• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

میرزا ابوالحسن مشکینی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


آیت‌الله میرزا ابوالحسن مشکینی، فرزند ابوالحسین از علمای قرن معاصر و جزو اساتید معروف حوزه علمیه نجف اشرف می‌باشند.


شهرستان مشکین‌شهر در شمال غرب ایران و در ۸۳۹ کیلومتری تهران واقع شده است و جمعیتی بالغ بر ۱۶۴۰۰۷ نفر را در خود جای داده است. آب و هوای این شهر، معتدل کوهستانی است و کوه معروف سبلان در ۲۵ کیلومتری این شهر قرار دارد و محصولاتش بیش‌تر انگور و سیب و هلو و خربزه و گندم و جو است.
مشکین‌شهر در طول تاریخ دارای شخصیت‌ها و علما و رجال بزرگی مانند سعدالدین وراوینی دانشمند و مترجم کتاب مرزبان‌نامه، شیخ محمود خیاوی عارف بزرگ قرن هفتم هجری (مدفون در لیمر شهرستان آستارا)، پیرمحمّد پیشکینی از عرفا و یاران شیخ صفی‌الدین اردبیلی (مدفون در محله‌ای معروف در روستای ارباب کندی) بوده و در دوره معاصر و در جریان نهضت مشروطیت، عالم بزرگ ملاّ امام‌وردی مشکینی از روحانیون غیرت‌مند و تحصیل‌کرده‌ی نجف اشرف از این خطه برخاسته است که هنوز مردم رشادت‌ها و مبارزات او را فراموش نکرده‌اند. عالمان دیگری مانند شیخ یوسف افقهی و شیخ قاسم پیریخانی و آیت‌الله حاج میرزا محسن مشکینی (مدفون قم) و آیت‌الله حاج میرزا علی مشکینی (امام جمعه فقید شهر مقدس قم) و آیت‌الله میرزا ابوالحسن مشکینی، این خطه‌اند.

استاد معروف حوزه‌ی علمیّه‌ی نجف اشرف، آیت‌الله میرزا ابوالحسن مشکینی، «نام خانوادگی ایشان در برخی کتاب‌ها به صورت «مشکینی اردبیلی نجفی»، «مشکینی نجفی»، «آذربایجانی مشکینی» «اردبیلی مشکینی آذربایجانی» و «اردبیلی نجفی» آمده است.» فرزند عبدالحسین به سال ۱۳۰۵ قمری «تولد ایشان در»
[۱] آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، مصفی‌المقال، ص۲۷.
[۲] نقباءالبشر، آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، ج۱، ص۳۸.
[۳] امین، سیدحسن، مستدرک اعیان‌الشیعه، ج۳، ص۹.
‌«۱۳۰۶. قمری نیز ذکر شده است.» در روستای احمدآباد
[۴] موسوی، سیّدفخرالدین، تاریخ اردبیل و دانشمندان، ج۱، ص۱۲۸.
از توابع مشکین‌شهر دیده به جهان گشود. متاسفانه از خاندان مرحوم آیت‌الله مشکینی مطلبی به دست نیامده است.

ایشان پس از سپری کردن دوران کودکی، خواندن و نوشتن را در روستای «احمدآباد» یا «احمد بیگلو» فرا گرفت و بعد از آن در سال ۱۳۲۰ قمری
[۵] امین، سیدحسن، مستدرک اعیان‌الشیعه، ج۱، ص۹.
در ۱۵ سالگی به شهر اردبیل سفر کرد و به فراگیری علوم اسلامی راهی حوزه‌ی علمیّه‌ی آن دیار گردید. در طول شش سال از دروس سطح فارغ گردید و سپس به اقامه‌ی جماعت و فعالیت‌های علمی پرداخت. بعد از آن در اواخر سال ۱۳۲۸ قمری
[۶] امین، سیدحسن، مستدرک اعیان‌الشیعه، ج۱، ص۹.
[۷] شریف رازی، محمّد، گنجینه‌ی دانشمندان، ج۷، ص۷۴.
[۸] حرزالدین، محمّد، معارف الرجال، ج۱، ص۴۵.
برای خوشه‌چینی از خرمن علم و دانش علمای بزرگ اسلام در حوزه علمیه نجف اشرف عازم آن شهر شد. و در محضر عالم بزرگ و مُدرس معروف اصولی آیت‌الله آخوند ملاّ محمّدکاظم خراسانی و آیت‌الله ملاّ فتح‌الله شیخ‌الشریعه اصفهانی
[۹] امین، سیدحسن، مستدرک اعیان‌الشیعه، ج۱، ص۹.
زانوی ادب بر زمین زد و نزدیک به یک سال از محضر آخوند خراسانی استفاده برد. پس از آن وفات او در سال ۱۳۲۹ قمری در جلسات درسی آیت‌الله آخوند ملاّ علی قوچانی، او هشت سال از محضر آن عالم اندیشمند بهره برد.
[۱۰] شریف رازی، محمّد، گنجینه‌ی دانشمندان، ج۷، ص۷۴.
و آیت‌الله سیّدمحمّدکاظم یزدی
[۱۱] نصیری، محمدرضا، اثرآفرینان، ج۵، ص۲۴۰.
حاضر گردید. پس از آن، در اوّل سال ۱۳۳۷ قمری به کربلای معلّی رفت و در خدمت آیت‌الله میرزا محمّدتقی شیرازی معروف به «میرزای دوم» به تحصیل پرداخت. پس از ارتحال استادش در سال ۱۳۳۸ قمری و اقامت یک ساله در حوزه‌ی علمیّه‌ی کربلا، به حوزۀ علمیۀ نجف بازگشت و خود یکی از علمای برجستۀ آن حوزه گردید و به تدریس و تربیت شاگردان پرداخت و شخصیت‌های بزرگی را تحویل جهان اسلام داد که هر یک از چهره‌های سرشناس حوزه‌های علمیه به شمار می‌آیند.
[۱۲] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباءالبشر، ج۱، ص۳۸.
[۱۳] حرزالدین، محمد بن علی، معارف‌الرجال، ج۱، ۴۵.
[۱۴] شریف رازی، محمّد، گنجینه‌ی دانشمندان، ج۷، ص۷۴.


آیت‌الله میرزا ابوالحسن مشکینی به پیروی از سیره‌ی علمیِ علما و دانشمندان حوزه‌های علمیّه‌ی عتبات عالیات، همزمان با تحصیل در حوزه‌ی علمیّه‌ی نجف اشرف، و بویژه پس از مراجعت از کربلای معلّی، به تدریس آموخته‌های خود پرداخت.
تسلّط علمی فوق‌العاده بر متون حوزوی، بیان رسا و شیوا، استدلال‌های علمی و منطقی در مباحث درسی، فضلا و شاگردانِ درس خوانِ زیادی را به محفل فقهی و اصولی او کشانید و در‌ اندک مدتی درس کفایة الاصول او از پررونق‌ترین دروس آن روز نجف گردید.
[۱۵] حرزالدین، محمد بن علی، معارف الرجال، ج۱، ص۴۵.

بزرگانی مانند نجفی مرعشی یکی از شاگردان ایشان است.‌ نام برخی از شاگردان ایشان ـ‌که از مفاخر علمی و فقهی شهرهای مختلف اسلامی‌اند‌ـ چنین است:
سیّدابوالفضل خسروشاهی؛
[۱۶] الوانسازخویی، محمّد، عرشیان خاک‌نشین، ص۱۷۰ـ۱۷۲.
سیّداحمد روحانی قمی؛
[۱۷] شریف رازی، محمّد، گنجینه‌ی دانشمندان، ج۱، ص۳۳۹.
[۱۸] ستارگان حرم، گروهی از نویسندگان، ج۴، ص۲۴۰-۲۴۱.
سیداحمد بن سیدعلی‌اصغر بن امیر محمدتقی مرعشی حائری، معروف به شهرستانی؛
[۱۹] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباءالبشر، ج۴، ص۱۵۷۲.
[۲۰] جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۱، ص۳۶۱.
[۲۱] ستارگان حرم، گروهی از نویسندگان، ج۱۶، ص۹.
سیّدجعفر مرعشی شوشتری؛
[۲۲] حشمت‌الواعظین طباطبایی قمی، سیّدمحمّدتقی، بلوغ‌الامانی، ص۱۷۵.
سیّدمحمّدصادق بحرالعلوم؛
[۲۳] گلشن ابرار، گروهی از نویسندگان، ج۴، ص۵۱۶-۵۲۲.
سیّدشهاب‌الدین مرعشی نجفی، وی دروس سطح اصول مانند «کفایة الاصول» را نزد ایشان خوانده است.
[۲۴] علوی، عادل، قبسات من حیاة السید المرعشی، ص۳۱-۴۲.
«به شهاب شریعت رجوع شود.» سیّدعبدالحسین خردمند تهرانی؛
[۲۵] جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۲، ص۹۰۲.
سیّدمحمّدباقر شهیدی گلپایگانی؛
[۲۶] شریف رازی، محمّد، گنجینه‌ی دانشمندان، ج۴، ص۴۹۴.
[۲۷] شریف رازی، محمّد، گنجینه‌ی دانشمندان، ج۷، ص۴۸۴.
[۲۸] جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۳، ص۱۳۹۹.
سیّدمحمّدصادق لواسانی؛
[۲۹] ریحان یزدی، سیدعلی‌رضا، آینه‌ی دانشوران، ص۲۴۱.
[۳۰] رازی، محمد، آثارالحجه، ج۲، ص۲۵۶.
[۳۱] ستارگان حرم، گروهی از نویسندگان، ج۴، ص۴۱ـ۵۷.
سیّدمرتضی جزائری (علم‌الهدی)؛
[۳۲] جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۴، ص۱۹۶۹.
سیدمرتضی حسینی فیروزآبادی صاحب کتاب «عنایة الاصول»‌؛
[۳۳] جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۴، ص۱۹۹۴.
سیّدمرتضی مرعشی نجفی؛
[۳۴] جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۴، ص۲۰۰۰.
سیّد‌هادی حسینی تبریزی؛
[۳۵] حشمت‌الواعظین طباطبایی قمی، سیّدمحمّدتقی، بلوغ‌الامانی، ص۱۵۱.
شیخ ابوالحسن فقیهی گیلانی؛
[۳۶] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباءالبشر، ج۲، ص۸۳۸.
[۳۷] جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۱، ص۲۳۰.
شیخ ابوالقاسم محمّدی گلپایگانی؛
[۳۸] شریف‌ رازی، محمّد، گنجینه‌ی دانشمندان، ج۶، ص۴۳۰.
[۳۹] جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۱، ص۲۸۲ـ۲۸۳.
شیخ ابوتراب آل‌آقا کرمانشاهی؛
[۴۰] شریف رازی، محمّد، گنجینه‌ی دانشمندان، ج۶، ص۳۵۸.
[۴۱] جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۱، ص۲۱۱ـ۲۱۲.
شیخ‌الاسلام سلماسی؛
[۴۲] مهرزاد صدقیانی، محمّدرضا، مشاهیر سلماس، ص۵۶.
شیخ عبدالحسین غروی تبریزی؛
[۴۳] شریف رازی، محمّد، گنجینه‌ی دانشمندان، ج۳، ص۳۱۹.
شیخ علی محدث‌زاده قمی؛
[۴۴] جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۲، ص۱۱۹۲.
[۴۵] ستارگان حرم، گروهی از نویسندگان، ج۲۴، ص۱۴۹.
شیخ غلامحسین جعفری همدانی؛
[۴۶] جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۲، ص۱۲۱۹.
شیخ کاظم زین‌العابدین؛
[۴۷] جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۲، ص۱۳۰۰.
شیخ محمّدحسین نجفی؛
[۴۸] حشمت‌الواعظین طباطبایی قمی، سیّدمحمّدتقی، بلوغ‌الامانی، ص۴۲۲.
شیخ محمّدطاهر آل‌شبیر خاقانی؛
[۴۹] مرعشی نجفی، سیّدشهاب‌الدین، الاجازة الکبیرة، ص۱۹۶.
ملاّ علی علیاری تبریزی؛
[۵۰] جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۲، ص۱۱۶۱.
میرزا رحیم سامت؛
[۵۱] گلشن ابرار، گروهی از نویسندگان، ج۳، ص۳۲۷.
میرزا نجم‌الدین سامرائی تهرانی؛
[۵۲] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباءالبشر، ج۱، ص۲۹۹.
شیخ محمدطاهر راضی - سید مرتضی فرزند سیدجواد خلخالی - سیدعلی‌نقی حیدری مؤلف کتاب «اصول‌الاستنباط» - سیدنعمت‌الله جزائری بن سیدمحمدجعفر - سیدهادی حسینی تبریزی.

برخی از شاگردان آیت‌الله مشکینی در طول سال‌هایی که در خدمت استاد خویش به تحصیل اشتغال داشته‌اند، تقریرات ایشان را به قلم جاری کرده‌اند که از آن میان می‌توان به این افراد اشاره کرد:
۱ ـ تقریرات دروس اصول آیت‌الله مشکینی، سیّداحمد شهرستانی؛
[۵۳] جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۱، ص۳۶۱.

۲ ـ تقریرات دروس اصول آیت‌الله مشکینی، شیخ غلامحسین جعفری همدانی؛
[۵۴] جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۲، ص۱۲۱۹.

۳ ـ تقریرات دروس فقه آیت‌الله مشکینی، شیخ غلامحسین جعفری همدانی؛
[۵۵] جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۲، ص۱۲۱۹.

۴ ـ تقریرات دروس آیت‌الله مشکینی، سیّدمرتضی جزائری (علم‌الهدی)؛
[۵۶] جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۴، ص۱۹۶۹.

۵ ـ تقریرات درس قضا و اصول آیت‌الله مشکینی، میرزا علی علیاری تبریزی؛
[۵۷] جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۲، ص۱۱۶۱.

۶ ـ تقریرات درس اصول (مباحث الفاظ و ادله‌ی عقلیه) آیت‌الله مشکینی، میرزا علی علیاری تبریزی.
[۵۸] جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۲، ص۱۱۶۱.


طی تحقیقاتی که به عمل آمد، معظّم له از دو نفر به نام‌های آیت‌الله سیّدعلی‌نقی نقوی لکنهوی
[۵۹] مرعشی نجفی، سیّدمحمود، المسلسلات فی الاجازات، ج۲، ص۹.
و آیت‌الله سیّدشهاب‌الدین مرعشی نجفی (اجازة مد بجة)
[۶۰] مرعشی نجفی، سیدمحمود، المسلسلات فی الاجازات، ج۲، ص۹.
اجازه روایی داشته و خود معظّم‌له نیز به دو نفر زیر اجازه داده است:
۱ ـ سیّدشهاب‌الدین مرعشی نجفی (اجازه نقل حدیث).
۲ ـ سیّدمرتضی جزائری (علم‌الهدی) (اجازه اجتهاد و امور حسبیه).
[۶۱] جواهر کلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۴، ص۲۳۶۴.
[۶۲] جواهر کلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۴، ص۲۳۶۶.


آیت‌الله مشکینی یکی از سه مُدرّس معروف نجف اشرف (یعنی آیت‌الله حاج میرزا علی ایروانی و آیت‌الله حاج میرزا فتّاح شهیدی و آیت‌الله میرزا ابوالحسن مشکینی)
[۶۳] هفته نامه میثاق، ش ۱۴، آبان ماه ۱۳۷۶، مصاحبه با آیت‌الله غروی علیاری.
در حدّ مرجعیّت و زعامت شیعه بود، امّا وقتی اهالی مشکین از ایشان رساله خواستند، ایشان در جواب فرمود: «مرجع علی الاطلاق، آقا سیّدابوالحسن است از وی تقلید کنید.». (برگرفته از سایت سیّد‌هادی خسروشاهی.) ایشان، تا پایان عمر شریف، از چاپ رساله‌ی عملیه خودداری کردند.

تالیفات و آثار آیت‌الله میرزا ابوالحسن مشکینی بیش‌تر در موضوعات فقه اصول و رجال است. به غیر از دو مورد از آن‌ها، همه به صورت خطی باقی مانده‌اند. بنا به‌نوشته‌ی مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی همه‌ی آن‌ها در پیش شاگرد مخصوصش سیّدمرتضی خلخالی بود و مرحوم شیخ آقابزرگ همه‌ی آن‌ها را در پیش ایشان دیده است.
[۶۴] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباءالبشر، ج۱، ص۳۸.


۱ ـ الفوائد الرجالیّة؛
[۶۵] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۶، ص۳۳۶.    

۲ ـ مناسک الحجّ؛
[۶۶] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباءالبشر، ج۱، ص۳۸.

۳ ـ حاشیة علی العروة الوثقی؛
[۶۷] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباءالبشر، ج۱، ص۳۸.

۴ ـ حاشیة علی الطهارة (شیخ انصاری)؛
[۶۸] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباءالبشر، ج۱، ص۳۸.

۵ ـ حاشیة علی المکاسب (شیخ انصاری)؛
[۶۹] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباءالبشر، ج۱، ص۳۸.

۶ ـ حاشیة علی شرح المنظومة السبزواری؛
[۷۰] مدرس خیابانی، محمّدعلی، ریحانةالادب، ج۱، ص۳۲۰.

۷ ـ کتاب الصلاة، (سه جلد بزرگ)؛
[۷۱] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباءالبشر، ج۱، ص۳۸.

۸ ـ کتاب الطهارة؛
[۷۲] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباءالبشر، ج۱، ص۳۸.

۹ ـ کتاب الزکاة. این کتاب در تاریخ ۱۵ شعبان‌المعظم ۱۳۵۶؛
۱۰ ـ رسالة فی الکُرّ. مؤلف این کتاب را در تاریخ ۲۱ رجب‌المرجب ۱۳۳۴ قمری به پایان برده است؛
[۷۳] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۷، ص۲۸۷.    

۱۱ ـ رسالة فی الرضاع؛
[۷۴] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۱، ص۱۸۹.    

۱۲ ـ رسالة فی المعنی الحرفی؛
[۷۵] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۱، ص۲۷۴.    

۱۳ ـ رسالة فی الترتب؛
[۷۶] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۱، ص۱۴۲.    

۱۴ ـ حاشیه بر رسالۀ عملیه.
۱۵- قاعدة المیسور و نفی الضرر (کتاب)‌.
۱۶- حاشیة علی کفایة الاصول.
[۷۷] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۶، ص۱۸۶.

این حاشیه از مشهورترین حواشی بر کتاب کفایۀ الاصول است. ایشان، علاوه بر شرح بعضی از مطالب کتاب، به نقد و بررسی و طرح دیدگاه‌های اصولی خود نیز پرداخته است.

۹.۱ - انگیزه مولف از نگارش این شرح

با توجه این که کتاب کفایه نوشته‌ی شیخ ما، علاّمه‌ی محقق و مدقّّق، آیت‌الله ملاّ محمّدکاظم خراسانی از محتوای ژرف و معانی عالی برخوردار است و حقایقی در آن پنهان است که کسی نمی‌تواند به همه‌ی آن پی ببرد، مگر شخصیت‌هایی کم‌نظیر از میان مردم، لذا دوست داشتم تا تعلیقه‌ای بر آن کتاب ضمیمه نمایم که پرده‌های آن را کنار زند و به جست‌وجوی اسرار آن پردازد و عهده‌دار حل و روشن ساختن حقایق آن شود و مطالب مجمل و غیر واضح آن را بیان کند و متشابهات آن را تاویل نماید. علاوه بر آن، استدلال‌ها و برهان‌هایی را که ایشان به آنها اشاره نکرده و به خاطرم رسیده، همراه آن ساختم. به امید آن‌ها این کتاب، یادآوری برای خودم و مورد استفاده‌ی جویندگان علم و دانش قرار گیرد. «مقدمه‌ی حاشیه بر کفایه.» این حواشی هنوز در حوزه‌های علمیّه مورد استفاده قرار می‌گیرد و بارها در شهرهای مختلف به چاپ رسیده است.

‌
علمای بزرگی به ستایش ایشان پرداخته‌اند که اینک به سخنی چند از آنان اشاره می‌کنیم:‌

۱۰.۱ - آقا بزرگ تهرانی

‌
علامه شیخ آقابزرگ تهرانی دربارۀ ایشان می‌فرماید: «انه عالم فاضل و فقیه نحریر و مدرس کبیر حسن التقریر». یعنی «ایشان دانشمندی فاضل و فقیهی توانا و مدرسی بزرگ است. وی از بیانی رسا نیز برخوردار است».‌

۱۰.۲ - علامه امین

‌
علامه سید محسن امین در کتاب ارزشمند خود «اعیان الشیعة» دربارۀ ایشان می‌فرماید: «انه عالم فاضل مدرس مؤلف». یعنی «ایشان دانشمندی فاضل و مدرس و نویسنده است».‌

۱۰.۳ - علامه امینی

‌
علامه امینی در کتاب «معجم رجال الفکر و الادب» دربارۀ ایشان می‌فرماید: «انه عالم فقیه اصولی من اساتذة الفقه و الاصول». یعنی «ایشان دانشمندی فقیه و اصولی و از اساتید فقه و اصول است».
[۷۸] امینی، عبدالحسن، معجم رجال الفکر و الادب، ص۴۱۴.
‌

آیت‌الله میرزا ابوالحسن مشکینی پس از سی و هشت سال اقامت در عتبات عالیات و خدمات فراوان علمی و دینی در آن سرزمین در سال ۱۳۵۸ قمری به بیماری جسمی مبتلا گردید و برای درمان و مداوای بیماری خویش راهی بغداد گردید و در یکی از بیمارستان‌های آن شهر بستری شد ولی معالجه‌ی پزشکان سودی نبخشید و در نهایت، در روز دوشنبه ۲۷ جمادی‌الثانی ۱۳۵۸ قمری در کاظمین زندگی را بدرود حیات گفت.
[۷۹] حرزالدین، محمد بن علی، معارف الرجال، ج۱، ص۴۶.
«حرزالدین، وفات او را در کرخ و در روز سه‌شنبه ۲۸ جمادی‌الثانی ۱۳۵۸ قمری.»
[۸۰] مدرس خیابانی، محمّدعلی، ریحانةالادب، ج۱، ص۳۲۰.
«مدرس خیابانی، وفات او را در بغداد و به سال ۱۳۵۸ ق.»
[۸۱] امین، سیدمحسن، اعیان‌الشیعه، ج۲، ص۳۳۶.
«سیدمحسن امین، آن را در رجب ۱۳۵۸ قمری ثبت کرده است.» و جسم پاکش منتقل به شهر مقدس نجف اشرف گردید و پس از انجام دادن مراسم مذهبی در جوار مرقد مطهر حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام)، در حجره‌ای که بین باب‌الطوسی و جنب مسجد معروف عمران بن شاهین خفاجی
[۸۲] حرزالدین، محمد بن علی، معارف الرجال، ج۱، ص۴۶.
است، در طرف راست مقبره استادش آیت‌الله سیّد محمّدکاظم یزدی،
[۸۳] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباءالبشر، ج۱، ص۳۸.
به خاک سپرده شد.
فرزندان از آن فقیه وارسته دو پسر به نام‌های شیخ علی و محمّد به یادگار مانده است.
[۸۴] مرعشی نجفی، سیدمحمود، المسلسلات فی الاجازت، ج۲، ص۱۴۹.


۱. ↑ آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، مصفی‌المقال، ص۲۷.
۲. ↑ نقباءالبشر، آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، ج۱، ص۳۸.
۳. ↑ امین، سیدحسن، مستدرک اعیان‌الشیعه، ج۳، ص۹.
۴. ↑ موسوی، سیّدفخرالدین، تاریخ اردبیل و دانشمندان، ج۱، ص۱۲۸.
۵. ↑ امین، سیدحسن، مستدرک اعیان‌الشیعه، ج۱، ص۹.
۶. ↑ امین، سیدحسن، مستدرک اعیان‌الشیعه، ج۱، ص۹.
۷. ↑ شریف رازی، محمّد، گنجینه‌ی دانشمندان، ج۷، ص۷۴.
۸. ↑ حرزالدین، محمّد، معارف الرجال، ج۱، ص۴۵.
۹. ↑ امین، سیدحسن، مستدرک اعیان‌الشیعه، ج۱، ص۹.
۱۰. ↑ شریف رازی، محمّد، گنجینه‌ی دانشمندان، ج۷، ص۷۴.
۱۱. ↑ نصیری، محمدرضا، اثرآفرینان، ج۵، ص۲۴۰.
۱۲. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباءالبشر، ج۱، ص۳۸.
۱۳. ↑ حرزالدین، محمد بن علی، معارف‌الرجال، ج۱، ۴۵.
۱۴. ↑ شریف رازی، محمّد، گنجینه‌ی دانشمندان، ج۷، ص۷۴.
۱۵. ↑ حرزالدین، محمد بن علی، معارف الرجال، ج۱، ص۴۵.
۱۶. ↑ الوانسازخویی، محمّد، عرشیان خاک‌نشین، ص۱۷۰ـ۱۷۲.
۱۷. ↑ شریف رازی، محمّد، گنجینه‌ی دانشمندان، ج۱، ص۳۳۹.
۱۸. ↑ ستارگان حرم، گروهی از نویسندگان، ج۴، ص۲۴۰-۲۴۱.
۱۹. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباءالبشر، ج۴، ص۱۵۷۲.
۲۰. ↑ جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۱، ص۳۶۱.
۲۱. ↑ ستارگان حرم، گروهی از نویسندگان، ج۱۶، ص۹.
۲۲. ↑ حشمت‌الواعظین طباطبایی قمی، سیّدمحمّدتقی، بلوغ‌الامانی، ص۱۷۵.
۲۳. ↑ گلشن ابرار، گروهی از نویسندگان، ج۴، ص۵۱۶-۵۲۲.
۲۴. ↑ علوی، عادل، قبسات من حیاة السید المرعشی، ص۳۱-۴۲.
۲۵. ↑ جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۲، ص۹۰۲.
۲۶. ↑ شریف رازی، محمّد، گنجینه‌ی دانشمندان، ج۴، ص۴۹۴.
۲۷. ↑ شریف رازی، محمّد، گنجینه‌ی دانشمندان، ج۷، ص۴۸۴.
۲۸. ↑ جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۳، ص۱۳۹۹.
۲۹. ↑ ریحان یزدی، سیدعلی‌رضا، آینه‌ی دانشوران، ص۲۴۱.
۳۰. ↑ رازی، محمد، آثارالحجه، ج۲، ص۲۵۶.
۳۱. ↑ ستارگان حرم، گروهی از نویسندگان، ج۴، ص۴۱ـ۵۷.
۳۲. ↑ جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۴، ص۱۹۶۹.
۳۳. ↑ جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۴، ص۱۹۹۴.
۳۴. ↑ جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۴، ص۲۰۰۰.
۳۵. ↑ حشمت‌الواعظین طباطبایی قمی، سیّدمحمّدتقی، بلوغ‌الامانی، ص۱۵۱.
۳۶. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباءالبشر، ج۲، ص۸۳۸.
۳۷. ↑ جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۱، ص۲۳۰.
۳۸. ↑ شریف‌ رازی، محمّد، گنجینه‌ی دانشمندان، ج۶، ص۴۳۰.
۳۹. ↑ جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۱، ص۲۸۲ـ۲۸۳.
۴۰. ↑ شریف رازی، محمّد، گنجینه‌ی دانشمندان، ج۶، ص۳۵۸.
۴۱. ↑ جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۱، ص۲۱۱ـ۲۱۲.
۴۲. ↑ مهرزاد صدقیانی، محمّدرضا، مشاهیر سلماس، ص۵۶.
۴۳. ↑ شریف رازی، محمّد، گنجینه‌ی دانشمندان، ج۳، ص۳۱۹.
۴۴. ↑ جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۲، ص۱۱۹۲.
۴۵. ↑ ستارگان حرم، گروهی از نویسندگان، ج۲۴، ص۱۴۹.
۴۶. ↑ جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۲، ص۱۲۱۹.
۴۷. ↑ جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۲، ص۱۳۰۰.
۴۸. ↑ حشمت‌الواعظین طباطبایی قمی، سیّدمحمّدتقی، بلوغ‌الامانی، ص۴۲۲.
۴۹. ↑ مرعشی نجفی، سیّدشهاب‌الدین، الاجازة الکبیرة، ص۱۹۶.
۵۰. ↑ جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۲، ص۱۱۶۱.
۵۱. ↑ گلشن ابرار، گروهی از نویسندگان، ج۳، ص۳۲۷.
۵۲. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباءالبشر، ج۱، ص۲۹۹.
۵۳. ↑ جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۱، ص۳۶۱.
۵۴. ↑ جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۲، ص۱۲۱۹.
۵۵. ↑ جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۲، ص۱۲۱۹.
۵۶. ↑ جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۴، ص۱۹۶۹.
۵۷. ↑ جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۲، ص۱۱۶۱.
۵۸. ↑ جواهرکلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۲، ص۱۱۶۱.
۵۹. ↑ مرعشی نجفی، سیّدمحمود، المسلسلات فی الاجازات، ج۲، ص۹.
۶۰. ↑ مرعشی نجفی، سیدمحمود، المسلسلات فی الاجازات، ج۲، ص۹.
۶۱. ↑ جواهر کلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۴، ص۲۳۶۴.
۶۲. ↑ جواهر کلام، عبدالحسین، تربت پاکان قم، ج۴، ص۲۳۶۶.
۶۳. ↑ هفته نامه میثاق، ش ۱۴، آبان ماه ۱۳۷۶، مصاحبه با آیت‌الله غروی علیاری.
۶۴. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباءالبشر، ج۱، ص۳۸.
۶۵. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۶، ص۳۳۶.    
۶۶. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباءالبشر، ج۱، ص۳۸.
۶۷. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباءالبشر، ج۱، ص۳۸.
۶۸. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباءالبشر، ج۱، ص۳۸.
۶۹. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباءالبشر، ج۱، ص۳۸.
۷۰. ↑ مدرس خیابانی، محمّدعلی، ریحانةالادب، ج۱، ص۳۲۰.
۷۱. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباءالبشر، ج۱، ص۳۸.
۷۲. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباءالبشر، ج۱، ص۳۸.
۷۳. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۷، ص۲۸۷.    
۷۴. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۱، ص۱۸۹.    
۷۵. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۱، ص۲۷۴.    
۷۶. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۱، ص۱۴۲.    
۷۷. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۶، ص۱۸۶.
۷۸. ↑ امینی، عبدالحسن، معجم رجال الفکر و الادب، ص۴۱۴.
۷۹. ↑ حرزالدین، محمد بن علی، معارف الرجال، ج۱، ص۴۶.
۸۰. ↑ مدرس خیابانی، محمّدعلی، ریحانةالادب، ج۱، ص۳۲۰.
۸۱. ↑ امین، سیدمحسن، اعیان‌الشیعه، ج۲، ص۳۳۶.
۸۲. ↑ حرزالدین، محمد بن علی، معارف الرجال، ج۱، ص۴۶.
۸۳. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباءالبشر، ج۱، ص۳۸.
۸۴. ↑ مرعشی نجفی، سیدمحمود، المسلسلات فی الاجازت، ج۲، ص۱۴۹.


سایت فرهیختگان تمدن شیعی، برگرفته از مقاله «ابوالحسن مشکینی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۱/۲۳.    
نرم افزار جامع فقه اهل بیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.




جعبه ابزار