منبر و محراب پیامبر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یکی از مکانهای مقدس
و قابل احترام در
مسجدالنبی(صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم)، محل
منبر رسولخدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) میباشد. پیامبراکرم (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) ابتدا
و به هنگام سخنرانی در
مسجد مدینه به نیم تنهای از
درخت خرما تکیه میداد
و به ایراد سخن میپرداخت. سپس به عللی که به آنها اشاره میشود، منبری برای ایشان ساخته شد. (در این که چه کسی
منبر را برای پیامبر اکرم (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) ساخته است، اختلاف است.)
نقل شده، پیامبر (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) روزهای جمعه کنار ستونی در
مسجد ایستاده
خطبه میخواند، چون ایستادن برای حضرت مشکل بود یکی از اصحاب گفت: آیا برای شما منبری به آن گونه که در
شام دیدهام، بسازم؟ پیامبر (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) پس از
مشورت با
مسلمانان به این کار راضی شد.
عباس بن عبدالمطلب پیشنهاد کرد غلامش که در این کار مهارت دارد، آن را بسازد. پیامبر (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) فرمود: به او بگو بسازد. غلام عباس عموی پیامبر (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) منبر را ساخت. این منبر دو پله داشت
و جایگاهی برای نشستن،
غلام آن را در مسجد قرار داد.
همچنین از سهل بن سعد نقل شده است که پیامبر (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) به سراغ یکی از بانوان فرستاد
و فرمود به خدمت کارت که نجار است دستور بده برای من از
چوب وسیلهای بسازد که هنگام گفتگوی با مردم بر آن بنشینم، بانوی مذکور دستور داد
و خدمتکارش منبر را با چوبهائی ساخت. پیامبر (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) دستور فرمود، تا منبر را در محلش بگذارند
و روی به مردم کرد
و فرمود: «ای مردم این منبر را ساختم که متوجه من باشید
و کیفیت نماز گزاردن را فرا گیرید».
انس بن مالک این
روایت را چنین آورده است که «روزهای
جمعه پیامبر (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) معمولا به تنه خرمائی که در مسجد نصب کرده بودند، تکیه میداد
و خطبه ایراد میفرمود، مردی رومی پیش آمد
و گفت آیا اجازه میدهید که برای شما چیزی تهیه کنم که بر آن بنشینید
و مثل این که ایستاده باشید سخنرانی نمائید؟
و پس از اجازه منبری ساخت که دو پله داشت
و آن حضرت در مرتبه سوم آن مینشستند.»
به هر حال، «تجلیل خاص
قرآن از پیامبراکرم (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) باعث شد که بعضی از اطرافیان
و اصحاب آن حضرت به ایشان پیشنهاد کنند که به خاطر کثرت جمعیت مسلمانان
و این که آنها دوست دارند به هنگام سخنرانی، ایشان را ببینند، منبری ساخته شود
و این کار انجام شد.
از
طبری نقل شده که منبر پیامبر (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) در سال هفتم هجری ساخته شده است
و «هم در این سال منبر پیامبر (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) که از آن جا برای کسان سخن میکرد، ساخته شد که دو پله
و جایی برای نشستن داشت. به قولی منبر به سال هشتم ساخته شد؛ اما درست، همان سال هفتم است.»
در نقلی دیگر هم آمده است: «منبر پیامبراکرم (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) در سال هشتم
و به نقلی هفتم هجری ساخته شد.»
منبر رسولخدا (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) روز جمعه، اوایل سال هشتم هجری به مسجد آورده شد.
پس از ساخت منبر ستونی که پیامبراکرم (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) هنگام ایراد سخنرانی به آن تکیه میکرد، نالهای سر داد که نشان از ناراحتی او از فراق رسولخدا (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) بوده است. در منابع آمده است: «ستونی که پیامبر (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) به آن تکیه میکرد صدای نالهای سر داد، به طوری که تمام مسجد به لرزه در آمد. پیامبر (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) از منبر پایین آمد
و خود را به ستون چسباند. ستون آرام گرفت، پیامبر (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) فرمود:
سوگند به کسی که جان من در دست اوست اگر خود را به او نمیرساندم، تا
روز قیامت همچنان بانگاندوه او ادامه داشت. سپس امر فرمود که آن را
دفن نمودند.»
این ستون به ستون «حنانه» شهرت یافته است.
ابن عمر هم میگوید که پیامبر (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) هنگام سخنرانی
و ایراد خطبه به پایهای که تنه درخت خرمائی بود، تکیه میداد
و چون منبر آماده شد
و حضرت برای خطبه به آن سو رفتند آن ستون نالید تا آن که پیامبر بازگشت
و به آن دست کشید.
شیخ مفید ناله این ستون را به عنوان یکی از معجزات آن حضرت دانسته است. (به ستونی که در محل تنه این
درخت ساخته شد
ستون حنانه گفتند این ستون امروزه موجود است.)
پس از ساخت منبر پیامبر (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) آمد
و روی آن ایستاد
و فرمود: این منبر من در کنار جویباری از جویبارهای
بهشت قرار دارد
و پایههایش در بهشت استوار است،
و فرمود: منبر من کنار حوض من قرار خواهد داشت
و فرمود: میان منبر
و خانه من باغی از باغهای بهشت است.
از ام
سلمه همسر گرامی پیامبر (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) روایت شده است که پیامبر میفرمود: پایههای منبرم در بهشت هم، بر افراشته است، یا در بهشت استوار است.
پیامبر (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) دستور داده بود مراسم سوگند خوردن در موارد حقوقی، کنار منبر انجام شود
و میفرمود: هر کس کنار منبرم سوگند دروغی بخورد، هر چند برای یک چوبه
مسواک باشد، جایگاه او در آتش خواهد بود.
در برخی از نقلها به تلاش بیثمر
معاویه و برخی دیگر از حاکمان اموی برای انتقال منبر پیامبر (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) از
مدینه به
شام مطالبی ذکر شده است. طبری به نقل از
سعید بن دینار آورده است: معاویه گفت: «نظر من این است که منبر پیغمبرخدا (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) در مدینه نَماند که مردم آن جا قاتلان
و دشمنان امیرمؤمنان عثمان بودهاند.»
ابوهریره و جابر بن عبداللَّه پیش معاویه آمدند
و او را از این کار باز داشتند. معاویه کوتاه آمد
و شش پله بر منبر افزود که اکنون (زمان طبری) هشت پله دارد
و از کاری که کرده بود از مردم عذر خواست.
عبدالملک
و ولید نیز قصد این کار را داشتند؛ اما به عللی منصرف شدند.
کلمه «
محراب» به معنای جایی است که مخصوص
عبادت باشد، حال چه در مسجد باشد،
و چه در خانه. (
راغب در مفردات میگوید: "
محراب مسجد" را بقول بعضی از این جهت
محراب خواندهاند که آنجا جای
حرب و ستیز نمودن با
دشمن و با
هوای نفس است.)
در زمان پیامبر چیزی به نام
محراب وجود نداشت
و مسلمانان تنها با نام آن که در آیات قرآن (در خصوص
حضرت مریم (علیه
السّلام)
و زکریا(علیه
السّلام)
و داوود(علیه
السّلام) آمده بود)،
آشنا بودند؛ تا این که در زمان
ولید بن عبدالملک و به دستور او توسط
عمر بن عبدالعزیز محرابی برای مسجدالنبی (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) ساخته شد.
شکی نیست که
محراب کنونی جایی است که پیامبر (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) در آنجا
نماز میخوانده است. بنابراین قداست این مکان به واسطه این است که پیامبر (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) سالها در این مکان نماز خوانده است. ساخت
محراب به
تقلید از کلیساهای نصارا در شام بوده است.
تهجّد به معنی نماز
و عبادت
و شب زندهداری است.
محراب تهجد مکانی در کنار ستونی است که بعدها به ستون «تهجد» شهرت یافت. در قرون بعدی، در آن مکان به پاس احترام به پیامبر (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم)،
محرابی ساختند که به
محراب تهجد معروف گردید.
پیامبر
اسلام (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) جهت برگزاری
نماز شب به آن جا میرفته
و عبادت میکرده است.
محراب تهجّد توسط
حکومت سعودی برچیده شده است.
این
محراب در جنوب
محراب «تهجّد»، داخل مقصوره، یا حجره
حضرت فاطمه (سلاماللهعلیها) قرار دارد
و بنای آن از پشت پنجرهها برای هر زائری نمایان است. در
روایات اهلبیت (علیهمالسّلام) به مناسبتهای مختلفی از این
محراب یاد شده است.
امام مجتبی (علیهالسّلام) میفرماید: «مادرم فاطمه (علیها
السّلام) را شب جمعهای در
محراب عبادتش دیدم که تا طلیعه صبح ایستاده
و نام مردان
و زنان
مؤمن را به
زبان میآورد
و برایشان بسیار
دعا میکرد
و برای خود دعا نمیکرد، گفتم:
مادر! چرا برای خود دعا نکردی؟ فرمود: پسرم! اوّل
همسایه و سپس اهل خانه.»
در روایات دیگر از درخشش نور از چهره آن حضرت به هنگام عبادت در
محراب سخن به میان آمده است.
علاوه بر
محراب اصلی دو
محراب دیگر در سمت
قبله مسجدالنبی (صلیاللهعلیه
وآله
وسلّم) وجود دارد، یکی
محراب عثمانی است منسوب به سلاطین عثمانی
و دیگری
محراب سلیمانی که به نام سلطان
سلیمان عثمانی میباشد. این
محراب پس از سال ۸۶۰ ساخته شده است.
منبر مسجد النبی؛
محراب مسجد النبی.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «منبر و محراب پیامبر اکرم(ص)» تاریخ بازیابی ۹۵/۰۵/۱۳.