مُنْتَهی (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مُنْتَهی:(وَ أَنَّ إِلَى رَبِّكَ الْمُنتَهَى) «مُنْتَهی» مصدر میمی به معنى «انتها» (باز ايستادن و به پايان رسيدن چيزى) است.
به موردی از کاربرد «نَهَی» در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ أَنَّ إِلَى رَبِّكَ الْمُنتَهَى) «و آيا از كتب پيشين انبيا به او نرسيده است اين‌كه همه امور به پروردگارت
منتهى مى‌گردد؟!»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرمایند:
كلمه
منتهى مصدر ميمى و به معناى انتهاء است، و در اين آيه مطلق آورده شده، در نتيجه مى‌فهماند مطلق انتهاء به سوى
پروردگار تو است، پس آن‌چه موجود كه در عالم
وجود است در هستى و در آثار هستيش به خداى سبحان
منتهى مى‌گردد، البته به خود خداوند،
حال يا با وساطت چيزى و يا بدون
واسطه، و نيز هيچ تدبير و نظامى كلى يا جزيى در عالم جريان ندارد، مگر آن‌كه آن هم
منتهى به خداى سبحان است، چون تدبيرى كه بين موجودات عالم است چيز ديگرى جز اين نيست كه بين آن‌ها روابطى برقرار كرده كه هر موجودى به خاطر آن روابطى كه با ساير موجودات دارد سر پا ايستاده و هستيش
حفظ شده، و معلوم است كه پديد آورنده روابط موجودات همان پديد آورنده خود موجودات است، پس يگانه كسى كه به طور اطلاق منتهاى تمامى موجودات عالم است تنها و تنها خداى سبحان است.
مکارم شیرازی در
تفسیر نمونه می‌فرمایند:
آن‌چه موجود در عالم هستى است به خداى سبحان
منتهى مى‌شود به اين ترتيب تنها كسى كه به‌طور اطلاق، منتهاى تمامى موجودات عالم است ذات اقدس اوست
(وَ أَنَّ إِلى رَبِّكَ اَلْمُنْتَهى)نه تنها حساب و
ثواب و
جزا و كيفر در
آخرت به
دست قدرت اوست كه در اين
جهان نيز سلسله اسباب و علل به ذات
پاک او
منتهى مى‌شود و به‌هرحال تكيه‌گاه عالم هستى و ابتدا و انتهاى آن، ذات پاک خداست.
در بعضى از روايات در
تفسیر آيۀ مذكور از
امام صادق (علیه‌السلام) چنين مى‌خوانيم:
«هنگامى كه سخن به ذات خدا مى‌رسد سكوت كنيد» يعنى دربارۀ ذات او سخن نگوييد كه عقل‌ها در آن‌جا حيران است و به جايى نمى‌رسد و انديشه در ذات نامحدود براى عقول محدود غيرممكن است، چرا كه هرچه در انديشه گنجد محدود است و خداوند محال است محدود شود.
بنابراين لاجرم بايد گفت، آن‌چه در عالم وجود، موجود است همه به خداى سبحان
منتهى مى‌شود، از جمله تاريخ وقوع و منتهاى
قیامت به خداى متعال بازمى‌گردد، چنان‌كه در آيه آمده است:
(إِلى رَبِّكَ مُنْتَهاها) «منتهاى قيامت به سوى پروردگار تو است.»
تنها اوست كه مى‌داند قيامت چه وقت برپا مى‌شود، هيچ شخص ديگرى از آن آگاه نيست و در اين زمينه در آيات ۱۸۷ و ۳۴ (به ترتيب سوره‌هاى
اعراف و
لقمان) سخن گفته شده است.
در آيۀ ۱۴
سوره نجم به جملۀ «
سدرة المنتهی» برمى‌خوريم، مكانى كه در آن‌جا ديدار دوست (شهود باطنى) براى
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) ميسّر گشت:
(عِنْدَ سِدْرَةِ اَلْمُنْتَهى) «نزد سدرة المنتهى.»
در اين آيه «سدرة المنتهى»
اشاره به درخت پربرگ و پرسايه‌اى است كه در اوج آسمان‌ها، در منتها اليه عروج فرشتگان و ارواح شهدا و علوم انبيا و اعمال انسان‌ها قرار گرفته، جايى كه ملائكۀ پروردگار از آن فراتر نمى‌روند و
جبرئیل نيز در
سفر معراج به هنگامى كه به آن رسيد متوقف شد.
در حديثى از پيامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) نقل شده است كه فرمود:
«من بر هر يک از برگ‌هاى آن فرشته‌اى ديدم كه ايستاده بود و
تسبیح خداوند مى‌كرد.»
اين تعبير نشان مى‌دهد كه اين درخت برخلاف درختان اين دنيا، داراى سايبان عظيمى است در جوار
قرب رحمت حق كه فرشتگان بر برگ‌هاى آن تسبيح مى‌كنند و امت‌هايى از نيكان و پاكان و خاصان و مخلصان در سايۀ آن قرار دارند، جايى كه «جنّة المأوى» و
بهشت برين در كنار آن است.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «
منتهی»، ج۴، ص ۵۴۵.
