• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمداحسن حافظ‌دراز پیشاوری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


حافظ ‌دراز، محمداحسن پیشاوری، محدّث ، فقیه و واعظ اهل پنجاب و ساکن پیشاور است.



لقب وی استادالعلماء بود و به‌سبب از برداشتن قرآن «حافظ» خوانده می‌شد و چون بلند قامت بود به «حافظ‌ دراز» مشهور گشت.
وی در ۱۲۰۲ در پنجاب در خانواده‌ای مذهبی و اهل علم به دنیا آمد.
جدّش حافظ محمداشرف، پدرش حافظ محمدصدیق، و مادرش از عالمان دین و از حافظان و واعظان بودند.
وی علوم دینی را نزد مادرش آموخت و در این علوم ، از جمله در منطق و حکمت ، متبحر شد.
افزون بر اقامه فرایض دینی ، مجلس درس تشکیل داد و پدر حافظ‌دراز، از خوشاب (شهری در پنجاب) به پیشاور انتقال یافت و در آن‌جا ماندگار شد.
حافظ‌دراز نیز در همین شهر مقیم شد و به تدریس و تربیت شاگردانی پرداخت که از پنجاب، کابل ، قندهار ، غزنه، هرات، سمرقند و بخارا نزد او می‌رفتند.
[۱] عبدالحی حسنی، نزهةالخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۴۳۴، ج۷، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۲] محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، ص۱۲۲، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴.
[۳] محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، ص۱۲۳، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴.
[۴] رحمان‌علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۶۰، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۴.



وی حنفی‌ مذهب و پیرو طریقت عبدالقادر گیلانی بود.
[۵] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، ص۳۴۷ـ۳۴۸، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.



حافظ‌دراز علاوه بر تدریس، به وعظ و سخنرانی نیز اهتمام وافر داشت تا آن‌جا که به واعظ مشهور شد.
[۶] رحمان‌علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۶۰، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۴.
[۷] محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، ص۱۲۵، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴.

سخنرانیهایش غالبآ وعظ دینی و مبتنی بر عقاید اهل سنّت و جماعت بود و بر مردم تأثیر فراوان می‌گذاشت.
[۸] محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، ص۱۲۵، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴.

وی در مقام وعظ، بی‌محابا به انتقاد از حکمرانان وقت می‌پرداخت.
[۹] محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، ص۱۲۶، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴.
[۱۰] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، ص۳۴۷، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.



او آثاری به زبان عربی و فارسی از خود بر جای گذاشته که از آن جمله است مِنَحُ الباری فی شرح صحیح البخاری، شرحی مبسوط به فارسی از الجامع‌الصحیح ابوعبداللّه محمد بن اسماعیل بخاری .
این کتاب که به شیوه‌ای آسان و قابل فهم نگاشته شده، به کوشش میرزامحمدصادق در ۱۲۷۹ در پیشاور به‌چاپ رسید.
[۱۱] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، ص۳۴۷، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.

در برخی منابع،
[۱۲] رحمان‌علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۶۰، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۴.
[۱۳] عبدالحی حسنی، نزهةالخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۴۳۴، ج۷، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
نام این کتاب منهج‌الباری فی شرح صحیح البخاری ثبت شده است.
حافظ ‌دراز رساله‌ای دارد با عنوان رساله عجیبه و تحفه غریبه که آن را به حکمران کابل تقدیم کرده است.
این رساله، که مجموعآ ۲۴ صفحه و شش فصل دارد، در بیان و شرح فریضه جهاد با کافران و ترغیب به مبارزه با استعمار انگلیس است.
نسخه خطی این رساله در کتابخانه دانشکده اسلامیه پیشاور (ش۸۳۰) نگهداری می‌شود.
[۱۴] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، ص۳۴۸، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.

حاشیه بر شرح السلمِ قاضی مبارک، حواشی بر تتمه آخوند یوسف، تفسیر سوره یوسف و تفسیر [[|سوره ضُحی]] تا آخر قرآن ، و پاسخ سؤالات حاکم بخارا از دیگر آثار اوست.
[۱۵] رحمان‌علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۶۰، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۴.
[۱۶] عبدالحی حسنی، نزهةالخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۴۳۴، ج۷، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۱۷] محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، ص۱۲۶ـ۱۲۷، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴.
[۱۸] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، ص۳۴۷، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.



حافظ دراز در ۱۲۶۳ درگذشت.
[۱۹] رحمان‌علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۶۰، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۴.
[۲۰] عبدالحی حسنی، نزهةالخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۴۳۴، ج۷، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۲۱] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، ص۳۴۷، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.



(۱) عبدالحی حسنی، نزهةالخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
(۲) رحمان‌علی، تذکره علمای هند، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۴.
(۳) ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.
(۴) محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴؛

 
۱. ↑ عبدالحی حسنی، نزهةالخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۴۳۴، ج۷، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۲. ↑ محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، ص۱۲۲، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴.
۳. ↑ محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، ص۱۲۳، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴.
۴. ↑ رحمان‌علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۶۰، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۴.
۵. ↑ ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، ص۳۴۷ـ۳۴۸، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.
۶. ↑ رحمان‌علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۶۰، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۴.
۷. ↑ محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، ص۱۲۵، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴.
۸. ↑ محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، ص۱۲۵، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴.
۹. ↑ محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، ص۱۲۶، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴.
۱۰. ↑ ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، ص۳۴۷، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.
۱۱. ↑ ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، ص۳۴۷، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.
۱۲. ↑ رحمان‌علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۶۰، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۴.
۱۳. ↑ عبدالحی حسنی، نزهةالخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۴۳۴، ج۷، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۱۴. ↑ ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، ص۳۴۸، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.
۱۵. ↑ رحمان‌علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۶۰، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۴.
۱۶. ↑ عبدالحی حسنی، نزهةالخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۴۳۴، ج۷، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۱۷. ↑ محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، ص۱۲۶ـ۱۲۷، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴.
۱۸. ↑ ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، ص۳۴۷، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.
۱۹. ↑ رحمان‌علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص۶۰، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۴.
۲۰. ↑ عبدالحی حسنی، نزهةالخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، ص۴۳۴، ج۷، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
۲۱. ↑ ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، ص۳۴۷، ج۴، لاهور ۱۹۸۵.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمداحسن حافظ‌دراز»، شماره۵۷۱۵.    


رده‌های این صفحه : تراجم | علمای اهل سنت | علمای قرن دوازدهم | فقهای حنفی
جعبه ابزار