مسکین (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مِسْكين (به کسر میم و سکون سین) از
واژگان قرآن کریم به معنای درمانده است و جمع آن مساکین است.
مِسْكين از ماده
سکن به معنای درمانده است.
بايد دانست در قرآن كريم فقط در يک محل مساكين با
فقراء در رديف هم ذكر شده‌اند.
(إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساكِينِ وَ الْعامِلِينَ عَلَيْها ...) (صدقات (
زکات) مخصوص نيازمندان و مستمندان و مأموران جمع آورى آن است.)
اين باعث گفتگو شده كه آيا هر دو يک صنفند و يا صنف مستقلى‌اند؟
بعضى‌ها گفته‌اند: مسكين آن است كه هيچ چيز نداشته باشد و آن از فقير شديدتر است ولى دقّت در قرآن آن را تأييد نمی‌كند كه در
آيه (أَمَّا السَّفِينَةُ فَكانَتْ لِمَساكِينَ يَعْمَلُونَ فِي الْبَحْرِ ...) (امّا آن كشتى براى گروهى از مستمندان بود كه با آن در
دریا كار مى‌كردند...)
مساكين به صاحب
کشتی اطلاق شده است.
با توجّه به اصل ماده خواهيم دانست هر يک صنف به خصوصى است گرچه در بعضى مصاديق قابل جمع‌اند فقر در لغت به معنى حاجت است، فقير يعنى حاجتمند و مستمند. مسكين از سكون است يعنى درمانده: درماندگى ممكن است در اثر فقر باشد و يا از
مرض،
فلج، نقص عضو و دورى از
مال و
اهل و غيره. على هذا مسكين از فقير اعمّ است بر خلاف بعضى از بزرگان كه فقير را اعمّ دانسته. زيرا هر فقير از لحاظ حاجت مسكين و درمانده است ولى بعضى مسكين فقير نيست مثل مساكين
سوره کهف كه صاحب كشتى بودند.
در
مجمع از
شافعی و
ابن انباری نقل شده كه فقير از مسكين اسوء حال است و با
آيه «
أَمَّا السَّفِينَةُ فَكانَتْ لِمَساكِينَ» استدلال كرده‌اند.
عیاشی در تفسير خود ذيل
آيه «
إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساكِينِ ...»
از
محمد بن مسلم از
امام صادق (علیه‌السّلام) نقل كرده: فقير آن است كه سؤال می‌كند. مسكين پر زحمت‌تر از او است و سؤال نمی‌كند.
و از
ابی بصیر از آن حضرت نقل می‌كند: فقير آن است كه سؤال می‌كند. مسكين پر زحمت‌تر از اوست و بائس از هر دو پر مشقّت‌تر است.
ولى در
وسائل هر دو حديث به عكس نقل شده.
خلاصه سخن آنكه: مسكين به معنى درمانده. به نظر ما از فقير اعم است.
و اينكه امام (عليه‌السّلام) مسكين را اسوء حالا فرموده ظاهرا راجع به
آيه صدقات است و گرنه از حيث لغت و
آیه ۷۹ کهف شايد مسكين فقير نباشد و مراد در
آيه صدقات آن است كه حالش از فقير بدتر باشد يعنى صدقات مال كسانى است كه فقيراند و مالک قوت يک ساله نيستند و نيز مال آنهائى است كه مالک قوت يک روزه هم نيستند.
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «مسکین»، ج۳، ص۲۸۸.
