مفهوم اجماع
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اجماع به معنای اتّفاق خاص بر امور دینی میباشد.
اجماع از مادّه (ج م ع) در لغت به‌معنای محکم کردن عزم و نیّت،
و در اصطلاح عبارت از اتّفاق خاص بر امر دینی است.
در تبیین این اتفاق، میان دانشمندان، آرایی مطرح است:۱. اتفاق تمام
امّت بر امر دینی؛
۲. اتفاق
مکلّفان در یک زمان بر حکم واقعه؛
۳. اتفاق اهل حل و‌عقد؛
۴. اتفاق
مجتهدان پس از رحلت پیامبر
یا به تعبیر
شیخ انصاری ، اتفاق مجتهدان در یک زمان.
زیدیّه افزوده‌اند که اتفاق‌کنندگان باید از عترت رسول (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) باشند، یعنی از‌طرف پدر، به
امام‌حسن یا
امام حسین (علیهماالسلام) برسند.
با توجّه به این‌که هیچ ملازمه‌ای بین اجماع صِرف و بین حکم خداوند وجود ندارد، این پرسش مطرح می‌شود که
اصولیان چگونه خصوص اجماع مسلمانان را
حجّت دانسته‌اند؟ برای پاسخ این پرسش باید نخستین اجماعی را که در تاریخ مسلمانان دلیل دانسته شد، بررسی کنیم و آن اجماعی است که به ادّعای
اهل‌سنت در باره
بیعت با
ابوبکر خلیفه اوّل مسلمانان حاصل شد. از آن‌جا که خلافت وی، هیچ دلیلی از قرآن و سنّت نبوی نداشت، ناچار برای مشروعیت بخشیدن به آن به اجماع متمسّک و به سه مطلب قایل شدند:۱. مسلمانان
مدینه یا اهل حلّ و عقد از آنان بر بیعت با ابوبکر اجماع کردند؛ ۲. امامت از فروع دین است، نه اصول دین؛ ۳. اجماع، دلیلی مستقل در مقابل کتاب و سنت است. پس از آن، اجماع را توسعه داده، آن را در تمام مسایل فرعی دین معتبر دانستند و برای اثبات حجیّت آن به سه طریق:
قرآن ، سنّت و
عقل تمسّک جستند.
امامیه که براساس آیات و روایات فراوان، معتقد به امامت
امامان اثناعشر (علیهم‌السلام) بوده، به مقتضای ادلّه عقلی و نقلی نظیر
آیه تطهیر ، ایشان را از هرگونه اشتباه
معصوم می‌دانند، اجماع را از آن جهت که کاشف از رأی معصوم (علیه‌السلام) است، حجّت می‌شمرند و معیار در کشف رأی معصوم را
قاعده لطف یا ملازمه عادی
دانسته‌اند که براساس حساب احتمالات، اجماع علما، بیانگر وجود یک دلیل شرعی (سیره و ارتکاز متشرعه) است که کاشف از رأی معصوم (علیه‌السلام) میباشد.
در قرآن، واژه اجماع به‌معنای اصطلاحی نیامده است؛ امّا برخی از اهل‌سنّت از مفاهیمی مثل «
اولی‌الامر »، «سبیل المؤمنین» و «خیر أُمّة» در مسأله اجماع بهره جسته‌اند.
الاحکام فی اصول الاحکام، آمدی؛ احکام القرآن، جصاص؛ ارشاد الفحول الی تحقیق الحق من علم الاصول؛ الاصول العامة لفقه المقارن؛ اصول الفقه، مظفر؛ انوارالتنزیل و اسرار التأویل، بیضاوی؛ البرهان فی تفسیر القرآن؛ التبیان فی تفسیرالقرآن؛ تفسیر التحریر والتنویر؛ تفسیر الصافی؛ تفسیر العیاشی؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیرالمنار؛ الجامع لاحکام‌القرآن، قرطبی؛ دروس فی علم الاصول؛ فرائدالاصول؛ الکشاف؛ مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن؛ محاسن التأویل، قاسمی؛ المستصفی فی علم الاصول؛ معالم‌الاصول؛ موسوعة الفقه الاسلامی؛ المیزان فی تفسیرالقرآن؛ النهایه فی غریب الحدیث‌والاثر.
دائرة المعارف قران کریم، برگرفته از مقاله «مفهوم اجماع».
