• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

معاد شناسی‌ (کتاب)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



معاد شناسی، یکی از آثار ارزشمند علامه طهرانی بشمار می‌رود.



ایشان این مباحث را در ماه مبارک رمضان سال ۱۳۹۶ ق برای شاگردان خود القاء نموده، سپس مذاکرات را به رشته ی تحریر آورده و به صورت ۷۵ مجلس تدوین نموده است. ایشان با استفاده از آیات قرآنی و اخبار معصومین علیه‌السّلام و ادله ی عقلی و مطالب ذوقی کیفیت سیر و حرکت انسان در دنیا و نحوه ی تبدل نشاه ی غرور به عالم حقائق و ارتحال او به سوی خدا را به نحو وافی وافر مطرح کرده‌اند. مولف همچنین درباره ی عالم برزخ ، نحوه ی خلقت فرشتگان ، نفخ صور ، حشر و نشر مردم در صحرای قیامت ، حساب و کتاب ، میزان ، صراط ، شفاعت ، بهشت و دوزخ بحث مستوفایی به عمل و در خلال مباحث به داستان‌های جذاب و شیرینی اشاره می‌کند.


اینک به توضیح هر یک از مجالس کتاب می‌پردازیم که در برگیرنده مطالب اصلی کتاب می‌باشد.
۱- انسان بر حسب ظاهر با یک نظام قراردادی و اعتباری زندگی می‌کند؛ ولی بر حسب باطن در یک نظام طبیعی و تکوینی به سر می‌برد و در این میان دین تنظیم کننده ی روابط میان امور حقیقی و اعتباری است.
۲- حیات دنیا ظاهری دارد و باطنی و آخرت باطن دنیا و حقیقت دنیاست.
۳- کسانی که در دنیا زندگی می‌کنند و دل به ظاهر دنیا می‌دهند و ابدا با باطن کاری نداشته و از وجدان خود که در حقیقت مربوط به خداست نیرو نمی‌گیرند پیوسته در دل آنان محبت دنیا و آثار آن رو به فزونی می‌رود، مردن برای این افراد بسیار سخت است.
۴- معنای دنیای مذموم زندگی کردن بر اساس تخیلات و شهوات و لذائذ فانیه و غفلت از برنامه ی حقیقی انسانی و جهالت و غفلت از خداست.
۵- مرگ و خواب از جنس واحدند و یک حکم را دارند، در حال مرگ و در حال خواب در هر دو حال خداوند جان را می‌گیرد، لیکن آن کسی که اجلش رسیده است، آن جان را نگاهداشته و آن که اجلش نرسیده است، جان را در موقع بیداری به او بر می‌گرداند.
۶- فعل قبض ارواح از ذات مقدس حضرت خالق پیدا می‌شود و در اول وهله در آئینه وجود ملک الموت ظهور پیدا کرده و سپس از ملک الموت به فرشتگان دیگر علی حسب اختلاف درجاتهم و مراتبهم طلوع و ظهور نموده تا بالاخره در گروه فرشتگانی از همه درجه و سعه ی وجودی آنها کمتر است، پدیدار می‌گردد.
۷- چون نفس انسان از عالم ملکوت است، لذا ملک الموت از ملکوت انسان روح او را می‌گیرد.
۸- سعادت انسان در ایمان به خدا و عمل به احکام دینی است و اگر انسان در حال سکرات موت ایمان بیاورد، ایمان وی بی فایده خواهد بود.
۹- اولیای الهی چون به مرتبه ی اعلای کمال رسیده‌اند، لذا ترس و اندوه و سکرات موت را ندارند و یکسره به بهشت می‌روند و ولایت آنها عین ولایت خداست.
۱۰- در حالت موت زشتی‌ها و خوبی‌ها هر کدام به اصل خود می‌روند.
۱۱- انسان دارای عوالم سه گانه ی بدن، مثال و نفس می‌باشد و در ادعیه مخصوص به ماه شعبان به این مطلب اشاره شده است.
۱۲- روح انسان بعد از مرگ به عالمی بنام عالم برزخ می‌رود عالم برزخ را عالم مثال و عالم خیال نیز می‌گویند.
۱۳- در عالم برزخ هم بهشت مثالی وجود دارد وهم دوزخ مثالی .
۱۴- اعمالی که انسان در دنیا انجام داده، در برزخ به صورت‌های واقعی ملکوتی برای انسان جلوه می‌کنند.
۱۵- کسانی که روحیه ی استکباری دارند، هیچ وقت به حقائق دست نمی‌یابند.
۱۶- مستضعفینی که راه وصول به حقائق را ندارند، بالاخره مورد عفو قرار می‌گیرند، انسان اگر در این نشاه تخم مراقبه را بکارد و بمیرد در برزخ نفوس ناقصه ی آنها مسیر تکامل را می‌پیماید.
۱۷- تمام پدیده‌های عالم مادی با قوای ملکوتی اداره می‌شوند.
۱۸- صورت برزخی مومنان به صورت انسان است، ارواح برای دیدار اهل خود به دنیا می‌آیند و نزول آنها به صورت پرنده از باب تمثیل است.
۱۹- بهشتی که حضرت آدم علیه‌السّلام در آن سکنی داشت بهشت برزخی و مثالی است، اعمال انسان در برزخ تجسم پیدا می‌کند.
۲۰- مولف از مجلس بیستم به بیان مقدمات عالم قیامت کبری و حضور انسان در پیشگاه پرودرگار و شرح عوالمی را که انسان در این دوره از حیات اخروی طی می‌کند، می‌پردازد. لازم به ذکر است که تحقق ظهور حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف قبل از قیامت حتمی است.
۲۱- ساعت قیامت فرا نمی‌رسد، مگر انکه ده آیه از آیات الهیه به ظهور می‌پیوندد و مراد از یاجوج و ماجوج همان طائفه مغول هستند.
۲۲- معنای دمیدن اسرافیل در صور و همچنین بیان معانی غیبیة از باب تشبیه معقول به محسوس است و در آیات و روایات بسیار دیده می‌شود.
۲۳- مراد از «من فی الارض» در آیه ی صعق، اهل برزخ و مراد از «من فی السموات» اهل عالم تجرد هستند.
۲۴- مراد از «الا من شاء الله» در آیه ی صعق، مخلصین هستند که هرگز در اثر نفخ صور نمی‌میرند.
۲۵- مقربین و مخلصین مظهر اسمای حسنای الهیه هستند.
۲۶- کسی که از خودیت خود که جنبه ی خلقی و دعوت به نقس و انانیت و استکبار اوست، بیرون آید و در ذات و صفات خدا فانی شود، او متحقق به وجه الله شده و برای او هلاکت و مرگ نیست.
۲۷- در قیامت موجوادت خود را فانی و سراب نشان داده و ابدا در خود استقلال و اتکائی ندارند و جنبه ربط آنها با خدا روشن و آشکار می‌گردد.
۲۸- شیئیت اشیاء از نقطه نظر وجه خلقی همه هالک و فانیاند؛ ولی از نظر وجه اللهی پیوسته باقی هستند.
۲۹- در معاد لقاء و شهود تفصیلی حضرت پروردگار محقق می‌شود.
۳۰- قیامت در عرض برزخ نیست، بلکه در طول آنست و افرادی که در دنیا هستند می‌توانند هم به برزخ بر سند و هم به قیامت.
۳۱- چون عالم قیامت بروز حقائق است، لذا کیفیت نزول نور توحید و ولایت در عوالم برای اهل قیامت مشهود خواهد بود.
۳۲- کفار و فجار در قیامت در ظلمات بسر می‌برند و دائما محجوبند.
۳۳- همان طوری که انسان با سراسر وجودش پائین آمده است، همچنین با سراسر وجودش دوباره صعود نموده و بازگشت می‌کند.
۳۴- مقدماتی را که طبیعیون برای انکار معاد اقامه می‌کنند، از نوع مقدمات تخیلیه و شعریه تجاوز نمی‌کند و این مساله در علوم فاقد ارزش و اعتبار است.
۳۵- خداوند به وسیله اسم «المحیی» مردگان را زنده می‌کند و ندای حضرت ابراهیم علیه‌السّلام به مرغان ندای ملکوتی بوده است.
۳۶- بارش چهل روز باران برای حشر مردگان حاوی اسم «المحیی» است و از باب تمثیل است، در باب کیفیت معاد جسمانی آرای علمای مختلف است.
۳۷- شبهه ی آکل و ماکول از راه قاعده فلسفه «شیئیت اشیاء به صورت آنهاست نه به ماده ی آنها» قابل حل است.
۳۸- دفع شبهات وارده بر معاد جسمانی و بررسی تفصیلی شبهه آکل و ماکول .
۳۹- مولف با ۷ مقدمه معاد جسمانی را ثابت می‌کند.
۴۰- صدر المتالیهین می‌گوید، این بدن بعینه و به صورت جسد در روز قیامت محشور می‌شود و برای او منکشف می‌شود که معاد در روز بازپسین مجموع نفس و بدن بعینهما و شخصهما خواهند بود و آنچه در قیامت مبعوث می‌گردد، خود این بدن است نه بدن دیگری که با او مبین بوده باشد.
۴۱- تطایر کتب به معنای باز شدن نامه‌های عمل است، انکار نامه و اصلاح نامه ی عمل در قیامت امکان پذیر نیست.
۴۲- آیاتی در قرآن مجید داریم که دلالت دارد بر آنکه بعضی از افراد نامه عملشان از سمت راست و دسته‌ای نامه ی عملشان از سمت چپ می‌باشد.
۴۳- امام که همان مقام ولایت کلیه است، در حقیقت جان و حقیقت کتاب آفرینش و کاخ وجود است و بر تمام افراد اعم از بهشتی و جهنمی سیطره دارد.
۴۴- شهید و شاهد یک معنی دارد و شهادت به معنای حضور است و دارای دو مرحله است: مرحله عمل و مرحله اداء.
۴۵- شرط شهادت آنست که علاوه بر ظواهر اعمال بر بواطن و سرائر عالم باشد و اگر چنین نباشد، شهادت از حیطه وجودی و سعه ی علمی او خارج است.
۴۶- یک دسته از کسانی که در روز قیامت برای اداء شهادت حاضر می‌شوند، ملائکه هستند.
۴۷- چون اعضاء و جوارح انسان دارای حیات و شعور هستند، لذا در قیامت شهادت میدهند و شهادت آنها اختصاص به دشمنان خدا دارد.
۴۸- زمان و مکان دارای فهم و شعورند و در قیامت شهادت می‌دهند.
۴۹- قرآن و اعمال در قیامت شهادت می‌دهند.
۵۰- قرآن در قیامت به صورت مثالی ظاهر می‌شود و آن صورت مثال حقیقت قرآن است و آن صورت مثالی با انسان تکلم می‌کند.
۵۱- راه‌های بسوی خدا بسیار است؛ ولی صراط مستقیم تنها یکی است و تمام این راه‌ها به مقدار نزدیک بودنش به راه مستقیمی که اقصر فاصله بین بنده و بنده خداست از صراط مستقیم بهره دارند و صراط علی بن ابیطالب علیه‌السّلام یگانه راه مستقیم است.
۵۲- انسان برای رسیدن به کمال باید عوالم هفتگانه را طی کند و مراد از صراط مستقیم در قرآن امیرالمومنین علیه‌السّلام می‌باشد.
۵۳- تمام افراد جن و انس که حامل تکلیف الهی هستند باید از صراط عبور کنند، گر چه مستلزم سختی‌ها و مشکلات و امتحانات و ابتلائات و مجاهدات باشد و در آن جهان صراط به صورت پلی به روی جهنم است که تا از آن عبور نشود به درجات علیا و مقامات حسنی نمی‌توان رسید.
۵۴- میزان در روز قیامت حق و عدل است و کسانی که به درجه ی خلوص و طهارت مطلقه رسیده‌اند و از فانیان در ذات احدیت گشته‌اند برای آنان میزانی نخواهد بود.
۵۵- معیار و میزان انبیاء و اوصیاء هستند و هر امتی با موازین روحی و عملی و سلوکی امامش سنجیده می‌شود، امیرالمومنین علیه‌السّلام میزان اعمال است چون کردار و صفات و نیات و وجودش برای خداست.
۵۶- یکی از مراحلی که در قیامت پیش داریم، مرحله ی حساب است و چون علم خدا به اشیاء علم حضوری است، لذا «سریع الحساب» است.
۵۷- آیات در قرآن کریم وارد است که دلالت دارد بر آن که مردم از نقطه ی نظر حساب و سختی و آسانی آن در مرتبه ی واحد نیستند، بلکه بعضی حسابشان سخت و برخی آسان است، مولف در این مجلس درباره ی حقیقت زمان بحث کرده و نظریه نسبیت زمان را بر اساس نظریه انیشتین مورد بررسی قرار می‌دهد.
۵۸- حساب کسانی که به مقام فناء فی الله نرسیده‌اند، مواخذه و توبیخ و تبکیت و حداقل ملامت و به واسطه ی شائبه ی دوئیت که در آنان است، مورد باز خواست و در برابر قرار گرفتن تکلیف است؛ ولی حساب اولیاء و انبیاء و مقربان و مخلصان که مقام بقاء بعد از فناء رسیده‌اند، از باب رد و بدل و گفتگوی حبیب با محبوب و کشف اسرار درون حرم بین محرم و صاحب حرم است.
۵۹- بر اساس آیات قرآنی چون نباتات و جمادات و حیوانات دارای علم و حیات هستند، لذا در قیامت محشور می‌شوند.
۶۰- بحث شفاعت از بهترین و عالی‌ترین ابحاث معاد است، چه در آیات قرآنی و چه در روایات معصومین علیه‌السّلام سخن از این موضوع بسیار به میان آمده است، برخی در این مساله تا آنجا زیاده روی کرده‌اند که شفاعت را به نصاب و معاندان هم رسانده‌اند و برخی هم آنقدر کوتاه آمده‌اند که شفاعت را به طور کلی انکار کرده‌اند. علامه در بحث شفاعت از تفسیر المیزان و رساله ی معاد علامه طباطبائی بهره‌های فراوانی برده است.
۶۱- چون پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم واسطه ی در خلقت عالم تکوین و سبب پیدایش موجودات جهات تجرد و ماده و نشاه ملک و ملکوت می‌باشد، لذا حائز مقام شفاعت در قیامت می‌باشد.
۶۲- در این مجلس درباره ی اصناف شفاعت کنندگان بحث به میان می‌آید.
۶۳- آنچه از کلیات آیات و روایات استفاده می‌شود، این است که شرط شفاعت ایمان است. ایمان به خدا و رسول خدا و به اوصیاء و اولیای رسول خدا.
۶۴- از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم درباره ی مقام محمود سوال می‌کنند، حضرت می‌فرماید: مقام محمود مقام شفاعت است.
۶۵- منبر و لواء در روز قیامت مخصوص رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و اهل بیت او می‌باشد.
۶۶- حوض کوثر که به علی بن ابی طالب اختصاص دارد. مقام ظهور و بروز ولایت است و شیعیان او به آن وارد می‌شوند.
۶۷- مقام اعراف که مقامی است، بسیار رفیع و منیع اختصاص به کسانی دارد که هم بر بهشت و هم بر دوزخ حاکماند و بر هر دوی آنها مسیطر و مسلط هستند.
۶۸- بهشت و دوزخ در ملکوت زمین است و در حال حاضر موجودند.
۶۹- بهشت محل پرهیزکاران و پاکدلان است و در بهشت مومنان به لقاء پروردگارشان نائل می‌شوند.
۷۰- بهشت دارای درجات مختلف و متفاوتی است که برخی بر برخی فضیلت دارد.
۷۱- مشرکان ، معاندان ، کافران ، منافقان در جهنم هستند.
۷۲- مولف در این مجلس درباره ی جبر و اختیار بحث مستوفایی به عمل آورده و در نهایت مساله امر بین الامرین را ثابت می‌کند.
۷۳- زقوم درخت جهنمی است و در مقابل درخت طوبی است و اصل بعد از ولایت و سعادت است.
۷۴- حقیقت جهنم یاس از رحمت خداوند است و انانیت ، حجاب و موجب دخول در جهنم است.
۷۵- آخرین مجلس کتاب معاد شناسی اختصاص به خلود دارد. مولف ابتدا آیات خلود بهشتیان و دوزخیان را مطرح کرده، سپس با دلایل عقلی آن را ثابت می‌کند، سپس به اشکالات وارده جواب می‌دهد.


نرم افزار عرفان۳، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.




جعبه ابزار