محمدباقر ملکی میانجی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نیمه خرداد ماه ۱۳۷۷ شاهد فقدان شخصیتی قرآن پژوه و مفسری عالیقدر در
حوزه علمیه قم یعنی حضرت آیت‌الله شیخ محمد باقر ملکی میانجی- رحمة‌الله‌علیه - بودیم.
وی یکی از مفاخر علمای
آذربایجان و از پژوهشیان مسایل اعتقادی و شناختی و مباحث نظری
مکتب تفکیک بود که در محضر استادان بزرگ آن مکتب، بر این مبانی واقف شد و به آن معتقد گردید و در مجموعه آثار مفید و نوشته‌ها و دروس خویش، به ترویج و تثبیت آن مبانی همت گماشت.
مرحوم ملکی، در سال ۱۳۲۴ ق/ ۱۲۸۵ ش، در قصبه ترک از توابع ناحیه گرمرود شهرستان میانه به دنیا آمد. در همانجا از محضر عالم جلیل،
سید واسع کاظمی ترکی (م ۱۳۵۴ ق) که خود از افاضل شاگردان
آخوند خراسانی بود، ادبیات عرب، منطق، اصول (قوانین) و فقه (ریاض) فرا گرفت.
وی به سال ۱۳۴۹ ق، به مشهد مقدس آمد و سطح عالی را نزد استاد فاضل خویش آیت‌الله
شیخ هاشم قزوینی (م ۱۳۸۰ ق) و دروس
فلسفه و مباحث اعتقادی و معارفی را نزد عالم نحریر آیت‌الله
شیخ مجتبی قزوینی (م ۱۳۸۶ ق) تلمذ کرد.
آنگاه در درس خارج زعیم حوزه علمیه مشهد در آن روزگار، آیت‌الله
میرزا محمد آقازاده خراسانی (م ۱۳۵۶ ق) شرکت جست. همچنین بحشی از مباحث فقه و یک دوره اصول فقه و یک دوره کامل علوم و مباحث معارفی را از محضر استاد علامه
میرزا مهدی غروی اصفهانی (م ۱۳۶۵ ق) استفاده کرد و از ایشان به دریافت
اجتهاد و
افتا و نقل حدیث مفتخر شد.
وی پس از گذشت سیزده سال در حوزه
مشهد و استفاده از عالمان بزرگ آن سامان، به زادگاه خود می‌آید و به ترویج شعائر دین و تربیت مردم و
امر به معروف و نهی از منکر می‌پردازد و پس از
جنگ جهانی دوم، هنگام بروز غایله آذربایجان، با آن اوضاع نابسامان، از موضع دینی و کاملا مستقل مبارزه می‌کند و برای حفظ جان و مال مردم تلاش بسیار می‌کند. وی شانزده سال در آنجا به ادای وظایف خویش اشتغال می‌ورزد و از آن پس، به سال ۱۳۳۷ ش، به
حوزه علمیه قم می‌آید و در آنجا ساکن می‌شود و تنها در فصل تابستان و ایام ویژه مذهبی، قم را ترک می‌کند.
استاد
محمد رضا حکیمی که به شرح حال و آثار ایشان در کتاب «مکتب تفکیک» پرداخته است، از خصوصیات ایشان مبارزه با مفاسد اجتماعی از راه تقویت بنیه اعتقادی و ایمانی مردم، مبارزه با تعدیها و زورگویی‌های قلدران و خانها، توجه به کرامت انسانی و حرمت افراد و تواضع با مردم، توجه به مشکلات مسلمانان و اخبار کشورهای اسلامی، تعبد فوق العاده به
احکام دینی و عمل به
عبادات و مداومت بر خواندن دعاها و به خصوص
صحیفه سجادیه و رعایت سادگی در مخارج زندگی و احتیاط در برداشت از
وجوه شرعیه و تاکید بر
زهد و ساده زیستی ایشان می‌داند.
از مرحوم آیت‌الله ملکی، آثار علمی فراوانی بر جای مانده است:
۱.
بدایع الکلام فی تفسیر آیات الاحکام (طهارت و صلات) در یک مجلد. چاپ بیروت، ۱۴۰۰ ق، چاپ قم، ۱۴۰۲ ق.
۲.
تفسیر فاتحة الکتاب، قم، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۳ ق.
۳.
مناهج البیان فی تفسیر القرآن، تفسیر چهار جزء اول قرآن و تفسیر جزء ۲۹ و ۳۰ در ۶ مجلد که تا کنون ۵ مجلد آن منتشر شده است. (۱۴۱۴ ق- ۱۴۱۸ ق) و جلد ششم یعنی از آغاز آیه ۹۲
سوره آل عمران تا آخر جزء (آیه ۲۴ سوره نساء) زیر چاپ است. این مجموعه توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، نشر یافته است.
۴.
توحید الامامیه، با تنظیم محمد بیابانی اسکویی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۱۵ ق/ ۱۳۷۳ ش.
۵.
نگاهی به علوم قرآن، ترجمه علی نقی خدایاری، به اهتمام علی ملکی میانجی، قم، نشر خرم. این اثر ترجمه مقدمه تفسیر و تقریر برخی دروس ایشان در جمع طلاب است.
۶. الرشاد فی العماد.
۷. دوره کامل درس اصول آقا میرزا مهدی اصفهانی.
۸. رساله‌ای در
حبط و
تکفیر.
۹. رساله‌ای درباره
خمس.
۱۰. رساله‌ای درباره
احکام میت.
و دیگر آثار چاپ نشده مؤلف در احکام صلات، نکاح، طلاق و مواریث.
یکی از مواردی که تربیت و انسانیت و
اخلاق انسانی بروز می‌کند، در مقام بحث و گفت و گو و نقد دیدگاه مخالفان است. مقامی که انسان با آرای دیگران روبرو می‌شود و خود نیز نظریه دیگری عرضه می‌دارد. اینجاست که سجایای اخلاقی اهمیت و نقش خود را ایفا می‌کند. مرحوم ملکی از کسانی بود که در نوشته‌های خود با رعایت ادب و احترام سخنان کسانی را که از نظر فکری مخالف خود می‌دید نقل می‌کرد و گاه از آنان با بزرگی و احترام یاد می‌کرد و مقام علمی و شخصیت آنان را از یاد نمی‌برد.
روش او چنین است که غالبا کلام قایل را نقل می‌کند و سپس اشکال علمی آن را بیان می‌دارد. او همواره سعی دارد دیدگاه تفکیکی خود را در مقابل عقاید فلاسفه و مفسران به نام عقل گرا ارایه دهد، در جای جای تفسیر این شیوه را با رعایت ادب و احترام و بدون بکار بردن کلمات رکیک و حمله و
تکفیر ادامه می‌دهد. یکی از شاگردان درس تفسیر ایشان نقل می‌کرد که در جلسه‌ای سخن از یکی از مفسران بزرگ و عالی مقام معاصر شد و بحث علمی درباره دیدگاه وی مطرح شد، یکی از شاگردان از روی بی ادبی و
تعصب ، سخن زشتی بر زبان راند و کلامی حاکی از تکفیر بیان کرد. مرحوم ملکی بلافاصله و با حساسیت عکس العمل نشان داد و تصریح کرد: آنچه بیان می‌شود، به عنوان طرح نظریه و انتقاد علمی است نه موضعگیری، لذا من اجازه نمی‌دهم چنین برخوردی انجام گیرد و اگر شما قرار است در جلسه بحث من شرکت کنید باید رعایت ادب و احترام بزرگان را داشته باشید.
بحث و مناظره و طرح عقاید، مایه رشد و تکامل و روشن شدن واقعیات است اما اگر به صورت نادرست و همراه با تعصب و خارج از ادب علمی باشد، نه تنها حقیقت روشن نمی‌شود، بلکه موجب موضعگیری کورکورانه خواهد شد و هر گروه و دسته‌ای که گمان کند، همه حقایق پیش او است و دیگران باطل و منحرف هستند، آنکه به خود اجازه می‌دهد که دیگران را با
تهمت و کوچک کردن از صحنه خارج کند و چون عقاید او را نمی‌پسندد، هر لفظ و کلامی در توصیف آنها بگوید، هرگز شمه‌ای از ادب علمی را در نیافته است.
بدائع الکلام فی تفسیر آیات الاحکام (کتاب)
نرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
