مدرسه باقریه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
باقریّه، مدرسه‌ای از مدارس
حوزه علمیه مشهد، متعلق به
عهد صفویان (حک، ۹۰۵ـ ۱۱۳۵) است.
این
مدرسه، طبق سنگ نوشته سردرش، در
آغاز با انتساب به ملا محمد سمیع ـ بانی مدرسه ـ «سمیعیه» نام داشته و به
اجازه ملامحمد باقر سبزواری (متوفی ۱۰۹۰) و به دست میرعبدالحسین اصفهانی و حاج محمد شفیع اصفهانی ساخته شده است.
احداث آن براساس متن کتیبه، در
سال ۱۰۸۳، هنگام
سلطنت شاه سلیمان اول صفوی (۱۰۷۷ یا ۱۰۷۸ـ ۱۱۰۵) صورت گرفته است،
اما برخی تاریخ‌نگاران معتقدند که مدرسه پیش از این تاریخ پایه‌گذاری شده و در سال ۱۰۸۳ بنای آن به
همت سبزواری و با تخصیص مقداری
املاک و چند
دکان و مقداری کتاب به عنوان
وقف بر مدرسه مرمّت شده است، به همین دلیل و نیز به سبب حضور سبزواری برای تدریس در مدرسه، به «ملامحمدباقر» و پس از آن به «باقریه» شهرت یافته است.
فریزر، جهانگرد انگلیسی که در حدود سال ۱۲۴۰ به
ایران آمده است، مدرسه را با هشتاد تا نود
طلبه ، مدرسه ای سازمان یافته شمرده
است.
فاضل بسطامی که در سال ۱۳۰۱ کتاب
فردوس التواریخ را نگاشته، مدرسه را از نظر مدرّسان، کارگزاران و طلاّ بی که
شب و
روز به
تعلیم و
تعلّم اشتغال داشته‌اند بی‌نظیر خوانده است.
موقوفات مدرسه باقریه دو قطعه
زمین با دو میهمان‌خانه که اعیان آن دو، با قرارداد
اجاره به افرادی واگذار شده بود تا پس از پانزده سال بلاعوض در اختیار مدرسه قرار گیرد، دو باب
منزل که بعداً به صورت
مسافرخانه به اجاره واگذار شده بود، ۳۷ باب دکان در اطراف مدرسه قرار داشت.
درآمد سالانه مدرسه ۶۲۰۰۰ ریال بوده است
که بر اساس
وقف نامه، پس از کسر مخارج تعمیرات، بدین ترتیب مصرف می‌شده است، ۱۱۰ ریال به عنوان حق التولیه، ۳۱۰ ریال برای خیرات (
مرثیه خوانی و اطعام فقرای
اثناعشریه به اختیار متولی)، و ۶۱۰ ریال برای روشنایی و
نظافت و حقوق طلاب و خادم بود.
مدرسه باقریه در خیابان نادری (شیرازی) و قبل از مدرسه‌های حاج حسن و نوّاب واقع بود.
ساختمان آن در چهار طرف
زمین، در دو طبقه بنا شده بود و جلو هر
اتاق یک
ایوان داشت. در وسط
حیاط مدرسه نیز یک
حوض بزرگ و چهار
باغچه بود.
پس از واقعه کشف
حجاب (۱۳۱۴ ش) و پدید آمدن تنگناهایی برای روحانیون، اداره اوقاف مدرسه را در اختیار اداره فرهنگ قرار داد تا دانش‌آموزان در آن به تحصیل بپردازند، اما پس از برکناری
رضاخان (۲۵ شهریور ۱۳۲۰) به
همت آیت اللّه میرزا احمد کفائی،
فرزند ملامحمد کاظم آخوند خراسانی (متوفی ۱۳۲۹)، مدرسه بار دیگر به طلاّ ب علوم دینی واگذار شد.
در آن
زمان، تولیت مدرسه با حاج میرزا عبداللّه شیخ الاسلام، از اولاد
محقق سبزواری، بود که در
اصفهان سکونت داشت و فردی به نام مظفری، کارمند بازنشسته فرهنگ،
نماینده وی در تصدّی امور مدرسه بود.
اداره اوقاف مدرسه را در سال ۱۳۴۶ ش بازسازی، و در سال ۱۳۵۰ ش با حفظ صورت نخستین، با ۳۴
حجره، یک مدرس، یک
کتابخانه شامل مخزن و قرائت‌خانه، چهار اتاق برای امور دفتری و نگهبانی و آبدارخانه بازگشایی کرد.
کتابخانه مدرسه در آن زمان چهارصد نسخه خطی و ۵۸۰ جلد کتاب چاپی داشت.
در سال ۱۳۵۴ ش، به سبب طرح توسعه اطراف
حرم، مدرسه باقریه که از نزدیکترین مدارس به حرم مطهر
امام رضا علیه‌السّلام بود، کاملاً تخریب و همراه تمامی موقوفات آن به فضای سبز تبدیل شد.
(۱) محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، مطلع الشمس، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۰ـ۱۳۰۲، چاپ تیمور برهان لیمودهی، چاپ افست تهران ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش.
(۲) سیدعلی خامنه‌ای، گزارشی از سابقه تاریخی و اوضاع کنونی حوزه علمیه مشهد، مشهد ۱۳۶۵ ش.
(۳) رضا ظریف، «مدارس علوم دینی مشهد»، پایان نامه لیسانس، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه مشهد، ۱۳۴۲ ش.
(۴) محمود فاضل، «مدارس قدیم مشهد، ۱۰، مدرسه باقریه»، وحید، دوره ۱۱، ش ۱ (فروردین ۱۳۵۲).
(۵) نوروزعلی بن محمدباقر فاضل بسطامی،
فردوس التواریخ، تبریز ۱۳۱۵
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «مدرسه باقریه»، شماره۲۸۴.
