نفس امّاره، تزيين‌كننده زشتی‌هاى اعمال:
وَ قَيَّضْنا لَهُمْ قُرَناءَ فَزَيَّنُوا لَهُمْ ما بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ ...
مراد از «قرناء» در آيه شريفه، «نفس امّاره» و مقصود از «ما بين ايديهم و ما خلفهم»، اعمال آدمى در گذشته، حال و
آینده است.
••• زيبا جلوه داده شدن كارهاى زشت، به وسيله نفس امّاره:
بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْراً ...
يعنى آنچه نفس امّاره به آن فرمان مى‌دهد -از بدى- آن را برايتان زيبا نشان داد.
همه انسانها، داراى نفس امّاره، از نظر
یوسف علیه‌السلام:
وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ ....
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۳۱، ص۳۵۷، برگرفته از مقاله «نفس اماره».
