مستقدمین و مستأخرین (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مُسْتَقْدِمين و مُسْتَأْخِرين: (وَ لَقَدْ عَلِمْنا الْمُسْتَقْدِمينَ مِنكُمْ وَ لَقَدْ عَلِمْنا الْمُسْتَأْخِرينَ) به معنی
«پیشینیان و متاخران» است.
به موردی از کاربرد
مُسْتَقْدِمين و مُسْتَأْخِرين در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ لَقَدْ عَلِمْنا الْمُسْتَقْدِمينَ مِنكُمْ وَ لَقَدْ عَلِمْنا الْمُسْتَأْخِرينَ) (ما هم از پيشينيان شما آگاه بوديم و هم از آيندگان.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
همانطورى كه گفتيم آيات سابق كه
نعمت‌های الهی را مى‌شمرد و
تدبیر او را وصف مى‌نمود در
سیاق بيان
وحدانیت خدا در
ربوبیت بود و نيز گفتيم
خلقت و نظام آن تمام نمى‌شد مگر به انضمام حيات و موت، و گفتيم كه
خدای تعالی محيط به
مرگ و
حیات انسان‌هاست لذا به دنبال مساله مرگ و زندگى مى‌فرمايد: ما مى‌دانيم كه كداميك از شما زودتر به وجود مى‌آيد و كدام ديرتر، و خلاصه مقدم و مؤخر شما را مى‌شناسيم. اين معنايى است كه سياق آن را افاده مى‌كند.بعضى هم گفته‌اند: منظور از مستقدمين مستقدمين در خيرند. بعضى ديگر گفته‌اند مستقدمين در جنگ عده‌اى هم گفته‌اند: آنها كه صف اول
نماز جماعت را تشكيل مى‌دهند و
مستاخرين در همه اين اقوال نقطه متقابلند. و ليكن همه آنها اقوال ناپسندى است.
در
تفسیر این آیه که می‌گوید: «ما هم پیشینیان شما را دانستیم و هم متاخران را» مفسران احتمالات زیادی داده‌اند.
مرحوم طبرسی در مجمع البیان شش تفسیر
و
قرطبی هشت احتمال
و
ابوالفتوح رازی حدود ده احتمال
ذکر کرده است، ولی بررسی دقیق آنها نشان می‌دهد که همه را می‌توان در یک تفسیر واحد جمع کرد زیرا: کلمه «مستقدمین» و «
مستاخرین» معنی وسیعی دارد از جمله شامل پیشگامان در اعمال خیر و یا جهاد و مبارزه با دشمنان حق و یا حتی صفوف نماز جماعت و مانند اینها. و با توجه به این معنی جامع، تمام احتمالاتی را که در «تقدم» و «تاخر» در آیۀ بالا داده‌اند می‌توان جمع کرد و پذیرفت.
در حدیثی می‌خوانیم که
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تاکید فراوانی در زمینه شرکت در صف اول نماز جماعت فرمود و گفت: «خداوند و
فرشتگان درود می‌فرستند بر آنهایی که پیشگامند در این صفوف» و به دنبال این تاکید مردم برای شرکت در صف اوّل فشار آوردند، قبیله‌ای به نام «
بنی‌عذره» بودند که خانه‌هایشان از
مسجد دور بود، گفتند ما خانه‌هایمان را می‌فروشیم و خانه‌هایی نزدیک
مسجد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خریداری می‌کنیم تا به صف اوّل برسیم، آیه فوق نازل شد (و به آنها گوشزد کرد که خدا نیّات شما را می‌داند، حتّی اگر در صف آخر قرار گیرید چون تصمیم بر این دارید که در صف اوّل باشید
پاداش نیّت خود را خواهید داشت.)
مسلم است که محدودیت این شان نزول هرگز سبب محدودیت مفهوم وسیع آیه نخواهد شد.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «مُسْتَقْدِمین و مُسْتَأْخِرین»، ج۳، ص۵۹۱-۵۹۲.
