زَیْد (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
زَیْد (به فتح زاء) از
واژگان قرآن کریم به معنای نمو، افزایش و افزودن است.
مشتقات
زَیْد که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
زادَتْهُمْ (به فتح دال و سکون تاء) به معنای فزونتر می‌گردد؛
يَزِيدُونَ (به فتح یاء) به معنای زیاد می‌کند؛
ازْدَادُوا (به کسرالف و سکون زاء) به معنای افزودند؛
نَزْدادُ (به فتح نون و سکون زاء) به معنای زیادتر خواهیم داشت؛
مَزِيدٍ ( به فتح میم) به معنای افزون است.
زَیْد زيد و
زيادت به معنى نموّ، افزايش و نيز به معنى افزودن است.
لازم و
متعدی هر دو آمده است،
«زَادَ الشي‌ءُ زَيْداً ... و زِيَادَةً: نَمَا- زَادَ اللّهُ خيراً» راغب آن را افزودن چيزى بر چيز تمام گفته است.
ازدياد مثل
زاد لازم و متعدى آمده است.
ولى در
قرآن مجید تمام موارد آن متعدى به كار رفته است.
مزيد هم به صورت
اسم مفعول و هم
مصدر میمی آمده است.
به مواردی از
زَیْد که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(وَ إِذا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آياتُهُ زادَتْهُمْ إِيماناً وَ عَلى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ) (و هنگامى كه آيات او بر آن‌ها خوانده مى‌شود، ايمان‌شان فزونتر مى‌گردد؛ و تنها بر
پروردگارشان توکّل دارند.)
(فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَهُمُ اللَّهُ مَرَضاً ) (در دل‌هاى آنان يک نوع بيمارى است؛ خداوند بر بيمارى آنان افزوده.)
(وَ أَرْسَلْناهُ إِلى مِائَةِ أَلْفٍ أَوْ يَزِيدُونَ) (و او را به سوى جمعيّت يكصد هزار نفرى - يا بيشتر- فرستاديم.)
فعل زاد و
امر و
مضارع آن همه در قرآن متعدّى آمده مگر آيه مذکور كه لازم است.
(و نُه سال نيز بر آن افزودند.)
(ثُمَ ازْدادُوا كُفْراً ) (سپس بر
کفر خود افزودند.)
(نَزْدادُ كَيْلَ بَعِيرٍ ) (و يک بار
شتر زيادتر دريافت خواهيم داشت.)
(يَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِيدٍ) (به خاطر بياوريد روزى را كه به
جهنم مى‌گوييم: آيا پر شده‌اى؟! و او مى‌گويد: آيا افزون بر اين هم هست.)
ظاهرا مراد از مزيد اسم مفعول باشد، يعنى: «می‌گويد آيا بيشتر هست.»
(لَهُمْ ما يَشاؤُنَ فِيها وَ لَدَيْنا مَزِيدٌ) (هرچه بخواهند در آن جا براى آن‌ها هست و نزد ما افزون بر آن است. (نعمت‌هايى كه به فكر هيچ كس نمى‌رسد.))
اين آيه نظير سابق است.
(وَ أَرْسَلْناهُ إِلى مِائَةِ أَلْفٍ أَوْ يَزِيدُونَ) (و او را به سوى جمعيّت يكصد هزار نفرى - يا بيشتر- فرستاديم.)
حضرت صادق (علیه‌السّلام) آن را
«وَ يَزِيدُونَ» خوانده است.
اين شايد از آن جهت است كه پيوسته جمعيّت بيشتر می‌شدند، زيرا جمعيّت يک جامعه در يک حال نيست و اغلب رو به افزايش است. شايد اگر
(أَوْ) باشد باز مبيّن اين نكته باشد.
به عقيده
المیزان (أَوْ) در مقام ترقّى است و معنى
«بل» می‌دهد.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «زید»، ج۳، ص۱۹۰.
