مفاهیم علم نحو (1) (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«مفاهیم علم نحو (۱)»، اثر محمودرضا عصاری، کتابی است که به معرفی علم نحو و مباحث مربوط به آن پرداخته.
«مفاهیم علم نحو (۱)»، اثر محمودرضا عصاری، کتابی است که به معرفی
علم نحو و مباحث مربوط به آن پرداخته و به زبان فارسی و در سال ۱۳۸۸ ش، نوشته شده است.
این
کتاب در راستای تقویت ذهن محصلان در تحلیل معنی
جمل نگاشته شده است. به اعتقاد نویسنده دست‌یابی به این هدف، قبل از آنکه وابسته به آموزش قواعد باشد، مربوط به «قدرت
ترکیب معانی لغات موجود در یک عبارت» است و در این بعد، دانش‌پژوه تلاش می‌کند، بین معانی لغات موجود در یک
جمله، درست
ترکیب کند و مقصود گوینده را متوجه شود.
کتاب با سه مقدمه از ناشر، سید حمید جزایری و نویسنده آغاز و مطالب در دو بخش، تنظیم شده است.
این اثر با بهره‌گیری از شیوه‌های جدید آموزشی و تازه‌ترین دستاوردهای علمی تهیه شده است.
نوشتار حاضر که در سرفصل ادبیات عرب، مطابق ۳ واحد درسی دروس پایه برای دوره کارشناسی، با عنوان« علم نحو (۱)» نگارش یافته است، به تحلیل و بررسی برخی از مسائل مربوط به این ماده درسی می‌پردازد.
در مقدمه ناشر، اقدامات انتشارات بین‌المللی المصطفی ـ صلي‌الله‌عليه‌وآله ـ و جامعة المصطفی العالمیة پیرامون اثر حاضر، توضیح داده شده است.
در مقدمه آقای جزایری، ضمن اشاره به اهمیت
زبان عربی و لزوم فراگیری آن، از زحمات نویسنده، قدردانی به
عمل آمده است.
مقدمه نویسنده نیز به معرفی چهارچوب آموزشی کتاب اختصاص یافته است.
در بخش اول که به معرفی ارکان
جمله اختصاص دارد، جهت سهولت در امر یادگیری، اقسام
جمله‌های اسمیه و فعلیه، به ساده و غیر ساده نام‌گذاری گردیده و ترتیب قرار گرفتن مباحث آن، چنین است:
جملات فعلیه ساده؛
جملات اسمیه ساده؛
جملات اسمیه غیر ساده و
جملات فعلیه غیر ساده.
نویسنده در بخش دوم، به مطالعه غیر ارکان پرداخته است که شامل منصوبات، مجرورات و
توابع است. ترتیب مباحث این بخش که ده مبحث می‌باشد، به ترتیب زیر است:
مفعول‌به؛
مفعول فیه؛
مفعول له؛
مفعول مطلق؛ حال؛
تمییز؛
اضافه؛
نعت؛
عطف نسق و تأکید.
به لحاظ فلسفه علم نحو، مؤلف، آموزش نحو را
شناخت ساختار
جمله و اجزای آن، به‌ویژه از نظر معنوی می‌داند و
اعراب را به‌منزله یک قرینه فرض کرده است؛ ازاین‌رو این کتاب، ضمن غافل نبودن از حیث اعرابی، محور اساسی را در شرکت دادن دانش‌پژوه در مهندسی
جمله قرار داده است.
نویسنده، معتقد است که آشنا کردن طلاب با
جمله؛ یعنی مسند و مسندالیه، باعث می‌شود که نوآموزان از همان ابتدا ذهن خود را به استوانه‌های
جمله معطوف کنند. این روش، مستلزم تغییر، حتی در بیان تعریف‌هاست؛ به‌طوری‌که
جمله اسمیه نه به واسطه تقدم
اسم که به واسطه تقدم رکنی که اسم است، شناخته می‌شود و نتیجه‌اش چیزی جز یافتن ارکان نیست. در این مرحله؛ یعنی شناخت ارکان، نوع ارتباط معنی ارکان پراهمیت است و جایگاه ویژه‌ای را در مباحث این کتاب، به خود اختصاص داده است.
مرحله بعد، تعیین قیود است. تحلیل معنوی قیود و تبیین جایگاه آن‌ها در شناخت
جمله، یکی دیگر از ویژگی‌های این کتاب است که لازمه پذیرش روش بالاست؛ یعنی شناخت ساختار
جمله بدون تحلیل معنا، کاری عقیم است؛ ازاین‌رو، برای فرار از این معضل، مطالب کتاب، مأنوس و ملموس شده است.
این کتاب، به پی‌ریزی مباحثی پرداخته که در ایجاد ارتباط
زبان عرب، نقش اساسی دارد و نقطه برجسته و شاید ممتاز آن، در روش طرح مباحث می‌باشد.
چهارچوب آموزشی کتاب را می‌توان در مؤلفه‌های زیر، خلاصه نمود:
در این کتاب، قالب‌های اسمیه و فعلیه در
جمل، با بهره‌گیری از اصطلاحات جدید ساده و غیر ساده، توضیح داده شده است. هدف نویسنده از این بعد، آن است که محصل در برخورد با یک
جمله، ابتدا به ساختمان کلی آن احاطه یافته و از همان ابتدا، در شناسایی ارکان از غیر ارکان، موفق باشد.
بعد مذکور در واقع، چگونگی ورود فرد به یک
جمله را جهت
ترکیب و تحلیل آن طراحی می‌کند؛ ازاین‌رو، نویسنده خود متذکر شده که استادان در طی آموزش این کتاب، پیوسته تشخیص نوع
جمله را از محصلان خود خواسته و هرگز از تکرار، خسته نشوند تا روش ورود به
جمله در ذهن آنان به‌صورت ملکه درآید.
توضیح مفاهیم ارکان (مبتدا، خبر و...) و فضله‌ها (مفعول‌به، مفعول مطلق و...) در این کتاب، حجم وسیعی را به خود اختصاص داده است. مقصود نویسنده از این امر، مأنوس شدن ذهن محصل با این مفاهیم و تطبیق ارتکازات خود، با آن‌هاست. به اعتقاد نویسنده، جهت ایجاد این انس، لازم است که مدرسان کتاب، از مثال‌های متنوع بهره گیرند و ذهن محصلان خود را با
جملات مختلف، درگیر نکنند تا با ممارست، انس مورد نظر حاصل شود.
در طرح تمرین‌های کتاب، دو روش زیر به کار رفته است:
به جای تعیین نقش یک کلمه در
جمله،
ترکیب کل
جمله (البته در حد آموخته‌ها) درخواست شده است. دلیل این کار، آن است که محصل همیشه نگاه به کل
جمله را فراموش نکرده و از احاطه به کل، به نقش جزء برسد.
در غالب دروس، تعداد کمی از تمرین‌ها در نظر گرفته شده و این بدان جهت است که در منزل و کلاس، فرصت کافی برای درگیر شدن محصلان با
جمل و تحلیل آن‌ها و همچنین برای نقد گروهی (در مباحثه و کلاس) وجود داشته باشد.
جهت گسترش خزانه لغت در ذهن محصلان، دو روش زیر به کار گرفته شده است:
در دروس اولیه، معانی لغات تمرین‌ها در ذیل همان صفحه آورده شده است.
بعد از بحث مفعول‌به، معانی لغات در پایان کتاب و در یک لغت‌نامه کوچک گنجانده شده است. نویسنده، متذکر گردیده که با توجه به آنکه این لغت‌نامه، تصویری از لغت‌نامه‌های بزرگ است، استادان ضمن ترغیب محصلان به استفاده از آن، روش بهره‌گیری را به آن‌ها آموزش دهند؛ زیرا وی معتقد است که یادگیری معانی
لغات و حفظ آن‌ها یک هدف، محسوب است و ازاین‌رو، نباید در پرسش‌های کلاسی و امتحان‌ها، از طرح سؤال‌های مربوط به صورت کاربردی (ترجمه
جمل)، غافل شد.
جهت تقویت درک محصلان نسبت به متون، پنج متن عربی بعد از بحث حال تا پایان کتاب قرار داده شده است. این متون برای کار در منزل محصلان در نظر گرفته شده است.
در پایان هر درس، متنی از کتب دیگر انتخاب شده که هدف از آن، آشنایی محصلان با متون مختلف است.
فهرست مطالب در ابتدا و کتاب‌نامه و لغت‌نامه در انتهای
کتاب آمده است.
در پاورقی‌ها علاوه بر
ذکر منابع، توضیحاتی پیرامون برخی از کلمات و عبارات متن داده شده است.
نرم‌افزار ادبيات عرب، مرکز تحقيقات کامپيوتری علوم اسلامی.
