مصباح المتهجد و سلاح المتعبد (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مصباح المتهجد و سلاح المتعبد تالیف
شیخ طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن بن علی بن حسن طوسی (۳۸۵- ۴۶۰ هجری) در موضوع
ادعیه و زیارات می‌باشد.
شیخ طوسی در این کتاب به عباداتی که در طول سال مستحب است و دعاهای
مستحب اشاره دارد.
شیخ طوسی بخشی از احکام فقهی که مربوط به
عبادات می‌شود را نیز در کتاب خود آورده است.
کتاب
مصباح المتهجد از کتاب‌های معتبر روایی
شیعه به شمار می‌آید و از زمان نگارش تا حال پیوسته مورد توجه
علما و مردم بوده است.
علمای بزرگ شیعه نیز آن را خلاصه، ترجمه و شرح کرده و تالیفات فراوانی در رابطه با آن نگاشته‌اند.
شخصیت‌های بزرگی مانند
کفعمی،
سید ابن طاووس،
علامه حلی و
شیخ عباس قمی در نوشته‌های خود از این کتاب بهره برده‌اند.
هنگامی که شیخ طوسی در سال ۴۰۸ هجری به
بغداد وارد شد با استفاده از کتابخانه «شاپور»، که بعدها به دست جنایتکاران
تاریخ در
آتش سوخت و همچنین با استفاده از کتابخانه استاد خود،
سید مرتضی، شروع به جمع آوری روایات اصول معتبره
شیعه و کتاب‌هایی که به دست یاران
ائمه علیهم‌السّلام نگاشته شده بود کرد. کتاب‌های ارزشمندی که تا آن
زمان باقی بوده و شیخ طوسی در کتب خود به آنها اشاره دارد.
وی کتاب
تهذیب الاحکام و
استبصار و کتاب حاضر یعنی کتاب «
مصباح المتهجد» را در همان زمان نگاشته است.
این کتاب از منابع مهم کتاب‌های دعا و زیارت است که بعد از شیخ طوسی تا این زمان نوشته شده و کتاب‌هایی که علمای شیعه درباره دعا و
زیارت نگاشته‌اند مانند
مصباح کفعمی،
اقبال الاعمال سید ابن طاووس و
مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی همه از این کتاب بهره برده‌اند و از آن استفاده فراوان کرده‌اند.
سید رضی الدین ابو القاسم علی بن موسی بن طاووس در سال ۶۳۵ هجری پنج کتاب در تکمیل کتاب
مصباح المتهجد نگاشته است:
۱-
فلاح السائل در اعمال شبانه روز
۲-
زهرة الربیع در اعمال هفته
۳-
الدروع الواقیة در اعمال ماه‌ها
۴-
اقبال الاعمال در اعمال سال
۵-
اسرار الصلاة
با توجه به استقبال فراوانی که از این کتاب شده
شیخ طوسی خود تصمیم به خلاصه کردن این کتاب گرفت تا بهتر مورد استفاده عموم قرار گیرد و نام آن را «
مصباح المتهجد صغیر» نهاد.
علمای دیگری نیز این کتاب را خلاصه کرده‌اند از جمله:
۱- شیخ نظام الدین سلیمان بن حسن مهرشتی با نام «قبس
الاصباح فی تلخیص
المصباح».
۲-
علامه حلی که به درخواست وزیر محمد بن قوهدی کتاب «
مصباح المتهجد» را خلاصه کرده و نام آن را «منهاج الصلاح فی
مختصر المصباح» گذارده است.
وی در پایان آن
باب حادی عشر را، که یک دوره
اصول عقاید می‌باشد، آورده است.
علمای بزرگی نیز به ترجمه این کتاب پرداخته‌اند مانند:
۱- سید علی بن محمد بن اسد الله امامی اصفهانی معاصر با صاحب ریاض
۲- شیخ عباس قمی، وی کتاب
مصباح المتهجد را در سال ۱۳۳۱ هجری به فارسی ترجمه کرده است. این کتاب در حاشیه کتاب
مصباح به چاپ رسیده است.
علمای بزرگی نیز کتاب
مصباح المتهجد شیخ طوسی را شرح نموده‌اند مانند:
۱- سید بهاء الدین علی بن غیاث الدین عبد الکریم
۲- سید زین الدین علی بن عبد الحمید حسینی نجفی
این کتاب شامل عنوان‌های فراوانی است که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
۱- طهارة؛
۲- نماز و
نماز شب و
صبح؛
۳- اعمال هفته؛
۴- اعمال
روز جمعه؛
۵- دعاهای هفته؛
۶- دعاهای ماه
رمضان و...
۱- نسخه‌ای در
کتابخانه آستان قدس رضوی که تاریخ نگارش آن به چهل سال بعد از وفات شیخ طوسی برمی گردد یعنی سال ۵۰۰ هجری.
۲- نسخه‌ای در کتابخانه شیخ اسماعیل انصاری که تاریخ نگارش آن ۱۰۸۲ هجری است.
۳- نسخه‌ای چاپ شده که متعلق به شیخ عباس قمی، صاحب مفاتیح الجنان می‌باشد.
این چاپ، چاپی خوب و ارزشمند است و استاد علی اصغر مروارید و حجة الاسلام شیخ ابوذر بیدار آن را تصحیح و تحقیق کرده و برای آن مقدمه‌ای آورده‌اند.
در پایان آن نیز هفت فهرست آمده که عبارتند از:
۱- فهرست آیات و سوره‌ها
۲- فهرست لغات
۳- فهرست روز و ماه و سال
۴- فهرست اعلام
۵- فهرست امکنه
۶- فهرست قبایل
۷- فهرست عناوین کتاب.
نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
