مستعان (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مستعان:
(الرَّحْمَنُ الْمُسْتَعَانُ) مستعان: به معناى كسى است كه از او استعانت كنند.
یا به معنای يارى خواسته شده است.
به موردی از کاربرد
مستعان در
قرآن، اشاره می‌شود:
(قَالَ رَبِّ احْكُم بِالْحَقِّ وَ رَبُّنَا الرَّحْمَنُ الْمُسْتَعَانُ عَلَى مَا تَصِفُونَ) (و پيامبر گفت: «
پروردگارا! به حق داورى فرما و اين طغيانگران را كيفر ده. و پروردگار ما
خداوند رحمان است كه در برابر نسبت‌هاى نارواى شما، از او استمداد مى‌طلبم.»)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: ضمير در قال به
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بر مى‌گردد و
آیه شريفه كلام آن جناب را حكايت مى‌كند كه در دعوت مردم به حق چه گفت و چگونه مردم دعوتش را رد كردند و از او اعراض نمودند گويى كه رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بعد از آن‌كه ايشان را دعوت نموده رسالت خودش را به ايشان ابلاغ كرد و ايشان دعوتش را انكار كردند و در انكارشان پافشارى نمودند روى از ايشان برگردانيده به درگاه پروردگارش متوجه شد و گفت:
(رَبِّ احْكُمْ بِالْحَقِ)- خدايا به حق حكم كن و اگر حكم را مقيد به حق كرد (معنايش اين نيست كه خدا حكم به غير حق هم مى‌كند) بلكه اين قيد توضيحى است نه احترازى چون حكم خداى تعالى جز
حق نمى‌تواند باشد پس كانه گفته خدايا به حكم خودت كه حق است حكم كن يعنى حق را براى آنان كه به نفعشان است و عليه آنان كه بر ضررشان است اظهار فرما. آن گاه بار ديگر روى سخن را متوجه
کفار نموده و فرموده است:
(رَبُّنَا الرَّحْمنُ الْمُسْتَعانُ عَلى ما تَصِفُونَ)- و پروردگار ما رحمان و عليه گفته‌هاى شما بهترين ياور است و گويى كه با اين جمله به علت اعراض خود از ايشان و روى به درگاه خدا نهادن و درخواست حكم به حق را بيان كردن اشاره مى‌كند. پس
خدای سبحان رب او و رب همه ايشان است و او را سزد كه ميان مربوبين خود حكم كند و او كثير الرحمة است، يعنى سائلش و كسى را كه به سويش روى آورد نوميد نمى‌كند و او است كه حكم مى‌كند و كسى نيست كه حكمش را تاخير اندازد و او است كه با كلماتش حق را به كرسى نشانده باطل را باطل و نابود مى‌سازد.
اين آيه كه آخرين آيه
سوره انبیاء است همچون نخستين آيه اين سوره سخن از غفلت مردم بى‌خبر مى‌گويد و به عنوان نقل قول از پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در يک عبارت نفرين مانند ناراحتى او را از اين‌همه غرور و غفلت منعكس مى‌كند و مى‌گويد: پيامبر بعد از مشاهده اين‌همه اعراض و روى‌گردانى «عرض كرد پروردگار من! به حق داورى فرما و اين گروه طغيانگر را طبق قانون عدالتت كيفر ده».
در دومين جمله روى سخن را به مخالفان كرده و مى‌گويد:
«پروردگار همه ما خداوند رحمان است و ما از پيشگاه مقدسش در برابر نسبت‌هاى ناروايى كه شما به او مى‌دهيد استمداد مى‌طلبيم.»
(وَ رَبُّنَا الرَّحْمٰنُ الْمُسْتَعٰانُ عَلىٰ مٰا تَصِفُونَ) در
حقیقت با كلمه
(ربّنا) آن‌ها را به اين واقعيت توجه مى‌دهد كه ما همه مربوب و مخلوقيم و او خالق و پروردگار همه ماست.
تعبير به
(الرّحمن) كه اشاره به رحمت عامه پروردگار است به آن‌ها گوشزد مى‌كند كه سرتاپاى وجود شما را رحمت الهى فراگرفته، چرا لحظه‌اى در آفريننده اين‌همه نعمت و رحمت نمى‌انديشيد؟ و تعبير
(اَلْمُسْتَعٰانُ عَلىٰ مٰا تَصِفُونَ) به آن‌ها اخطار مى‌كند كه گمان نكنيد ما در برابر انبوه جمعيت شما تنها هستيم و تصور نكنيد اين‌همه تهمت و دروغ و نسبت‌هاى نارواى شما چه در مورد ذات پاک خدا و چه در برابر ما، بدون پاسخ خواهدماند، نه، هرگز، تكيه‌گاه همه ما او است و او قادر است از بندگان
مؤمن خود در برابر هرگونه دروغ و تهمت دفاع كند.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «مستعان»، ج۳، ص۲۷۲.
